________________
જીવી શ્રી મહાવીર દર્શન
(૭) અંદરમાં આનંદનું ધામ ભગવાન આત્મા છે. એની એક સમયની જ્ઞાનની પર્યાયમાં આખો ધ્રુવ ભગવાન ભાસે, શ્રદ્ધાની પર્યાયમાં પુર્ણાનંદનો નાથ પ્રતીતમાં આવે એનું નામ ધર્મ છે.
(૮) આત્માનો ધર્મ આત્મામાં જ છે. આત્મ સ્વભાવમાં શોધે તો આત્મધર્મ પ્રગટે.
(૯) જેમાં ત્રિકાળ નિયમ લાગુ પડે એને સિધ્ધાંત કહેવાય. આવા સિધ્ધાંતનો આશ્રય લઈ જે કોઈ સિધ્ધ થયા છે તે ભેદજ્ઞાનથી સિધ્ધ થયા છે. ભેદજ્ઞાન થતાં કર્તા-કર્મની પ્રવૃત્તિથી નિવૃત થાય છે અને સહજ સ્વભાવરૂપ પરિણમન થાય છે ત્યારે પાંચ સમવાય એક જ સાથે હોય છે.
(3) પુરુષાર્થથી જ મોક્ષ પ્રાપ્તી : (૧) મોક્ષની પર્યાય હિતરૂપ છે. સંસાર પર્યાય અહિતરૂપ છે. એવો નિર્ણય કરવામાં બધું આવી જાય છે.
(૨) એક કાર્ય થવામાં અનેક કારણો મળે છે. જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન-ચારિત્રદશા પ્રગટે છે તે મોક્ષનો ઉપાય છે ત્યાં ત્રણ કારણો (૧) કાળલબ્ધિ આવતાં, (૨) ભવિતવ્ય અનુસાર, (૩) મોહાદિકનો ઉપશમાદિક થતાં, (૪) પોતાના પુરુષાર્થથી ઉધમ કરતાં મોક્ષનો ઉપાય બને છે.
(૩) પૂર્વે કહેલાં ત્રણ કારણમાં ભવિતત્વ તો કોઈ વસ્તુ નથી. આત્મ સન્મુખ થઈ નિર્વિકારી દશા જે વખતે કરે તે કાળ છે, જે વખતે કાર્ય બન્યું તે જ કાળલબ્ધિ છે અને જે કાર્ય બને તે ભવિતવ્ય છે. સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાન-ચારિત્ર દશા થઈ તે ભવિતવ્ય છે તે પોતાની પર્યાયમાં લાગુ પડે છે.
(૪) વળી કર્મના ઉપશમાદિ થવું તે પુગલની શક્તિ છે. જીવ પુરુષાર્થ કરે ત્યારે કર્મ સ્વયં ઉપશમ, ક્ષયોપશમ અથવા ક્ષયરૂપે થાય છે, તેનો કર્તા-હર્તા આત્મા નથી. જડના પર્યાય આવે અને જાય તેમાં આત્માનું કાર્ય બિલકુલ નથી.
(૫) સ્વભાવ સન્મુખ પુરુષાર્થ કરે તે આત્માનું કાર્ય છે ને તે આત્મા કરી શકે છે. હું શુધ્ધ ચિદાનંદ છુંએવી શ્રદ્ધા પોતે કરે છે તે આત્માનું કાર્ય છે. માટે પુરુષાર્થપૂર્વક ઉદ્યમ કરવાનો ઉપદેશ આપે છે. આત્માનું કાર્ય પુરુષાર્થથી જ થાય છે. માટે ઉપદેશ આપે છે. કર્મ જડ છે તેને ઉપદેશ દેતા નથી.
