________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
એ પ્રમાણે જ્ઞાનમાત્રનો અનુભવ કરવામાં આવતાં જ્ઞાન-આનંદ સહિત પર્યાયમાં અનુભવમાં આવે છે. જેઓ અજ્ઞાની છે, જ્ઞેયોમાં આસક્ત છે તેમને આનંદનો સ્વાદ આવતો નથી. ચૈતન્યસ્વરૂપ નિજ પરમાત્માની જેમને રૂચિ નથી એવા અજ્ઞાની જીવો રાગ કે પરજ્ઞેય છે, તેમાં આસક્ત છે. વ્રત, તપ, દયા, દાન, પુજા, ભક્તિ એવા જે વ્યવહાર રત્નત્રયના પરિણામ છે તેમાં જેઓ આસક્ત છે, શુભાશુભ વિકલ્પોને જાણવામાં જેઓ રોકાયેલા છે એવા જ્ઞેય-લુબ્ધ જીવોને આત્માના અતિન્દ્રિય જ્ઞાન-આનંદનો સ્વાદ આવતો નથી. શુભરાગની-પુણ્યભાવની જેમને રૂચિ છે તેમને આત્માના આનંદનો સ્વાદ આવતો નથી. અજ્ઞાનીને વસ્તુ પ્રત્યે જે રાગ છે તેનો સ્વાદ આવે છે, વસ્તુનો નહીં. વસ્તુ પ્રત્યે રાગમાં આસક્ત અજ્ઞાની જીવને રાગનો સ્વાદ આવે છે અને તે આકુળતામય છે, અધર્મ છે. આત્માનો સ્વાદ તો અનાકુળ આનંદમય છે. ‘“વસ્તુ વિચારત ધ્યાવર્તે, મન પામે વિશ્રામ;
રસ સ્વાદન સુખ ઉપજૈ, અનુભવ યાકૌ નામ.’’
વસ્તુ ने જ્ઞાયકસ્વરૂપ તેને જ્ઞાનમાં લઇ અંતરમાં ધ્યાન કરે છે તેને મનના વિકલ્પો, રાગ વિશ્રામ પામે છે, મન શાંત થઇ જાય છે ત્યારે અતિન્દ્રિય આનંદના રસનો સ્વાદ આવે છે. અનાકુળ સુખનો સ્વાદ આવે છે તે અનુભવ છે.
‘“અનુભવ ચિંતામણી રતન, અનુભવ હૈ રસકૂપ; અનુભવ મારગ મોક્ષનો, અનુભવ મોક્ષ સ્વરૂપ.
""
શેયોમાં આસક્ત છે તે ઇન્દ્રિયોના વિષયોમાં આસક્ત છે. જે પદાર્થો ઇન્દ્રિયો વડે જાણવામાં આવે છે તે ઇન્દ્રિયોના વિષયો છે. પાંચ દ્રવ્યેન્દ્રિયો, ભાવેન્દ્રિયો અને ઇન્દ્રિયોના વિષયભૂત પદાર્થો ત્રણેને ઇન્દ્રિય ગણવામાં આવી છે. એ ત્રણેને જીતીને એટલે કે તેમના તરફનો ઝુકાવ-રૂચિને છોડીને એનાથી અધિક અર્થાત્ ભિન્ન પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવને-અતિન્દ્રિય ભગવાનને જે અનુભવે છે તે જૈન શાસન છે.
પોતાના સ્વજ્ઞેયમાં લીન છે એવી આ અનુભૂતિ-શુધ્ધોપયોગરૂપ પરિણતિ તે જૈનશાસન છે. રાગનો સ્વાદ, રાગનું વેદન અનુભવમાં એ જૈન શાસનની વિરૂધ્ધ છે તેથી અધર્મ છે.
શુભક્રિયા કરવી, એ શુભભાવ કરતાં-કરતાં વ્યવહાર કરતાં-કરતાં ધર્મ થશે એવી માન્યતા મિથ્યાત્ત્વ છે. એનાથી જુદું શુભાશુભ રાગથી ભિન્ન અંતર આનંદકંદ ભગવાન આત્માને શેય બનાવી જ્ઞાયકના જ્ઞાનનું વેદન કરવું એ જિનશાસન છે, ધર્મ છે. આ અનુભૂતિને જ જૈન શાસન કહેવામાં આવ્યું છે.
४८
