Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1918 Book 14
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
૮૨ : કૌન શ્વેતાંબર કા. હે, રબાની કરીને ડૉક્ટર બેઝની શોધનું રહસ્ય સમજવા જેટલું અર્વાચીન વિજ્ઞાનનું પઠન કરવાની જરૂર તેસ્તી લેવી ,જ્યાં “જીવ” છે ત્યાં પ્રોત્સાહક, નિરૂત્સાહક, માદક, કે વિનાશક ધક્કાની અસર થયા વિના રહેતી નથી; જ્યાં “ જીવ” છે ત્યાં થાક લાગે છે અને વિશ્રાંતિની જરૂર જણાય છે. સામાન્ય રીતે “જીવ” નાં આ લક્ષણે માનીને ડૉકટર બોઝ દુનીઆને બતાવ્યું છે કે “જીવ” તો સર્વ વ્યાપાક છે.
શાકભાજીમાંથી નીકળતી ઇયળને જરા સળી અડકાડીએ છીએ કે તરત જ તે સંકચાય છે; તમારી ચામડીને કોઈ સ્પર્શ કરે છે કે તરત જ તે સંકોચાય છે, આંખ પર પ્રકાશને ધક્કો લાગે છે કે તરતજ જ કીકી સાંકડી બની જાય છે, લાજાળુના પાંદડાંને અડકીએ છીએ કે તરતજ પંદડાં સંકેચાય છે; એ બધા પ્રોત્સાહક ધાને “જીવ” ઉત્તર આપે છે એના દષ્ટાંત છે. જુલાબ લીધે હોય છે ત્યારે અંગ શિથિલ બને છે; ખૂબ વાંચ્યા પછી આંખે અંધારાં આવે છે. શિયાળામાં કડકડતી ટાઢમાં ખુલ્લે શરીરે ઘેડી વાર ઉભા પછી શરીરે ટાઢ પડતી નથી-એ બધા નિરૂત્સાહક ધકાને “જીવ” કેવો ઉત્તર આપે છે તેના દ્રષ્ટાંત છે. ભાંગ પીધા પછી દારૂ પીધા પછી, કે ગાંજો કુંક્યા પછી અને બીજા માદક ધક્કા પછી શરીરમાં રક્તવહન પર અને જ્ઞાનતંતુ પર અમુક અસર થાય છે તેની પ્રતીતિ ઇંદ્રિયોની શક્તિ માપવાના યંત્રોથી જ થઈ શકે છે. ઝેરથી જંતુઓ ભરી જાય છે એ વિનાશક ધક્કાનું દર્દત છે.
ડૉક્ટર બે પહેલાં અમુક પ્રકારના પ્રોત્સાહક, નિરૂત્સાહક, માદક અને વિનાશક ધક્કા જીવતા પ્રાણીને આપ્યા અને તેની અસર જે થઈ તેની નોંધ ચિત્રોથી લીધી. સ્પર્શના - ધક્કાથી ચામડીને સંકોચ વિકાસ થાય તે સંકેચ વિકાસ મોજાં રૂપે કાગળ પર ઉતારી શકાય. ચામડી પર યુક્તિથી લેખણ મૂકી લેખણને મુખ પાસે કાગળ મૂક્યો હોય તે આવાં મજા થઈ શકે. પછીથી તે જ પ્રકારના ધક્કા વનસ્પતિ પર આપ્યા અને તેને લીધે થયેલાં ક્ષોભના નકશા પણ લેવામાં આવ્યા. આવા નકશા લેવામાં વીજળીના પ્રવાહને બહુ ઉપયોગ કરવો પડ્યો હતો. તે વાત વિસ્તારથી સમજાવી શકાય તેમ નથી. આ વનસ્પતિના ઉત્તરનાં ચિત્રો પણ જાળવી રાખ્યાં. ત્યાર પછી ધાતુ જેવા જડ પદાર્થોને પણ તેવી જ પ્રકારના પ્રોત્સાહક, નિરૂત્સાહક, માદક, અને વિનાશક ધક્કા આપવામાં આવ્યા. તે ધાતુ તરફથી આ ધક્કાનો ઉત્તર ભ. એ ઉત્તરેને પણ મજા રૂપે કાગળ પર ઉતારવામાં આવ્યા. પછી ત્રણે જાતના ચિત્રોને સરખાવવામાં આવ્યાં તે સ્પષ્ટ જણાયું કે ત્રણે જાતના મોજા સ્વભાવે એક સરખાજ હશે. માત્ર લંબાઈમાં કે પહોળાઈમાં ફેર હતું ખરો. એ પરથી ર્ડોકટર બોઝે સિદ્ધ કર્યું છે કે પ્રાણી, વનસ્પતિ, અને ધાતુ જેવા જડ પદાર્થોમાં એક સામાન્ય તત્વ છે અને તે તત્વ એ જ “જીવ.”
- ત્યાર પછી પ્રાણીને, વનસ્પતિને, અને ધાતુને ઝેરને ધક્કો આપી ડોક્ટર બોઝ સાબીત કર્યું છે કે બધા પર ઝેરની અસર સરખી થાય છે. તે ઉપરાંત એ ત્રણે પ્રકારની સૃષ્ટિના પદાર્થોને અમુક પ્રસંગે શ્રમ લાગે છે અને આરામની જરૂર પડે છે, તે પણ ડૉકટર બે પિતાના પ્રવેગથી સિદ્ધ કર્યું છે. જ્યારે પદાર્થોને શ્રમ લાગે હોય છે ત્યારે ધક્કાને ઉત્તર બહુ જ ઓછા બળથી મળે છે એવું પ્રવેગ પરથી જણાયું છે. (કેળવણું.)
