________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
(૪) એક એક પર્યાય નિયત છે એમ જાણવાનું તાત્પર્ય વીતરાગતા છે, કેમકે દ્રવ્યના આશ્રયે તે નિર્ણય થતાં પર્યાયમાં વીતરાગતા પ્રગટે છે. તે સમયે વીતરાગતા થવાનો જ કાળ છે ને થાય છે, કોઈ વ્યવહારને લઈને કે પૂર્વની પર્યાયને લઈને થાય છે એમ નથી.
(૫) સર્વજ્ઞે દીઠું એમ જ ક્રમબધ્ધ એટલે જે કાળે જે પર્યાય થવાની હોય તે તે કાળે જ થાય, આધી-પાછી નહિ-એવો નિર્ણય જેણે કર્યો તેણે એ પોતાના જ્ઞાયક સ્વભાવ તરફ જઈને કર્યો છે કેમ કે જ્ઞાયક સ્વભાવમાં સર્વજ્ઞતા છે.
(૬) જ્ઞાયક સ્વભાવની પ્રતિતિ પર્યાયના આશ્રયે ન થાય. જ્ઞાયક સ્વભાવની પ્રતિતિમાં સર્વજ્ઞની પ્રતિતિ આવે છે અને તેના જ્ઞાનમાં સર્વજ્ઞ સ્વભાવનું જ્ઞાન આવે છે.
(૭) અહો ! જેને આવા સર્વજ્ઞસ્વભાવની પ્રતિતિ થઈ, અનુભવ થયો તેને ક્રમબધ્ધનું યથાર્થ જ્ઞાન થયું છે.
(૮) સર્વજ્ઞ ભગવાન જગતમાં છે અને એણે જે જોયું તે જેમ છે તેમજ છે અને તે પ્રમાણે જ થાય, એમાં જે શંકા કરે તે મિથ્યાદષ્ટિ છે.
(૯) છે તો એમ જ, પણ એનો નિર્ણય કોને થાય ? આત્માના જ્ઞાન સ્વભાવનો (જ્ઞાયક સ્વભાવનો) જેને અંત દષ્ટિ વડે નિશ્ચય થાય છે તેને જ ક્રમબધ્ધનો સાચો નિર્ણય થાય છે.
જ
(૧૦) જ્ઞાયક સ્વભાવના નિર્ણયમાં પાંચે સમવાય એક સાથે આવી જાય છે. સર્વજ્ઞની સત્તાનો સ્વીકાર સર્વજ્ઞ સ્વભાવની સન્મુખ થઈને જ થાય છે અને એ જ પુરુષાર્થ છે. ક્રમબધ્ધના યથાર્થ નિર્ણયમાં નિશ્ચય-વ્યવહાર અને ઉપાદાન-નિમિત્તનું જ્ઞાન આવી જાય છે. વસ્તુ સ્વરૂપ જ આવું છે. બધા જ જીવો આવું યથાર્થ વસ્તુ સ્વરૂપ સમજીને બધાની પર્યાયમાં વીતરાગતા પ્રગટો એ જ વિનમ્ર ભાવના !
(૧૨) સમ્યગ્દષ્ટિનું તત્વચિંતન :
૪
(૧) જે જીવને, જે દેશમાં, જે કાળમાં, જે રીતે જન્મ કે મરણ અથવા સુખ કે દુઃખ વગેરે થવાનું ચોક્કસપણે નિયતપણે સર્વજ્ઞદેવે જોયું છે તે જીવને તે દેશમાં તે કાળમાં તે તે જ રીતે જન્મમરણ વગેરે અવશ્ય થાય છે. તેને કોણ રોકી શકે? બીજાની તો શી વાત, નરેન્દ્ર, દેવેન્દ્ર કે જિનેન્દ્ર પણ તેને અટકાવી શકતા નથી.
૧૪૩
