Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1918 Book 14
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
૧૫૩.
સ્વીકાર અને સમાચના. શ્રવણે પડી હતી. તેમાં દેવતાઓની આંખો મીંચાતી નથી તથા પગ ભેય પડતા નથી એવું વાક્ય સાંભળ્યું હતું. આ વખતે આ સાંભળેલું કામમાં આવ્યું અને જાણ્યું કે આ કૃત્રિમ સ્વર્ગ ભવન છે. મહાવીરનું એકજ વચન આટલું ઉપકારક માલમ પડવાથી તેણે પિતાની ચેરીઓ કબુલ કરીને દીક્ષા લઈ લીધી.”
- આ રીતે શહિણેય ચોર દીક્ષિત-પ્રબુદ્ધ થયો તે પરથી નાટકનું નામ પ્રબુદ્ધ રોહિણેય પાડવામાં આવ્યું છે.
આ ગ્રંથનું નામ પ્રબંધ રહિણય એવું નામ 'જૈન ગ્રંથાવલિમાં આવીને તેના કર્તા તરીકે રામચંદ્ર એમ જણાવેલું છે તે ભૂલ છે. રામભદ્રના નામથી એક પણ બીજો ગ્રંથ જૈન ગ્રંથાવલિમાં જોવામાં આવતું નથી. રામભદ્ર પોતાના ગુરૂ જયપ્રભસૂરિને સિદ્ધાંતિક ગ્રામણિ, અને ઐવિધ વૃન્દારક એ વિશેષણો આપે છે તે પરથી એ જણાય છે કે જય પ્રભ સિદ્ધાન્તમાં અતિ પ્રવીણુ અને ઐવિધ એટલે ત્રણ વિદ્યા નામે વ્યાકરણ, કેષ, માં અતિકુશળ હોવા જોઈએ. તેમના પ્રગુરૂ વાદિદેવસૂરિ (અજિતદેવસૂરિ) મહાવાદી તરીકે અતિ પ્રસિદ્ધ છે, કે જેમણે સિદ્ધરાજ જ્યસિંહની રાજસભામાં દિગંબર વાદી કુમુદચંદ્રને
છો હતે.
છેવટે આ ગ્રંથથી નાટક સાહિત્યમાં વૃદ્ધિ થઈ છે એ ચોક્કસ છે. કિંમત અતિ અલ્પ, છે. છપાવવાના ખર્ચ માટે પાટણવાસી અનેપચંદ ગોદાની પત્ની જીવકોર બાઈએ સહાય આપી તે માટે તેણીને ધન્યવાદ ઘટે છે.
- મિત્રાન–રામચંદ્ર સૂરિકૃત, સં. ઉક્ત મુનિ પુણ્યવિજય ૫૦ ૫ણ ઉપરોક્ત સંસ્થા પૃ. ૪૪૧૨૮ મૂલ્ય આના ત્રણ] આ પણ એક નાટક છે અને તેના રચનાર રામચંદ્ર સૂરિ તે પ્રસિદ્ધ હેમચંદ્ર સૂરિના શિષ્ય છે. રામચંદ્ર સૂરિએ અનેક ગ્રંથો લખ્યા છે તે ગ્રંથોનાં નામ પ્રસ્તાવનામાં આ પ્રમાણે આપ્યાં છે-કાવ્યમાં કુમાર વિહાર શતક કે જે આ સંસ્થાએ અગાઉ પ્રકટ કરી દીધેલ છે. નાટકમાં રઘુવિલાસ, નલવિલાસ, યદુવિલાસ, નિર્ભય ભીમ વ્યાયેગ, સત્યહરિશ્ચંદ્ર, મલ્લિકામકરંદ, વનમાલિકા અને આ-આ પૈકી વનભાલિકાના કર્તા કઈ અમરચંદ્ર ગણે છે. નાટય ગ્રંથમાં નાટય દર્પણ છે. રામચંદ્ર પ્રબંધશતકર્તા એ નામનું બિરૂદ પિતા માટે વાપરે છે તે પરથી કોઈ એવું માને કે તેમણે સો પ્રબધે જૂદા જૂદા લખ્યા હશે, પરંતુ એક પ્રાચીન હસ્ત લિખિત પત્રમાં જણાવ્યું છે કે રામચંદ્રકૃતં પ્રબંધ શતં દ્વાદરૂપ નાટકાદિ સ્વરૂપ જ્ઞાપકમ-એટલે રામચંદ્ર પ્રબંધ શત નામને ગ્રંથ બનાવેલ છે કે જેમાં બાર રૂ૫ક નાટક વગેરેનું સ્વરૂપ છે; તે પરથી રામચંદ્ર પ્રબંધસતકર્તા એ બિરૂદ ધરાવે છે. ન્યાયના ગ્રંથોમાં રામચંદ્ર વૃત્તિ દ્રવ્યોલંકાર કરેલ છે તેમાં બદ્ધ મત ખંડન છે. આ સિવાય રામચંદ્ર એ નામની સામે જૈન ગ્રંથાવલિમાં વિહારૂતક હેમ લઘુ વ્યાસ અથવા શબ્દ મહાર્ણવ, રાઘવાક્યુદય નાટક, અને સુભાષિત કોશ-એ ગ્રંથો જોવામાં આવે છે ઉપરોક્ત ગ્રંથોમાં નાટયદર્પણ સૂત્ર, અને દ્રવ્યાલંકાર વર્ષ ગ્રંથમાં ગુણચંદ્રની સહાય લીધી છે. આ ગુર્ણચંદ્ર હેમ વિશ્વમસૂત્ર (તથા મહાવીર ચરિત્ર) ના કર્તા હાઇ શકે છે.
આ ગ્રંથને કર્તા કુતૂહલ સહજ નિધાન, અને નિષ રસ ભાવપ્રદીપક દ્વિતીય રૂ૫૭ જાવે છે. આ દશાંકી રૂપક કેદી અને મિત્રાનંદની કતલમયી સ્થાને અવલખીને એણે
