________________
શ્રી મહાવીર દર્શન જેટલા શુભાશુભ વ્યવહાર ભાવો છે તે બધાય આગમ પધ્ધતિમાં છે, આગમ પધ્ધતિ તે બંધ પધ્ધતિ છે અથવા કર્મ પધ્ધતિ છે તેમાં ધર્મ નથી. ધર્મ તો અધ્યાત્મ પધ્ધતિમાં છે અને તે જ મોક્ષમાર્ગરૂપ છે, તેજ શુધ્ધભાવરૂપ છે. આ શુધ્ધભાવરૂપ અધ્યાત્મ પધ્ધતિમાં આત્માનો અધિકાર કહ્યો, પણ આગમપધ્ધતિમાં આત્માનો અધિકાર ન કહ્યો, કેમકે તે આત્માના સ્વભાવરૂપ નથી પણ વિભાવરૂપ છે.
અહીં “આગમપધ્ધતિ’ કહી છે તેમાં આગમ' નો અર્થ સિધ્ધાંતરૂપ શાસ્ત્રો ન સમજવો, પણ આગમપધ્ધતિ એટલે અનાદિથી ચાલી આવેલ પરંપરા અથવા આગમ એટલે આગંતુક ભાવો સમજવા.
વિકારી ભાવો છે તે નવા આગંતુક ભાવે છે, સ્વભાવમાં તેઓ નથી, પણ કર્મના નિમિત્તે પર્યાયમાં નવા નવા ઉત્પન્ન થયેલા છે, ને અનાદિથી તેનો પ્રવાહ ચાલ્યો આવે છે.
વિકાર અને તેના નિમિત્તરૂપ કર્મ-એ બંનેનો પ્રવાહ અનાદિથી ચાલ્યો આવે છે તેનું નામ ગમ પધ્ધતિ છે.
જીવમાં જે નથી અપૂર્વ અધ્યાત્મ દશા એટલે કે શુધ્ધ પર્યાય પ્રગટે છે તે અધ્યાત્મ પધ્ધતિ છે. આ બંને પ્રકારના ભાવો જગતમાં વર્તતા હોય છે તેથી એ બંનેનું હવે વિવેચન કરે છે. (૨) આગમરૂપ કર્મ પધ્ધતિ-તે સંસાર
અધ્યાત્મરૂપ શુધ્ધ ચેતના પધ્ધતિ - મોક્ષ માર્ગ
“આગમરૂપ કર્મ પધ્ધતિ છે, અધ્યાત્મ સ્વરૂપ શુધ્ધ ચેતના પધ્ધતિ છે.” (૧) કર્મ પધ્ધતિ પૌદ્ગલિક દ્રવ્યરૂપ અથવા ભાવરૂપ છે. દ્રવ્યરૂપ તો પુદ્ગલના પરિણામ છે;
ભાવરૂપ પુદ્ગલાકાર આત્માની અશુધ્ધ પરિણતિરૂપ પરિણામ છે, તે બંને પરિણામ
આગમરૂપ સ્થાપયા. (૨) હવે શુધ્ધ ચેતના પધ્ધતિ એટલે શુધ્ધ આત્મપરિણામ; તે પણ દ્રવ્યરૂપ તથા ભાવરૂપ એમ
બે પ્રકારે છે. દ્રવ્યરૂપ તે જીવત્ત્વ પરિણામ તથા ભાવરૂપ જ્ઞાન-દર્શન-સુખ-વીર્ય આદિ અનંત ગુણ પરિણામ, એ બંને પરિણામ અધ્યાત્મરૂપ જાણવા. (આ આગમ તથા અધ્યાત્મ બંને પધ્ધતિમાં અનંતતા માનવી.)
