________________
જિક શ્રી મહાવીર દર્શન
જેક્ટ શ્રદ્ધાન-જ્ઞાનપૂર્વક જેટલો સમભાવ છે તેટલી સામાયિક છે. પોતાના પૂર્ણ જ્ઞાનસ્વભાવનો આદર અને વિકારનો અનાદાર તે જ્ઞાન-દર્શનરૂપ સામાયિક છે.
(૧૭) પહેલાં મિથ્યાત્વને લીધે એમ માનતો કે 'પુણ્ય-સારાં ને પાપ ખરાબ, અમુક મને લાભ કરે ને અમુક નુકસાન કરે,” તેથી શ્રદ્ધા અને જ્ઞાનમાં વિષમભાવ હતો. હવે, કોઈ પર મને લાભ-નુકસાન કરનાર નથી ને પુણ્ય તથા પાપ બંને મારું સ્વરૂપ નથી' એવા સ્વભાવના આશ્રયે સમ્યક શ્રદ્ધા થતાં જ્ઞાન-દર્શનમાં સમભાવ પ્રગટ્યો તે જ ધર્મદશા છે. જેને એવી ધર્મદશા પ્રગટી હોય તે બધાય જીવોને સમાન જાગે છે. ' (૧૮) જગતમાં કોઈ શત્રુ-મિત્ર નથી, એકેન્દ્રિય-પંચેન્દ્રિય બધાય જ્ઞાનદર્શનની મૂર્તિ છે આમ જોનારને કોના કારણે રાગ થાય અને કોના કારણે દ્વેષ થાય? પરને દેખવાના કારણે જે રાગદેષ માનતો તે રાગ-દ્વેષ ટળી ગયા, ને બધા ઉપર સમભાવ થઈ ગયો-આ ધર્મ છે. આ દુઃખમાંથી સંસાર પરિભ્રમણમાંથી છુટવાનો ઉપાય છે. સુખનો ઉપાય છે.
(૧૯) જ્ઞાની જીવ સ્વભાવષ્ટિથી બધાય જીવોને સમાન જાણે છે તેથી સામા જીવોની પર્યાયમાં જે ફેર છે તે કાંઈ મટી જતો નથી. પર્યાયથી તો સિદ્ધ છે તે સિદ્ધ છે અને નિગોદ તે નિગોદ છે.સિદ્ધને સિદ્ધ અને નિગોદને નિગોદ તરીકે જાણવું તે કાંઈ વિષમભાવનું કારણ નથી. પણ સિદ્ધને સિદ્ધ પર્યાય જેટલા જ માનીને તેના પર રાગ અને નિગોદને નિગોદ પર્યાય જેટલો જ માનીને તેના પર લેપ કરવો એવી પર્યાયબુદ્ધિ જ વિષમભાવનું કારણ છે. અને તેનાથી જુદી દ્રવ્યદષ્ટિ એ જ સમભાવનું કારણ છે.
(૨૦) જ્ઞાની પરને જાણે તે વખતે પણ સ્વભાવની એકતા ટળતી નથી, તેથી સમભાવ છે. કેવળી ભગવાન (સર્વજ્ઞ) બધાય જીવોને અને બધાય પર્યાયોને જાણતા હોવા છતાં તેમને સ્વસ્વભાવની સંપૂર્ણ એકતા હોવાથી સમભાવ જ છે, પર્યાયને જાણવા છતાં પર્યાયમાં એકતા બુદ્ધિ થતી નથી તેથી સર્વજ્ઞ બધાય જીવોને શુદ્ધસ્વભાવે જ જાણે છે, એમ કહેવાય છે. તેવી રીતે સાધક સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો પણ પોતાની સ્વભાવસત્તાને શુદ્ધ જાણતા થકા બીજા બધાને પણ શુધ્ધ જ દેખે છે. આવી દષ્ટિમાં સ્વભાવદષ્ટિ રાખીને પર્યાયને જાણે છે ત્યાં તેમને સ્વભાવના ફળની જ વૃધ્ધિ એટલે કે સમભાવની જ વૃદ્ધિ છે. સારરૂપ: (૧) જીવ પોતે પોતાના સ્વભાવથી ઈશ્વર છે. જડ તેની શક્તિથી ઈશ્વર છે. (૨) ઉપરનું હું કરું એવી જે માન્યતા છે તે તો જડબુદ્ધિ મિથ્યાષ્ટિ છે. (૩) “મારી પર્યાયમાં જે રાગાદિ થાય તેનો હું કર્તા છું, તે મારો સ્વભાવ છે એમ જે માને છે તે પણ પર્યાયમૂઢ મિથ્યાષ્ટિ છે.
(૫
