________________
८४
કથાઓ, રાસ કે સ્તવન તેમજ સઝાય ઐતિહાસિક મૂલ્ય ધરાવે છે. દા. ત. વિમલમંત્રી, વસ્તુપાલ-તેજપાલ, કુમારપાલ વગેરેનાં ચરિત્રવર્ણનો એ એ સમયના ઐતિહાસિક દસ્તાવેજો ગણી શકાય. તે જ રીતે “હીરવિજયસૂરિ રાસ' હીરવિજયસૂરિનાં જન્મસ્થળ પાલનપુરનો ઈતિહાસ દર્શાવે છે.
આ ઉપરાંત ઉપરોક્ત કૃતિઓ દ્વારા ભૌગોલિક સ્થિતિ, તે સમયના લોકોના રીતરિવાજો, માન્યતાઓ, કૌટુંબિક માહિતી જેવી અનેકવિધ દસ્તાવેજી બાબતો જાણવા મળે છે. તત્કાલિન રાજકીય પરંપરાઓ, વિવિધ સ્થળોના ઇતિહાસ, ધાર્મિક પરંપરાઓ વગેરે બાબતો પણ આ કથાત્મક સાહિત્યમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. એ દૃષ્ટિએ મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્યનું વિશિષ્ટ અને ચોક્કસ મૂલ્ય છે. આ પ્રદાનની ખાસ નોંધ લઈ તેને પ્રકાશિત કરવાનું કાર્ય હાથ ધરવા જેવું છે.
પ્રસ્તુત અવલોકનમાં તો મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્યના મહાસાગરમાંથી માત્ર એકાદ બિન્દુ જેટલું આલેખન થયું છે. તેનું ખરું મૂલ્યાંકન તો આ ખજાનાનું ખેડાણ કરીને અને ઊંડાણથી અર્થઘટન કરીને જ થઈ શકે.
અંતે,આ સાહિત્યસંબંધી વિવેચનો, કોલેજમાં એટલે કે ઉચ્ચ શિક્ષણ સાથે સંકળાયેલા વિદ્યાર્થીઓને, અધ્યાપકોને, સાહિત્ય સાથે સંબંધ ધરાવતા વિદ્વાનોને, ઇતિહાસ વિષયક સંશોધન કરનારને, જૈન ધર્મમાં ઊંડો રસ લેતા અભ્યાસુઓને અને આ પ્રકારનું સાહિત્ય વાંચવામાં રસ લેતા સૌ રસજ્ઞોને ઉપયોગી થશે. સંદર્ભો
૧. હેટ ફોન ગ્લાઝનઆપ. (૧૯૨૫). “જૈનીઝમ' (જર્મન ગ્રંથ)નો ગુજરાતી અનુવાદ, જૈન પ્રસારકસભા.
