________________
૫૨
માહિતી પ્રાપ્તિ
પ્રસ્તુત અભ્યાસ માટેની માહિતી પ્રાપ્ત કરવી એટલે વિશાળ સમયપટમાંથી કેટલક ક્ષણોને પામવી. એટલે આ અભ્યાસ માટેની કથાસાહિત્ય વિષયક માહિતીને ઐતિહાસિક પરિમાણથી તપાસવી યોગ્ય રહેશે.
વાર્તાવિકાસની દૃષ્ટિએ જોતાં જૈન કથા સાહિત્યનું ઉદ્ગમ સ્થાન આગમ, સાહિત્યના આધારે થયું છે. “ભગવતી-વિવાહ-પષ્ણતિ અને “ણાયાધમ્મકહાઓ' એ પ્રાચીન વૈવિધ્યસભર કથાઓ છે. ઉત્તરાધ્યયન'માં દષ્ટાંત કથાઓ છે.
આગમના સાતમાં અંગમાં “ઉવાસગદશાઓમાં મોટાભાગે કથાનકો વધારે છે. આ ઉપરાંત ઉપાંગોમાં તથા “પણાસ'માં પણ વીરતાભર્યા પાત્રોનાં કથાનકો છે. નિર્યુક્તિની ટીકાઓમાં પણ નાની મોટી કથાઓ છે.
પાંચમીથી પંદરમી સદીમાં ચરિત્રો, પ્રબંધ, રાસા કે કથાકોષરૂપે કથા સાહિત્ય ઉપલબ્ધ છે. હરિષણના “કથાકોષ' અને શ્રી સંઘદાસગણિના “વસુદેવહિંડીમાં અનેક કથાઓ ઉપલબ્ધ છે. ચરિતાત્મક કથાકાવ્યોમાં વિલાસવતી, સુલોચના વગેરે પાત્રોનાં ચરિત્રોનું આલેખન થયું છે.
રાસાઓનું કથાવસ્તુ મોટાભાગે લોકકથાત્મક છે. પાદલિપ્તકૃત તરંગલોલા' (પ્રાકૃતભાષામાં) અને સંસ્કૃતમાં ‘તરંગવતી', ઉપરાંત હરિષેણ, મેરૂતુંગસૂરિ, સમયસુંદર વગેરેના કથાકોષ, હેમચંદ્રાચાર્યનું ‘ત્રિષષ્ઠિ શલાકાપુરુષ' વગેરે સાહિત્ય મૂળભૂત રીતે કથા સાહિત્યના આધારો છે.
પદ્યમાં રચાયેલું આ સાહિત્ય પણ કથાના વિકાસનું માધ્યમ હતું. આ તમામ સાહિત્ય પર દષ્ટિપાત કરતાં જણાય છે કે તેમાં વિવિધ સ્ત્રીચરિત્રો અલગ રીતે ઉપસી આવ્યાં છે.
