________________
વિ૨
રાસ)-બીરાદિ તેમજ જૈન ગ્રંથકારેનાં અવતરણ ઉતાર્યા છે તે પરથી કવિ બહુશ્રુત હવે જોઈએ એ સ્પષ્ટ છે, ભાષા પર તે તેને ઘણો જબરો કાબુ હતું. સ્વતંત્ર કૃતિઓમાં તેની ભાષા સરલ, સચેટ, વેગથી વહેતી, અર્થ અને ભાવથી સંસ્કારિત અને પ્રઢ છે. નલદમયંતી ભાષાતરહેવાથી તેની ભાષા કિલષ્ટ, પરિશ્રમ આપે તેવી અને થંભતી લાગે તેમ છે, પણ પરિશ્રમ લઈ તેને અર્થ સમજતાં જણાશે કે કવિએ સંસ્કૃતમાંથી ગૂજરાતી ભાષામાં જે અવતરણ કર્યું છે તે પિતાની ભાષાપરના સિદ્ધ અંકુશને લઈને સફલ થયું છે. કહેવતને ઉપગ,
અસલ જ્યારે નિશાળ કરતાં દુનિયા, અને જડ પુસ્તક કરતાં જીવન્ત વાણી એ વિશેષ અંશે કેળવણનાં સાધન હતાં, ત્યારે કહેવિતેને મહિમા ઘણે હતો.” આવી કહેવત–ઉખાણું આપણા કવિએ કેટલેક સ્થળે યોગ્યતાથી વાપરેલ છે તે વીણી શકાય તેમ છે, અને તે નીચે અન્ન આપેલ છે. આ પરથી તે તે કહેવતે કવિના સમય કરતાં જૂની સિદ્ધ થાય છે એટલું જ નહિ પણ તે કહેવતને જે જનસમાજે પિતાના ડાહપણ કે મૂર્ખાઈ ભરેલી અનુભવના પાક રૂપે ઘડી હશે તે ગૂર્જર જનસમાજ પણ ઘણું પુરાણી જણાશે. “દરેક જનસમાજની કહેવતે તે એના ડહાપણનાં–કોઈક કહે છે મુમ્બઈનાં અને અમને લાગે છે બંનેનાં–ચોસલાં છે. મહાન કાવ્ય અને તત્વજ્ઞાનના ગ્રંથે એ જનસમાજના કવિવર અને વિદ્વાને રચે છે, પણ એની કહેવતો તે એ જનસમાજના પિતાના મગજમાં ઘડાઈને બહાર આવે છે. આમ કહેવત ઉપર અમુક વ્યક્તિની નહિ પણ આખા જનસમાજની માલેકી હોવાથી, એ જનસમાજને ખાસ વહાલી લાગે છે, અને જે છે એ જનસમાજ કવિવરેની કૃતિઓમાં સહન કરતો નથી તે કહેવતમાં ઉદાર દિલે સહી લે છે. દાખલા તરીકે જે નિર્મળતા અને સુઘડતા કાવ્ય નાટકાદિકમાં જોઈએ છે તે કહેવામાં જોઈતી નથી. કહેવતની કિંમત અને સામર્થ્ય જનસમાજના વિશાળ અનુભવને સાર સંક્ષિપ્ત અને સચોટ શબ્દોમાં કે ઉતારવામાં આવે છે તે ઉપર આધાર રાખે છે. આથી એક જૂના અંગ્રેજ લેખકે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
