________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
(૭) નયોનો સહારો છોડી દેવો જોઈએ એટલે સ્વભાવગ્રાહી જ્ઞાનથી જ સ્વભાવનો અનુભવ થાય. નય સાપેક્ષથી અનુભવ ન થાય પરંતુ અનુભવ થયા પછી પરસ્પર બે નયો સાક્ષેપ છે એવું જ્ઞાન જરૂર થાય. આ રીતે નયાતિક્રાંત થતા, નયોનો જ્ઞાતા થાય છે.
(૮) નયાતિક્રાંત થવા પહેલા નયોનો જ્ઞાતા થઈ શકતો નથી પણ નવિકલ્પોની કર્તાબુદ્ધિ રહી જાય છે. તે કેમ છૂટે? તો કહે છે.
(૯) દ્રવ્યસ્વભાવને સ્વભાવથી જો, નિશ્ચયનયથી નહીં, અને પર્યાયસ્વભાવને પર્યાય સ્વભાવથી જો, નિશ્ચયનયથી પણ નહીં. સ્વભાવથી જોતાં નયવિકલ્પ છૂટી જાય છે.
(૧૦) નિશ્ચયના પક્ષથી નિર્ણય થાય છે પણ અનુભવ થતો નથી. તેથી નિશ્ચયનો પક્ષ છોડી સ્વભાવથી જોતાં અનુભવ થાય છે.
(૧૧) તે સ્વાનુભૂતિની મહિમા એ રીતે છે કે સવિકલ્પ જ્ઞાન હોતાં, નિશ્ચયનય એ વિકલ્પોનો નિષેધ કરે છે. પરંતુ જ્યાં આગળ ન તો વિકલ્પ જ છે અને ન તો નિષેધ જ છે ત્યાં આગળ ચિદાત્મા અનુભૂતિ માત્ર છે.
(૧૨) આ જ ભાવ સમયસાર કળશ ૬૯-૭૦ માં દર્શાવ્યો છે.
શ્લોકાર્થઃ જેઓ નયપક્ષપાતને છોડી (પોતાના) સ્વરૂપમાં ગુપ્ત થઈને સદા રહે છે તેઓ જ, જેમનું ચિત્ત વિકલ્પજાળથી રહિત શાંત થયું છે એવા થયા થકા સાક્ષાત અમૃતને પીએ છે.
(૧૩) સમસ્ત નયપક્ષોને જે છોડે છે, તે તત્ત્વોનો જાણનાર સ્વરૂપને પામે છે. જીવ કર્મથી બંધાયેલો છે એવો એક નયનો પક્ષ છે અને જીવ કર્મથી બંધાયોલો નથી એવો બીજો નયનો પક્ષ છે, આમ ચિત્સવરૂપ જીવ વિષે બે નયોના બે પક્ષપાત છે. જે વસ્તુસ્વરૂપનો જાણનાર પક્ષપાતરહિત છે તેને નિરંતર ચિત્સ્વરૂપ જીવ ચિત્સ્વરૂપ જ છે (અર્થાત્ તેને ચિત્સ્વરૂપ જીવ જેવો છે તેવો નિરંતર અનુભવાય છે.)
(૧૪) જેટલા નય છે તેટલા શ્રુતજ્ઞાનરૂપ છે, શ્રુતજ્ઞાન પરોક્ષ છે, અનુભવ પ્રત્યક્ષ છે, તેથી શ્રુતજ્ઞાન વિના જે જ્ઞાન છે તે પ્રત્યક્ષ અનુભવે છે. તેથી પ્રત્યક્ષપણે અનુભવતો થકો જે કોઈ શુદ્ધ સ્વરૂપ આત્મા તે જ જ્ઞાનપુંજ વસ્તુ છે, એમ કહેવાય છે.
(૧૫) આ રીતે બધા નયાતીત થઈ સ્વભાવની પ્રાપ્તિ કરી પરમાનંદને અનુભવો. (૨) દ્રવ્ય સ્વભાવ:
(૧) એક દ્રવ્યસ્વભાવ અને એક પર્યાયસ્વભાવ બંને સ્વભાવથી જ જેવા છે તેવા છે. દ્રવ્યસ્વભાવ એના પોતાના સ્વભાવથી જ અનાદિ અનંત જેવો છે તેવો છે અને જ્ઞાનની પર્યાયનો સ્વભાવ અનાદિ અનંત જેવો છે તેવો છે.
૧૪૬
