Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 17

9/-/-/
થાય છે. બીજે પણ કહ્યું છે – તીર્થંકર નામ કર્મ કેમ વેદાય ? અાનપણે ધર્મદેશનાથી.
૧૯
શ્રોતાને અનંતર પ્રયોજન આ અધ્યયનના અર્થનું પરિજ્ઞાન અને પરંપર પ્રયોજન મોક્ષપ્રાપ્તિ. શ્રોતાઓ અધ્યનના અર્થને જાણી સંસારથી વિક્ક્સ થાય, સંયમ માર્ગે આગમાનુસારી સમ્યક્ પ્રવૃત્તિ કરે અને પ્રવૃત્ત થયેલ તેમને સંયમોત્કર્ષ વડે સર્વ
કર્મક્ષય થતાં મોક્ષપ્રાપ્તિ થાય છે.
અભિધેય - જીવ અને જીવનું સ્વરૂપ.
સંબંધ - બે પ્રકારે, ઉપાય-ઉપેયભાવ, ગુરુપર્વક્રમ લક્ષણ. તેમાં પહેલો તર્કાનુસારી શિષ્યને ઉદ્દેશીને કહેલો છે, બીજો શ્રદ્ધાનુસારી શિષ્યને અનુલક્ષીને કહેલો છે.
મંગળ - આ સૂત્ર સમ્યજ્ઞાનનું કારણ હોવાથી અને તેથી તે પરંપરાએ મોક્ષપદનું સાધન હોવાથી શ્રેયરૂપ છે. તેથી વિઘ્ન નિવારણાર્થે અને શાંતિ માટે, શિષ્યને જણાવવા માટે શાસ્ત્રની આદિ-મધ્ય-અંતે મંગલ કહેવું જોઈએ. આદિ મંગલ નિર્વિઘ્ને શાસ્ત્ર પાર પામવા છે, મધ્ય મંગલ ગૃહિત શાસ્ત્રાર્થના સ્થિરીકરણાર્થે છે.
અન્ય મંગલ શિષ્ય પરંપરના અવિચ્છેદાર્થે છે. ઈત્યાદિ - ૪ - ૪ - ૪ - હવે આદિ
મંગલ સૂત્રની વ્યાખ્યા –
- સૂત્ર-૧ :
જરા, મૃત્યુ અને ભયથી રહિત સિદ્ધોને વિવિધ અભિવંદન કરીને, ત્રૈલોક્ય ગુરુ જિનવરેન્દ્ર મહાવીરને વાંદુ છું.
• વિવેચન-૧ :
સિત - બાંધેલા, આઠ પ્રકારના કર્મઇંધણને માત-બાળી નાંખેલ છે. કઈ રીતે ? જાજ્વલ્યમાન અગ્નિથી તે સિદ્ધ. અથવા નિવૃત્તિ નગરી ગયા પછી જેને પાછું આવવાનું નથી, અથવા જેઓ કૃતાર્થ થયેલા છે. અથવા જેણે માંગલ્યને અનુભવેલ છે. અથવા જેઓ નિત્ય છે કેમકે તેઓ અનંતસ્થિતિવાળા છે. અથવા ભવ્યોએ જેના
ગુણો જાણેલ હોવાથી સિદ્ધ છે. કહ્યું છે – જેમણે પુરાતન કર્મો બાળી નાંખ્યા છે, નિર્વાણ મહેલને શિખરે રહે છે, પ્રસિદ્ધ - ઉપદેષ્ટા અને કૃતકૃત્ય છે, તે સિદ્ધો મને
મંગલકર્તા થાઓ.
સિદ્ધો અનેક ભેદે હોવાથી કહ્યું – જરા, મરણ, ભયથી રહિત. તેમાં ખરા - વયની હાનિ, મળ પ્રાણત્યાગ, ભય - સાત ભેદે. એ ત્રણે, ફરી ઉત્પન્ન ન થવા વડે નષ્ટ થયા છે, તેઓને. મન-વચન-કાયા વડે. અહીં ત્રણ યોગ વ્યાપાર રહિત તે દ્રવ્યવંદન. પ્રણામ કરીને. આના દ્વારા - ૪ - એકાંત નિત્ય, એકાંત અનિત્ય પક્ષનો નિષેધ સૂચવેલ છે. - ૪ - તે આ રીતે - પ્રદ્યુત - નાશ ન પામેલ, ઉત્પન્ન ન થયેલ અને સ્થિર એક સ્વભાવ તે નિત્ય. ૪ - ૪ - સ્વભાવથી એક ક્ષણ રહેવાના
ધર્મવાળું તે અનિત્ય. - X + Xx -
હવે ઉત્તરક્રિયા બતાવે છે – જિનવરેન્દ્ર મહાવીરને હું વંદન કરું છું. કષાયાદિ
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧
શત્રુ પ્રત્યે પરાક્રમ કરે છે માટે વીર. મહાન એવા વીર તે મહાવીર. મહાવીર એ ગુણનિષ્પન્ન નામ છે. જે અનન્ય સાધારણ, પરીપહોપસર્ગાદિના વિષયમાં વીરત્વને આશ્રીને દેવો અને અસુરોએ કરેલ નામ છે. કહ્યું છે – ભય ભૈરવમાં અચલ અને
પરીષહ-ઉપસર્ગમાં ક્ષાંતિક્ષમ હોવાથી દેવોએ કરેલ ‘મહાવીર' નામ. આના વડે અપાયાગમ અતિશય સૂચિત કર્યો છે. તે કઈ રીતે ?
