________________
૩૭
બાદશાહ તરફથી માલવાના અધિકારની સનંદ મળી. ત્યાર પછી પેશવા તરફથી રાણુછ સિન્ડિયા માલવાને અધિપતિ થશે. હજુ પણ સિન્ડિયાના હાથમાં છે. આમ અનેક ક્રાંતિમાંથી (એક વખતને કહેવાતે બાણુલાખ માળો એવો) માલવદેશ પસાર થયેલ છે, તેથી પ્રાચીન ભવ્યતા છિન્ન ભિન્ન થઈ છે તેમાં સંદેહ નથી. હમણાં માલવાની ભાષા હિન્દી, મરાઠી, ગુજરાતી અને મારવાડીનું મિશ્રણ છે કે જેને માલવી ભાષા કહે છે. તે ભાષામાં હજુ સુધી કોઈ ગ્રંથ લખાયે નથી, પરંતુ વેપારીના ચોપડા લેણદેણના લેખ વગેરે તેમાં લખાય છે. જૈન મારવાડી વાણુઓ આ દેશમાં મોટા દુકાનદાર છે. જુઓ, સરસ્વતિ ન. ૧૯૧૫]
આ દેશની રાજધાની ઉજજયિની નામની મહાનગરી છે (હિંદુની સાત પવિત્ર પુરીઓમાં આ એક છે. તેના અનેક નામ છે –જેવાં કે અમરાવતી, અવન્તિકા, કનકગ, કુમુવતી, કુશસ્થલી, પદ્માવતી, પ્રેતકલ્પા, શિવપુરી, વિશાલા વગેરે. મહાકાલ મંદિર ને સિગા નદીના માહાસ્યથી આની પવિત્રતા હિંદુ માને છે. પહેલાં ત્યાં દશહજાર મંદિર હતાં એવું કહેવામાં આવે છે, પરંતુ હમણાં કેવલ બે હજારથી પચીસસો દેવસ્થાન રહ્યાં છે. પુરાણું ઉજ્જૈન એકપાદ નામના સ્થળ ને નદીના વચ્ચેના ખંડેરથી જણાય છે. ત્યાં કાલિકાદેવીની એક પ્રતિમા અને રાજા ભર્તૃહરીની ગુફા છે. ગુફાની રચના પરથી જણાય છે કે તે ૌદ્ધ યા જનમઠ હતો. તેની પાસેથી કેટલીક જૈન મૂર્તિઓ મળી આવી છે. ખંડેરમાંથી મોટી ઈટો દેઢફૂટ લાંબી પહોળી ને ત્રણ ચાર ઈંચ જાડી તેમજ પુરાણું સિક્કા મળી આવે છે. એવું માલુમ પડે છે કે આ નગર કઈ બે હજાર વરસ પહેલાં ભૂકંપથી નષ્ટ થયું હશે.)
અત્ર હરસિદ્ધ માતાનું સ્થાન છે. (હરસિદ્ધ દેવી હમણું પરમાર રજપૂતની કુલદેવી ઓળખાય છે. હમણાંનું તેમનું મંદિર બિલકુલ નવું છે. એવું માલૂમ પડે છે કે તેનું પૂર્વનું મંદિર તેડી નાંખવામાં આવ્યું હતું. એમ કહેવામાં આવે છે કે રાજા વિક્રમ અને શાલિવાહન બને આ દેવીની પૂજા કરતા હતા. આના હમણુના મંદિર પાસે એક કૂવો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
