________________
૨૨૨]
દર્શન અને ચિંતન હમ તો અબ દરવાજે તક આ ગ. અબ તક તુને મજૂરી કર્યો નહીં ઘટાઈ. હમ તો અધિક ખર્ચ કર નહીં સકતે, તું ચલે જા. હમારી કસરત ભી હે ગઈ ઔર પૈસે ભી બચ ગયું.” તેણે કહ્યું: “સબ પઢે લિખે બિઈમાન હોતે હૈ. ગાંધી ટોપી ઔર ખાદી પહનકર તુમ સબ લોગને મજૂરકા પૈસા માર દિયા,” એમ કહી અનેક ગાળોની અમૃતવર્ષા વરસાવતો તે નિરાશ થઈ ચાલ્યા ગયે.
સંતેજી ગ્રામર પણ આથી ઊલટી સ્થિતિ તદન નાનાં સ્ટેશનના મજૂરોની હોય છે. ત્યાં ગ્રામસુલભ સરલતા અને સંતોષ દેખાય છે. તેનું એક અજબ ઉદાહરણ હું ક્યારેય નહિ ભૂલું. બડોદ સ્ટેશનથી ગામ લગભગ ભાઈ લેક દૂર હશે. બધે સામાન સાત પૈસામાં સંતોષી મજૂરે ઉઠાવ્યા. રસ્તામાં વાત ચાલી. તે છોકરે જુલાહ હતો. તેના કુટુંબનું કામ કપડાં વણવાનું છે. મેં તેને પૂછયું: “ગાડી ઉપર ન આવે અગર મંજૂરી ન મળે ત્યારે શું કરે છે ?” તેણે કહ્યું : “માબાપ સાથે વણવાનું અને ક્યારેક બીજું કામ.” છોકરાના કદ કરતાં સામાન વધારે હતો. રસ્તે લાંબો. તે પિતાની અશક્તિ કે અણગમે જરાયે પ્રગટ ન કરે. જ્યારે ખૂબ થાકે ત્યારે કહેઃ “બાબુજી
ડી દેર સામાન નીચે ઉતારીએ.” અમે જોયું આ છોકરો કેટલે પ્રમાણિક અને કેટલે પુરુષાથી છે. બીજા અનેક પ્રતિસ્પધી મજૂરના છોકરાઓએ આ છોકરાને થોડા પૈસામાં અમારો સામાન લઈ જવા બદલ ગાળો દેવા માંડેલી, મારવાને ભય પણ બતાવ્યો, પણ આ છોકરે એકનિષ્ઠાથી ચાલી રહ્યો હતો. મારું મન સાધુસંત પ્રત્યે આકર્ષાય તેથીયે વધારે આકર્ષાયું. પેલા પ્રતિસ્પધી છોકરાઓને ખૂબ ધમકાવી દૂર કર્યા અને મેં તથા મારા સાથીએ તેની પાસેથી કેટલાક સામાન ઉપાડી લઈ તેને બોજે તદ્દન નહિવત કર્યો, પણ અમારી આ વૃત્તિ તે છોકરાથી સહન જ ન થઈ. તે કહે : -“બાબુજી, આપ કાં. ઉઠાતે હૈ ? મેં ધીરે ધીરે સબ સામાન અકેલા હી પહુંચા દૂગા.” ખરેખર, આ છોકરાના ઉદ્ગારો તે વખતે હૃદયને હચમચાવતા. છેવટે ગામમાં પહોંચ્યા અને જ્યારે ત્યાં પણ ઘણું કામ લીધા પછી અમે બે જ પૈસા વધારે આપ્યા ત્યારે તેના સંતોષનો પાર ન રહ્યો.
ક્યાં દિલ્હીને જમ જેવો મજૂર અને ક્યાં બડોદને સરલ–સંતોષી મજુર! એ સ્થિતિ મજૂરામાં છે તે જ બધા વર્ગના માણસોમાં ઓછેવત્તે અંશે જોઈ શકાય છે.
–પ્રસ્થાન પુસ્તક ૩: કાર્તિક ૧૯૮૩ અંક ૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
