________________
૭૮ “નીચોઈનું પાણી રે, નાહ્યા જંબૂ શિર જાણી રે,
લોચ ટૂકડો માનું એકેશ આંસુ ઝરે રે અહીં કેશમાંથી નીતરતાં પાણીથી એવું લાગે છે કે જાણે લોચ નજીક જાણીને કેશ પોતે આંસુ સારી રહ્યા છે. આમ, અહીં ભાવિ કથાઘટનાનો સંકેત જોવા મળે છે. આવી ભાષાગૂંથણીનાં તો અનેક ઉદાહરણો મળે છે.
એવું પ્રતિપાદિત થયું છે કે રચનાવર્ષ ધરાવતી સૌ પ્રથમ જૈન કૃતિ શાલિભદ્રસૂરિનો “ભરતેશ્વર બાહુબલિ રાસ' (ઇ. સ. ૧૧૮૫) છે. ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ તરફથી ઈ.સ. ૧૯૭૬માં પ્રકાશિત થયેલો ગ્રંથ-“ગુજરાતી સાહિત્યનો ઈતિહાસ : ખંડ બીજો એ મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનો બૃહદ્રઈતિહાસ છે, જેમાં જૈન સાહિત્યની સ્થિતિનો નિર્દેશ થયેલો છે.
એ જ રીતે “જૈન ગૂર્જર કવિઓ' (સં. મોહનલાલ દ. દેસાઈ) અને વિપુલ પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ એવું હસ્તલિખિત સાહિત્ય એ ગુજરાતી સાહિત્યમાં જૈનોનું પ્રદાન સૂચવે છે. મધ્યકાલીન સાહિત્યમાં ઘણો સમૃદ્ધ વારસો મુદ્રિત સ્વરૂપે ઉપલબ્ધ છે. મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્યની વિશેષતાઓ
સાહિત્યનાં જતન માટે જૈનોનો પુરુષાર્થ અલગ તરી આવે છે જૈન ગ્રંથાલયોમાં આ વારસો સારી રીતે જળવાયેલો માલુમ પડે છે. એવું કહેવાય છે કે મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનો ઇતિહાસ રચવામાં જૈન સાહિત્યનો ફાળો નોંધપાત્ર છે. એ વાત કહેતા ગૌરવ થાય છે કે આ ગ્રંથભંડારોમાં જૈનેતર કૃતિઓ ઉપરાંત સર્વ સામાન્ય રસના વિષયો જેવા કે જ્યોતિષ, આયુર્વેદ, કાવ્યશાસ્ત્ર, અન્ય દર્શન સાહિત્ય વગેરે પણ જોવા મળે છે. આ સાહિત્યનો વિપુલ અને સમૃદ્ધ સંસ્કારવારસો અતિતના ગૌરવસમો ભાસે છે, કારણ કે આ સમયમાં રચાયેલાં સાહિત્યનું પ્રકારનૈવિધ્ય પણ જાણવા જેવું છે. રાસ, ગરબો,
