________________
૩૫
દસ્તાવેજી મૂલ્ય : આ ગ્રંથને સાંપ્રત સમયમાં યાદ કરીએ એ જ તેનું દસ્તાવેજી મૂલ્ય સૂચવે છે. કથાગૂંથણી અને કથાનું સંયોજન ઐતિહાસિક દસ્તાવેજ બનાવવા માટે સમર્થ છે. સ્ત્રીની સ્વભાવગત દુઃશીલતા કે શીલવતી સ્ત્રીઓની નીતિ પરંપરાપૂર્વથી પ્રચલિત છે. (જોશી, રાવળ અને શુકલ-૧૯૭૬).
અહીં તે સમયની સંસ્કૃતિનું ઝીલાતું પ્રતિબિંબ તો છે જ સાથે સાંપ્રત સમય શીલપાલન માટે કપરો સમય છે. એવા સંકેતો પણ સમજાય છે. આ દૃષ્ટિએ જોતાં આ ગ્રંથનું મહત્ત્વ માત્ર જૈનશાસન પૂરતું સીમિત ન રહેતાં, તેમજ સમય અને સ્થળનાં બંધનો પણ ન ગણતાં તે સાંપ્રત સમયને પણ પ્રતિબિંબિત કરે છે. નીચેના શબ્દોમાં કહીએ તો
કાળ ઝપાટો સૌને વાગે યોગીજન જગ જાગે, બુદ્ધિસાગર આતમ અર્થી રહેજો સૌ વેરાગે !
– મુનિ વાત્સલ્ય દીપ માટે જ “શીલોપદેશમાલા' સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, મહારાષ્ટ્ર પ્રાકૃત, અપ્રભંશ અને બાલાવબોધ સાથે ગુજરાતી ભાષામાં આલેખાઈ છે. ગ્રંથ વિષયક વિવેચનો
ઉપરોક્ત સંદર્ભે થયેલી ચર્ચા અનુસાર મેરુસુંદર ઉપાધ્યાયજીએ રચેલા પ્રસિદ્ધ બાલાવબોધ ઉપરાંત સંસ્કૃત ભાષામાં ચારેક ટીકાઓ રચાયાની નોંધ છે. (કોઠારી અને શાહ - ૧૯૯૩) શીલતરંગિણીના આધારે ઇ. સ. ૧૩૩૭માં ટીકાઓ લખાઈ છે. ગુજરાતી ભાષામાં નવેક જેટલા બાલાવબોધો રચાયા છે. મેરુસુંદર પહેલા બે અને બાકીના તેમના પછી રચાયા છે.'
અહીં આપેલાં કથાનકો વિશે સ્વતંત્ર કૃતિઓ, પુસ્તકો કે રચનાઓ પણ મળે છે. અન્ય કથા સાહિત્યમાં, આ કથાઓમાં, તેમજ સઝાયોમાં આ ચરિત્રો ગૂંથાયાં છે.
