________________
૯૦
આચાર, યોજના જેવી બાબતો તરફની સમજ. અનંત જ્ઞાન અથવા અનંત બોધ ધરાવતી વસ્તુના એક રૂપને મુખ્ય માની તેમાંથી પ્રગટ થતાં જ્ઞાનને નય દ્વારા સમજાવાય છે. એનો અર્થ એ નથી કે નય એકાંત તરફ લઈ જાય છે. તે અનેકાંત અને સ્યાદ્વાદને સમજવાની વ્યવસ્થા છે.
જે રીતે આંખ બે હોવા છતાં બે વસ્તુ નહીં, એક જ દેખાય છે. એ રીતે નયના સમન્વયથી અનેકાંતવાદ સમજાય છે. સાત નયના મુખ્ય બે પ્રકાર ગણાવ્યા છે. નિશ્ચયનય (આત્મ કલ્યાણ) અને
વ્યવહાર નય (વિશ્વ કલ્યાણ)માં બધાનો સમાવેશ થઈ જાય છે. વિશેષ ઊંડાણમાં અત્યારે વાત ન કરતાં એટલું કહી શકાય કે પૂર્ણ સત્યને જાણવાની દષ્ટિ નયવાદમાં સમજાય છે. એ જ રીતે આ જગતના વ્યવહારને સમજવા માટેની આધારશીલા સ્યાદ્વાદમાં છે. સ્યાદ્વાદમાં અનેકાંતવાદ, સમન્વયવાદ, સમાધિવાદ, વિશ્વમૈત્રીવાદ વગેરે દૃષ્ટિકોણથી વસ્તુના અનંત સ્વરૂપનો સ્વીકાર કરવાની જીવનદષ્ટિ સમાયેલી છે.
મનને સમન્વયશીલ કે મધ્યસ્થી બનાવીએ તો સમગ્ર વિશ્વમાં સુલેહ અને શાંતિ સ્થાપી શકાય. વાદ-વિવાદનો અંત આવે. એથી જ શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિએ વિવિધ દર્શનોનાં ઊંડા અભ્યાસ અને ચિંતનના આધારે તુલનાત્મક સત્યરૂપે સ્યાદ્ધાદ વિશે બહુમૂલ્ય પ્રદાન કર્યું છે. એ જ રીતે પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય યુગભૂષણસૂરીશ્વરજી મહારાજે અનેકાંતવાદને વિશેષ પ્રવચનોરૂપે પ્રસારિત કર્યો છે.
(૩) અપરિગ્રહનો મહિમા : મહાત્મા ગાંધીજીએ આપેલા અગિયાર મહાવ્રતોમાં અપરિગ્રહનું વ્રત પણ દર્શાવ્યું છે. “વણજોતું નવ સંઘરવું' એ શબ્દો અપરિગ્રહની વાતનું જ સૂચન કરે છે. આટલાં
