________________
૭૯
ગરબી, હમચડી, પૂજા, સ્તવનો, સ્તોત્ર, સ્તુતિ, પાલણું (હાલરડું), ઉખાણાં, સંવાદ, છંદ, ઢાળિયાં, બત્રીશી, છત્રીશી, બાલાવબોધ વગેરે. આ ઉપરાંત પણ અન્ય ઘણા પ્રકારોની ઉત્કૃષ્ટ રચનાઓથી આ વારસો વૈવિધ્યસભર બન્યો છે.
ગુજરાતી સાહિત્યકોશમાં ૭૫% જેટલું જૈન કવિઓનું પ્રદાન (મધ્યયુગમાં) હોય તેવું જાણવા મળે છે. એમાં પણ સાધુકવિઓનું પ્રમાણ વિશેષ છે. રાજસ્થાન તરફના કવિઓએ પણ વિશેષ સર્જન કર્યું છે. શ્રી યશોવિજય, શ્રી જિનહર્ષ, શ્રી સમયસુંદર, વીરવિજય જેવા સર્જકોએ તો કાવ્ય, ન્યાય, છંદ, વ્યાકરણ, જ્યોતિશાસ્ત્ર વગેરે વિષયોના સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને ગુજરાતીમાં અનુવાદો થયેલા છે. છંદોનો સમૃદ્ધ વારસો એ એ સમયની જૈનકૃતિઓ માટે ગૌરવગાથા ગણી શકાય.
મધ્યકાલીન જૈન કવિતા. મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્યમાં ધ્યાન ખેંચે એવું જો કોઈ સાહિત્ય સ્વરૂપ હોય તો તે કવિતા છે. જીવનચિંતન, કથાસામગ્રી, વર્ણનો જેવું સાહિત્ય અને વૈવિધ્યસભર કવિતાઓ આ યુગના કવિઓની દેણ છે. તેમાં યશોવિજયજી, લાવણ્યસુંદર, સમયસુંદર, ઋષભદાસ, ઉદયરત્ન, જયવંતસૂરિ, દીપવિજય વગેરે કવિઓએ આપેલું પ્રદાન નોંધપાત્ર છે. એમાં પણ શ્રીઆનંદઘનજીનાં પદો અને સ્તવનો સુપ્રસિદ્ધ છે. “આનંબઘન ચોવીશી'માં કર્મસિદ્ધાંત, જ્ઞાન-દર્શન ભેદ, મનની દુર્રયતા, છ દર્શનો, સમજણ વગરના ક્રિયાકાંડ તરફ અણગમો, સુક્ષ્મ નિગોદ, જીવોના ભેદ વગરનું કાવ્યાત્મક નિરૂપણ વાચકોને જૈનધર્મનું સાચું દર્શન કરાવે છે. નીચેની પંક્તિઓ જુઓ :
“તુમ જ્ઞાન વિભો ફૂલી વસન્ત, મનમધુકર રહી સુખ સો રસન્ત, દિન બડે ભયે વૈરાગ્યભાવ, મિથ્થામતિ - રજનીકો ધરાવ.”
હિન્દી અને વ્રજભાષાનાં સુંદર પદો આપનાર આ મહાકવિ વિશે એમ કહેવાયું છે કે “ઘોર અંધારી રાતે નિર્જન અટવીમાં