બિનવરેન્દ્ર - જેઓ રાગાદિ શત્રુને જિતે તે જિન. તે ચાર ભેદે છે – શ્રુતજિન, અવધિજિન, મન:પર્યવજિન, કેવલિજિન. તેમાં કેવલિજિનનું ગ્રહણ કરવું, તેઓ સામાન્ય કેવલી પણ હોય. તેથી તીર્થંકરત્વના સ્વીકાર માટે ઈન્દ્ર શબ્દ લીધો. પ્રકૃષ્ટ પુન્યસ્કંધરૂપ તીર્થંકર નામકર્મના ઉદયથી તીર્થંકર. આના વડે જ્ઞાનાતિશય અને પૂજાતિશય કહ્યો. કેમકે જ્ઞાનાતિશય વિના જિનોમાં ઉત્તમત્વ અને પૂજાતિશય વિના
જિનવરોમાં ઈન્દ્રવ ઘટી ન શકે.
૨૦
વળી તેઓ કેવા છે ? ત્રૈલોક્ય ગુરુ. યથાવસ્થિત પ્રવચનનો ઉપદેશ કરે તે ગુરુ. ત્રણે લોકને ઉપદેશે છે માટે ત્રૈલોક્ય ગુરુ. આના વડે વચનાતિશય કહ્યો. આ અપાયાગમાદિ ચારે અતિશયો, દેહ સૌગંધ આદિ અતિશય ઉપલક્ષણથી છે. તેથી ચોત્રીશ અતિશયવાળા ભગવત્ મહાવીરને હું વાંદુ છું એમ કહેલ સમજવું.
ઋષભાદિને છોડીને શા માટે ભગવંત મહાવીરને વંદન ? વર્તમાન તિર્થાધિપતિ અને આસન્ન ઉપકારી હોવાથી.
• સૂત્ર-૨ રૂ
ભવ્યજનોને મોક્ષનું કારણ અને જિનવર મહાવીરે ન્રુતરત્નોના નિધાનભૂત
એવી સર્વ ભાવોની પ્રજ્ઞાપના બતાવી છે.
• વિવેચન-૨ :
અહીં પ્રજ્ઞાપના વિશેષ્ય છે, બાકીના સમાનાધિકરણ અને વ્યધિકરણ વિશેષણો છે. સામાન્ય કેવલીમાં તીર્થંકરપણાથી ઉત્તમ છે માટે જિનવર. તે સામર્થ્યથી મહાવીર. કેમકે બીજા કોઈના વર્તમાન તિર્થાધિપતિત્વનો અભાવ છે. અહીં છાસ્ય, ક્ષીણમોહ જિનની અપેક્ષાએ સામાન્ય કેવલી પણ જિનવર કહેવાય છે. તેથી તેવા કેવલીને શિષ્ય જિનવર ન સમજે માટે તીર્થંકરપણાના બોધને માટે બીજું વિશેષણ મૂક્યું - માવત - સમગ્ર ઐશ્વર્યાદિરૂપ. - ૪ - જેને મળ છે તે ભગવાન. ત્રણ લોકના અધિપતિ હોવાથી બીજા પ્રાણીની અપેક્ષાએ અતિશય મT - ઐશ્વર્યાદિ વર્તમાન સ્વામીનું છે એટલે પરમ અર્હત્ સંબંધી મહિમાયુક્ત ભગવંતે પ્રજ્ઞાપના બતાવી છે. કેવી રીતે ? તથાવિધ અનાદિ પારિણામિક ભાવથી સિદ્ધિ ગમનને યોગ્ય તે ભવ્ય, તેવા ભવ્યને નિર્વાણ-સર્વ કર્મમલના ક્ષય વડે સ્વસ્વરૂપ લાભથી પરમ સ્વાસ્થ્ય, તેનો હેતુ સમ્યગ્દર્શનાદિ પણ નિર્વાણ કહેવાય. - x -
શંકા-ભવ્યગ્રહણનું કારણ અભવ્યના નિષેધાર્થે છે, અન્યથા તે નિર્થક છે. તેથી ભવ્યોને જ સમ્યગ્દર્શનાદિ કરે છે, અભવ્યોને નહીં. પણ ભગવંત વીતરાગ