________________
૯૪
આવી અસમાનતા ન સર્જાય. આ દૃષ્ટિએ જોતા વિવિધ ધર્મોના સિદ્ધાંતો શું કહે છે તે સમજીએ.
હિન્દુ ધર્મમાં કર્મના સિદ્ધાંતને ઉપરોક્ત બાબતના પાયામાં ગણાવ્યો છે. એક માણસ જમીનમાં ખાડો કરીને ગોટલો વાવે છે; તેનું સિંચન કરીને કાળજીપૂર્વક જતન કરે છે. બીજો માણસ બાવળ વાવે છે. બંનેનાં પરિણામો જુદા છે. બાવળ વાવનાર કેરીની અપેક્ષા ન રાખી શકે. સત્કાર્યો અને સત્કર્મોનું પરિણામ આજન્મ અને પુનર્જન્મમાં પ્રાપ્ત થાય છે. આ માન્યતામાં એક વાત સ્પષ્ટ લાગે છે કે હિન્દુઓ કર્મને અદષ્ટ સત્તા માને છે. માટે ઈશ્વરની ભક્તિ જ માનવના સુખ-દુઃખ માટે કારણભૂત બને છે. હિન્દુ ધર્મના પવિત્ર ગ્રંથ શ્રીમદ્દ ભગવત ગીતામાં “કર્મયોગનો ઉપદેશ છે. એ અનુસાર – “કર્મ કરતી વખતે આ કર્મ હું કરું છું, એના પરિણામની ચિંતા મારા હાથમાં નથી. એ માટે તો ઈશ્વરનો કર્તાભાવ મહત્ત્વનો છે.” કર્મ કરતી વખતે એટલે કે કાર્ય કરવા પાછળ પરિણામ વિશે ચિંતા ન કરવી એવું જણાવવામાં આવ્યું છે. 1 ખ્રિસ્તી ધર્મમાં ઈશ્વરને બુદ્ધિનો વિષય માનવાને બદલે શ્રદ્ધાનો વિષય ગણ્યો છે, તેથી સારાં-નરસાં કર્મોનો બદલો ઈશ્વર જ આપે છે. સત્યનું આચરણ કરનારને સુખપ્રાપ્તિ અને દુરાચરણ કરનારને દુઃખપ્રાપ્તિ થાય છે. ઇસુ ખ્રિસ્તે જણાવ્યું હતું કે ઈશ્વર પ્રેમાળ પિતા છે અને ક્ષમાની સાક્ષાત મૂર્તિ છે, માટે તે દુષ્કૃત્યો કરનારને પણ ક્ષમા કરી દે છે અને માફી આપે છે પછી તેને કર્મનું વિપરિત ફળ ભોગવવું પડતું નથી.
હવે વ્યક્તિ જો પોતે જે કાંઈ કરે, એને ઈશ્વરને આધીન માનવામાં આવે તો વ્યક્તિની પોતાની જવાબદારી શું ? પોતાના કર્મની ફળશ્રુતિ પોતાના શિરે નહીં ? આમ, ખ્રિસ્તી ધર્મમાં કર્મની બાબત બહુ વિચારવામાં આવી નથી.
