________________
શ્રી શાંતસુધારસ ગ્રંથનું પેય અને પાથેય
************
શાંતરસના પેય, પાથેય અને પાચન માટે ગ્રંથકાર સૌ પ્રથમ ભૂમિકાપાત્રતા સૂચવે છે. જેમ કુશળ વૈદ્ય રોગીને ઔષધ આપતા પહેલા મળ વિસર્જન કરાવે છે, જેથી ઔષધનું યોગ્ય પરિણામ આવે. તેમ શાંતસુધારસમાં દોષવર્જન માટે ગ્રંથકાર દોષ દર્શાવી તેનું વિસર્જન કરાવે છે. દોષવાળો જીવ ભાવનાઓથી ભાવિત થતો નથી. યદ્યપિ ભાવનાઓથી દોષ દૂર થઈ શકે છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં અનિત્યાદિ બાર ભાવનાનું સ્વરૂપ દર્શાવતા પહેલાં દોષદર્શન કરાવે છે. દોષ કયા છે ?
મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, ક્યાય, યોગ.
સ્વરૂપ પ્રાપ્તિ કે મુક્તિગમનના સાધકને બાધક મુખ્ય પાંચ દોષ છે. જે શાંતરસને દોષિત કરે છે. વળી સંસારરૂપી વનમાં ભ્રમણ કરાવે છે. પાંચ દોષ-આસવ.
:
(૧) મિથ્યાત્વ : પૌદ્ગલિક ભૌતિક પદાર્થોમાં, પરભાવમાં સ્વાત્મતુલ્ય ભાવ થવો, તે નિમિત્તે થતાં શુભાશુભ ભાવને, સુખદુઃખાદિને, કર્મજનિત અવસ્થાઓને પોતાની માનવી, પુણ્યયોગથી મળતી સામગ્રીને સુખરૂપ માની તે રીતે જીવન જીવવું, સ્વસ્વરૂપ આત્મ સ્વભાવ સુખરૂપ છે. તે માનવું નહીં. જે પદાર્થો મારા નથી તેમાં સ્વાત્મબુદ્ધિ કરવી તે ભાવરૂપ નિશ્ચય મિથ્યાત્વ છે. સત્ દેવાદિ, સત્ ક્રિયા, (અહિંસારૂપ) આત્મત્વમાં અશ્રદ્ધા કે અનિર્ણય અને અસત્ દેવાદિ, હિંસા, અસત્ ક્રિયા, દેહાદિમાં મમત્ત્વભાવ, એ વ્યવહાર મિથ્યાત્વ છે. સર્વજ્ઞ પ્રણિત જીવાદિ તત્ત્વનું અશ્રદ્ધાન આ મિથ્યાત્વનો દોષ ગાઢ અંધકાર જેવો છે. જે જીવનના વાસ્તવિક વિકાસથી જીવને દૂર રાખે છે.
આ મૂળ દોષ જ આત્માની આગળની પ્રગતિ રૂંધે છે અને ગતિચતુષ્ટય પામે છે. માટે ગુરુગમ વડે જીવને નિયંત્રણમાં રાખી મુક્તિના મૂળ સાધન સમ્યકત્વને પ્રાપ્ત કરવું.
(૨) અવિરતિ : પાપાદિ કાર્યોનો અવિવેક. વ્રત, નિયમ વગરનું સ્વચ્છંદી જીવન, વિષયમાં આસક્ત અને ક્રોધાદિ કષાયોમાં પ્રવૃત્ત માનવજીવન ધર્મની ભાવનાથી ભીંજાયેલું ન હોય તો મન પર કોઈ નિયંત્રણ
ચિંતનયાત્રા
Jain Education International
૧૧
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
