________________
શબ્દપરિચય
૩૨૭
હૃદયંગમ તે ઉપરાંત ચાર પ્રકારની હિંસા અનાસક્ત રહેવું. મૂછ ઘટાડવી. વિનાકારણ કેવળ સંકલ્પ – જે કંઈ કરવું પડે તે દયા જાગૃતિ પ્રમાદથી થતી સંકલ્પી હિંસા છે. પૂર્વક કરવું. ભોજનાદિ, સફાઈ વગેરેથી થતી હિંસાદાનઃ જે વડે નિરર્થક હિંસા થાય હિંસા આરંભી છે, ધનઉપાર્જન તેવાં શસ્ત્રો આદિ બનાવવા કે માટે થતી હિંસા ઉદ્યોગી છે. અન્યને તેવાં કામ કરવા આપવા પોતાના આશ્રિતોની રક્ષા કે દેશ તે અનર્થ દંડનું મહાપાપ છે. રક્ષા માટે થતાં યુદ્ધાદિ વિરોધી હિંસાનુબંધી રૌદ્રધ્યાન: હિંસા કરવાના હિંસા છે. વળી અસત્યવચન, વિચારો કરવા. જેમકે ખૂની ચોરીથી મેળવેલા પદાર્થો કે વિચારે કે કેવી રીતે ખૂન કરવું, અન્યનું કંઈ પણ હરણ કરી લેવું અથવા હિંસક વ્યાપારના વિચારો તે હિંસા છે. રાગયુક્ત હોવાથી કરવા. મૈથુન હિંસા છે. અંતરંગ કષાય, હીનબળ: ઓછા બળવાળું. નબળું. મિથ્યાત્વાદિ ચૌદ પ્રકાર, બાહ્ય નવ હીનાધિક માનોન્માનઃ કોઈ પણ વસ્તુ પ્રકારની મૂછ, મમત્વભાવ પોતાને લેવા માટે અધિક વજન નિશ્ચયથી હિંસા છે. રાત્રિભોજનમાં રાખવું અને અન્યને આપવા અલ્પ પણ હિંસા રહેલી છે. માટે હિંસા વજન કરવું. વગેરે કપટ બુદ્ધિમાં નિંદનીય છે.
દોષ છે. કોઈપણ હિંસાના પ્રકારમાં છકાય | હુંડક સંસ્થાનઃ જે કર્મના ઉદયથી જીવની હિંસા સંભવ છે. તે | શરીરના અંગ-ઉપાંગ બેડોળ હોય. દુર્ગતિનું દ્વાર છે. દુઃખનું બીજ છે. | હુંડાવસર્પિણી: આ પંચમકાળ ધર્મપાપનો સાગર છે.
પ્રભાવનાની દૃષ્ટિએ અતિ હિંસાયુક્ત કોઈ પણ તપ, દાન, ઊતરતો કાળ છે. મોહગ્રસ્ત પરોપકારાદિ કાર્યો વ્યર્થ જાય છે. જીવોની પ્રધાનતાવાળો છે. માટે ગૃહસ્થ સાધકોએ ઉપયોગ- હૃદયંગમઃ કિન્નર નામના વ્યંતર પૂર્વક સર્વ પ્રવૃત્તિ કરવી, જાતિનો એક ભેદ. અથવા હૃદયને મહાહિંસાના દોષથી દૂર રહેવા ખૂબ ગમે તેવું. જાગ્રત રહેવું. ભાવવિશુદ્ધિ માટે ભાવહિંસાના નિમિત્ત થતાં બાહ્ય પદાર્થોથી સાધકે સંક્ષેપ કરવો,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
