________________
૧૩
કાવ્ય સવિશે
છે. મુખ્ય કાવ્યો
ફાગુ કાવ્યો : જૈન ફાગુકાવ્યો પણ આ સમયના સાહિત્યની વિશેષતા છે. સૌ પ્રથમ ફાગુમાવ્યો જૈન કવિઓની રચના હોવાનું મનાય છે. “જનચંદ્રસૂરિ ફાગુ' અને “ધૂલિભદ્ર ફાગુ' અનુક્રમે છે. સ. ૧૩૦૦ અને ૧૩૪૦ની આસપાસ રચાયાં છે. “ફાગ” એ ગાવા કરતાં ખેલવાનો કાવ્ય પ્રકાર છે. એટલે કે તેમાં નૃત્યકલા જોડાયેલી છે. એટલે તેમાં ઋતુવર્ણન સવિશેષ જોવા મળે છે. નેમ-રાજુલ વિષયક ફાગુકાવ્યો વધારે લખાયાં છે. મુખ્યત્વે માલદેવ, પ્રસન્નચંદ્રસૂરિ, રત્નમંડળ ગણિ, ધનદેવગણિ રચિત ફાગુકાવ્યો વિષય વિસ્તાર અને રચનાની દૃષ્ટિએ ઉત્તમ છે. એ જ રીતે ફાગુકાવ્ય અંતર્ગત “બારમાસા' કાવ્યો પણ લખાયાં હતાં. કપૂરવિજયકૃત નેમરાજુલ બારમાસા' સુપ્રસિદ્ધ છે.
આ ફાગુ કાવ્યોની મુખ્ય વિશેષતા પણ ધ્યાન ખેંચે તેવી છે. આ કાવ્યોના રચયિતાઓ મુખ્યત્વે સાધુ ભગવંતો હતા. તેઓ તો સંસારથી વિરક્તભાવે રંગાયેલા હોય. એટલે તેમની ફાગુ રચનાઓનો હેતુ ધર્મબોધ અને ધર્મમહિમા ગાવાનો હતો. આથી જ તેમાં શૃંગારનું નિરૂપણ આવે તો પણ તેનું પરિણામ તો ભાવોની ક્ષપકશ્રેણિમાં એટલે કે વૈરાગ્યભાવોમાં થાય. જૈનેતર ફાગુ કાવ્યોમાં કથાનાયક શૃંગારકરસથી આલેખાયા હોય. અહીં તો નાયકો સંસારી પુરુષો નથી, તેથી તેઓમાં વૈરાગ્યનું પ્રતિપાદન થયું હોય તે સ્વાભાવિક છે. દા.ત. નેમિનાથ જેવા તીર્થકર કે પછી સ્થૂલિભદ્ર જેવા મુનિવર આ કથાનાયકો છે. કેટલાંક અપવાદો છે, પરંતુ વૈરાગ્યબોધક ઉપમાનો વિશેષ છે. આ કાવ્યોમાં આંતરયમકવાળાં, રોળા, રાસ, અઢયું, ઝૂલણાં યા દેશી ઢાળો પ્રયોજાયાં છે. આધુનિક સમયમાં ફાગુકાવ્યોનો પ્રકાર લુપ્ત થયેલો જણાય છે.
મધ્યકાલીન જૈન ગદ્ય સાહિત્ય, કાવ્ય ઉપરાંત આ યુગના જૈન ગદ્ય સાહિત્યમાં કથાઓનું પ્રમાણ વિશેષ જોવા મળે છે. તેમાં પૌરાણિક
