Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1918 Book 14
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
૧૭૪, જૈન શ્વેતાંબર કૅન્ફરન્સ હેરું.
यः प्रत्यहं प्रतिविभात्युदयाचलेन्द्र विस्तीर्णतुंग शिखरस्खलितांशुजालः ।। क्षीबांगनाजनकपोलतलाभिरामः पायात्स वः सुकिरणाभरणो विवस्वान् ॥
આ શિલાલેખમાં જેનું વર્ણન છે તે પરથી માલૂમ પડે છે કે આ સમયના નરેશ મોટા કર્તવ્યનિષ્ઠ અને પ્રજાવત્સલ હતા. તેમાં જણુવ્યું છે કે દશપુરના તત્કાલીન રાજાની કીર્તિ અને પ્રજાપાલનતત્પરતાની ખબર સાંભળી પ્રાચીન લાટ દેશ–અર્થાત વર્તમાન ગૂજરાતથી ઘણું પદૃવાય ( પટવાઓ ) પિતાના ઘરબાર છેડી દશપુર આવ્યા હતા.
. હાલનો પટવા યા પટુઆ એ શબ્દ આ પદૃવાયને અપભ્રંશ છે. એ લોકો હવે પ્રાયઃ પરોવવાનું કામ કરે છે; પણ તે સમયમાં તેઓ રેશમી વસ્ત્ર બનાવતા હતા, આ લોકોએ દશપુરમાં પોતાના ધંધાથી અનંત ધનને સંગ્રહ કર્યો. આ શિલાલેખમાં લખ્યું છે કે તેમનાં વસ્ત્ર ઘણાં સુખકર થતાં હતાં. રંગબેરંગી રેશમના તારથી તરેહ તરેહના વેલ બટાઓ અને ચિત્રો તેના પર તેઓ બનાવતા હતા. ઘણું ઘરોમાં સ્ત્રીઓ આ પદમય વસ્ત્રોને ઘણે આદર કરતી હતી. આવાં વસ્ત્રોની એક સાડી કે એક દુપટ્ટા પહેર્યા વગર કોઈ તહેવાર કે ઉત્સવ ઉજવાત નહિ.
આ શિલાલેખથી એમ પણ માલૂમ પડે છે કે તે સમયે દશપુરનાં મકાન ઘણાં ઉંચાં હતાં. સફેદ ચૂનાથી ધોળાયેલાં હોવાથી કૈલાસના શિખરોની સાથે સમાનતા ધરાવતાં હતાં. નગરની ચારે બાજુએ અનેક ઉદ્યાન અને ઉપવન હતાં. મંદિર, કૂવા અને વાવની ઘણી અધિકતા હતા. દશપુરની પાસેજ સિવાની અને સુમલી નામની બે નદીઓ વહેતી હતી. જગાએ જગાએ તળાવ હતાં. તેમાં કમલ ખિલતાં હતાં. જેટલા બ્રાહ્મણ હતા તે સર્વે વિદ્યા અને તપમાં શ્રેષ્ટ હતા. પૂજા પાઠ અને સ્વાધ્યાયમાં નિરત રહેતા હતાં. શમ, દમ, ક્ષમા, શોચ, વૈર્ય આદિ ગુણોથી ભરપૂર હતા. આ લેખમાં કરેલા વર્ણન પરથી એમ વિદિત થાય છે કે આ સમયે દશપુરની અવસ્થા ઘણીજ ઉન્નત હતી અને પ્રજા પણ બહુ સુખી હતી.
વળી એક વિશેષ વાત આ લેખ પરથી મળે છે તે એ છે કે સૂર્યની પૂજા તે સમયે બહુ થતી હતી. હમણાં ભારતમાં સૂર્યનાં બહુ ડાં મંદિર જોવામાં આવે છે. કંસીની પાસે કેવલ એક સૂર્ય મંદિર જોવામાં આવ્યું છે.
હમણું હિન્દુઓમાં જ્યાં ત્યાં મહાદેવની પૂજા થતી જોવામાં આવે છે, તેનાથી બીજો નંબર ઠાકુરજીની પૂજાને આવે છે અને ત્યાર પછી બીજા દેવી દેવતાઓને; પરંતુ આજથી લગભગ ૧૫૦૦ વર્ષ પહેલાં અહીં ઘણાં સૂર્ય મંદિર હતાં એમ જણાય છે. આ પ્રસ્તુત શિલાલેખને સંબંધ એક પ્રાચીન સૂર્ય મંદિર સાથે છે. તે મંદિર પ્રાચીન દશપુરના પટવાની પંચાયતે બંધાવ્યું હતું. તે બન્યા પછી ત્રીસ ચાળીસ વર્ષ પછી તેના કેટલોક ભાગ બરબાદ થવાથી તે લોકોએ મળી કુરી સં. પર૮ માં જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. જે સમયે પટવાઓ પણ સૂર્યનાં મોટાં મોટાં મંદિર બંધાવતા હતા તે સમયના ભારતની પર સમૃદ્ધિ હાલ કયાં છે? તે સમય અન્ય લેક સૂર્ય તથા બીજા દેવતાઓના કેવડા વિશાલ મંદિર બંધાવતા હશે તેનું અનુમાન આ એક નામશેષ મંદિરના વર્ણનથી સારી રીતે . જાણી શકાય છે.
( આ હકીકત શ્રીયુત મહાવીર પ્રસાદ દ્વિવેદીના પ્રાચીન લેખ પરના પ્રતિભા નામના હિંદી માસિકના એપ્રિલ ૧૮૧૮ ના અંકમાં આવેલ ટુંક લેખ પરથી અનુવાદિત છે. )
