Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1918 Book 14
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
૧૭૩
વિક્રમ પાંચમી સદીની સ્થિતિ. સ્વામી સ્તોત્ર સમ સંસ્કૃત પ્રાકૃત, અન્યયોગ વ્યવચ્છેદિક, અયોગ વ્યવદિકા, પાર્શ્વનાથ સ્તવ, ગૌતમસ્તોત્ર, શ્રીવીરસ્તવ, ચતુર્વિશતિ જિનસ્તવ, પાર્શ્વ સ્તવ, વીરનિર્વાણ કલ્યાણ પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા, ઋષભપંચાશિકા, ચતુર્વિશતિ જિન–શોભન સ્તુતિ વગેરે સ્તોત્રો છે. ૧૮ પ્રમેયકમલમાર્તડ-પ્રભાચાર્ય કૃત. મૂ. ચાર રૂ. ૧૮ પ્રભાવક ચરિત પ્રભાચંદ્ર કૃત.
- secono= — विक्रम पांचमी सदीनी स्थिति.
" [ મંદસેર–નગર, ] મનસોર નગર પૂર્વે પ્રાચીન શહેર હતું તે શિલાલેખ પરથી માલૂમ પડી આવે છે.. વાલીયર રાજ્યમાં તે છે. પહેલાં તે અત્યંત સમૃદ્ધિવાળું હતું. હાલમાં તે સમૃદ્ધિ રહી નથી. વળી તેમાં રેશમી અને સૂતરનાં સ્પડાં ઘણાં સારાં બનતાં હતાં. તેનું પ્રાચીન નામ દશપુર છે. એમ સાંભળવામાં આવે છે કે તે નગર રાજા રતિદેવની રાજધાની હતુ મેઘદૂતમાં કાલિદાસે મેઘને માર્ગ બતાવતી વખતે આ નગરનો ઉલ્લેખ આ પ્રમાણે કર્યો છે –
पात्रीकुर्वन् दशपुरवधूनेत्रकौतूहलानाम् । એમ જણાય છે કે દશપુરમાં બગાડ થઈ, પહેલાં દસોર નામ થયું અને પછી ધીમે ધીમે મન્દસેર થઈ ગયું. - તેમાં એક શિલાલેખ મળ્યો છે. તેમાં સુંદર સંસ્કૃત ભાષામાં રચેલા ૩૦-૪૦ શ્લોક છે. આ બહાર પડયાને ઘણો સમય થયો તેમાં એક લેક એ છે કે – , મારવાના થયા ત્યારે સાત વાગે
त्रिनवत्यधिकेऽब्दानां ऋतौ सेव्यधनस्वने ॥ આ પરથી જણાય છે આ શિલાલેખના સમયે માલવ સંવત ૪૮૩ વિદ્યમાન હતા. આ પરથી જે પ્રકાશ પડે છે તે એ છે કે પહેલાં વિદ્વાનને માલવ સંવત કોઈ સંવત હતો એવી હકીક્ત મળી આવી હતી, પરંતુ આથી તે જણાયું કે માલવ સંવત પોતે જ પાછળથી વિક્રમ સંવત એ નામથી પ્રસિદ્ધ થયે.
આ શિલા લેખથી એ પણ જણાયું કે આ વખતે ગુપ્તવંશીય કુમાર ગુપ્ત (બીજા) ભારત વર્ષને ચક્રવર્તી રાજા હતા. આ સંબંધે તેમાં જણાવ્યું છે કે
चतु:समुद्रान्तविलोलमेखलां सुमेरुकैलासहत्पयोधराम् ।
बनान्तवान्तस्फुटपुष्पहासिनी कुमारगुप्ते पृथिवीं प्रशासति ॥ . ભારત વર્ષના ચક્રવર્તી રાજા કુમારગુપ્તનું નામ માલૂમ પડ્યું તે ઉપરાંત દશપુરના તત્કાલિન માંડલિક રાજાનું નામ પણ આમાં લખેલું છે. તેનું નામ હતું બધુવર્મા અને તેના પિતાનું વિશ્વવર્મા. આ શિલાલેખથી સિદ્ધ છે કે તે સમયે એવી સરસ અને સુન્દર સંસ્કૃત કવિતા હતી કે જેવી કાલિદાસનાં કાવ્યોમાં મળી આવે છે. ઉપરને શ્લેક કે જેમાં કુમારગુપ્તનું નામ છે તે આનું પ્રમાણ છે. કવિતાની સરસતા અને સુન્દરતાના પ્રમાણભૂત એક બીજો બ્લેક નીચે ઉધૃત કરવામાં આવે છે કે જેમાં સવારના સુર્યનું વર્ણન છે.
