Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 28

૧/-I-૨૪ થી ૨૯
(ર) યાવત્ તેવા પ્રકારના બીજા બધાં. તે સંક્ષેપથી બે પ્રકારે છે. પ્રયતક અને અપયતક. તેમાં જે અપયતા છે, તે અસંહાપ્ત છે, જે પર્યાપ્તા છે તેઓના વર્ણ-ગંધ-રસ-પર્શ આદેશથી હજારો ભેદો છે. સંખ્યાતા લાખો યોનિદ્વારો છે, પતિના નિશ્રાએ અપયા ઉત્પન્ન થાય છે, જ્યાં એક પયતો, ત્યાં નિયમા અસંખ્યાતા પિતા હોય. - x - ૪ -
વિવેચન-૨૪ થી ર૯ :
હવે ખર બાદર પૃથ્વીકાયિકો કહે છે, તે અનેકવિધ કહ્યા છે. તેમાં મુખ્ય ૪૦ ભેદો અહીં કહેલ છે. તેને ચાર ગાથા વડે બતાવે છે. (૧) પૃથ્વી એટલે નદી કિનારાની માટી આદિરૂપ શુદ્ધ પૃથ્વી. (૨) શર્કરા-નાના પત્થરો, (૩) વાલુકા-રેતી, (૪) ઉપલ-ઘડવા લાયક પત્થર, (૫) શિલા-દેવકુળની પીઠને યોગ્ય મોટો પત્થર, (૬) લવણ-મીઠું, (૩) ઊષ-ખાર, (૮ થી ૧૩) લોટું આદિ ધાતુ, (૧૪) વજ-હીરો, (૧૫ થી ૧૭) હડતાલ આદિ. (૧૮) સાસણ-પારો, (૧૯) જન-સૌવીર આદિ, (૨૦) પ્રવાલ-વિધુમ, (૨૧,૨૨) અભ્રપટલ આદિ બાદર પૃથ્વી છે.
હે મણિના ભેદો-(૨૩ થી ૪૦) ગોમેક્સક, રુચક, વાંક, સ્ફટિક ઈત્યાદિ. એ રીતે પહેલી ગાયામાં ૧૪ ભેદો, બીજી ગાથામાં આઠ, બીજી ગાથામાં નવ, ચોથી ગાથામાં નવ ભેદો કહ્યા. જે આવા પ્રકારના બીજા પણ પારાગાદિ મણિ ભેદો હોય, તે પણ ખર બાદર પૃથ્વીકાયપણે જાણવા.
આ સામાન્ય બાદપૃથ્વીકાયિકો સંક્ષેપથી બે ભેદે છે. પયક્તિા અને પતિા. તેમાં જે અપર્યાપ્યા છે, તે સ્વયોગ્ય બધી પતિઓને પ્રાપ્ત થયેલા નથી અથવા વિશિષ્ટ વણદિને પ્રાપ્ત થયેલા નથી. તે આ રીતે - વર્ણાદિ ભેદ વિવક્ષામાં તેઓનો કૃષ્ણાદિ વર્ણરૂપે વ્યવહાર કરી શકાતો નથી. • x • તેઓ ઉચ્છવાસ પર્યાપ્તિ પૂરી કર્યા વિના જ મરણ પામે છે. તેઓમાં સ્પષ્ટ વણિિદ વિભાગ ન હોવાથી સંપ્રાપ્તા કહેલા છે.
શંકા-ઉચ્છવાસ પર્યાપ્તિ અપૂર્ણ હોય ત્યારે મરણ કેમ પામે, શરીર-ઈન્દ્રિય પતિ પૂર્વે કેમ નહીં ? બધાં પ્રાણી આગામી ભવાયુ બાંધીને જ મરણ પામે, બાંધ્યા વિના નહીં. તે બંધ શરીર, ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂરી થયા પછી જ થાય. તેથી આમ કહ્યું.
બીજા જે એમ કહે છે - સામાન્યથી વણદિને ન પામેલ, તે અસંડાપ્ત, તે યુકત નથી. કારણ કે વણદિ શરીર સાથે જ હોય છે અને શરીર તો શરીર પર્યાતિથી થયેલું જ છે.
તેમાં જે પતિ-પોતાની બધી પતિ પૂર્ણ કરેલાં છે, તેઓના વદિ ભેદે હજારો ભેદો છે. વર્ણ-કૃષ્ણાદિ ભેદે પાંચ, ગંધ-બે ભેદે, સ-તિકતાદિ પાંચ, સ્પર્શમૃદુ આદિ આઠ વળી એકૈક વણદિના તારતમ્ય ભેદથી અનેક પેટા ભેદો થાય છે. જેમકે ભ્રમર, કોયલ, કાજલના કૃષ્ણ વર્ષમાં તરતમતા છે. આ રીતે ગંધાદિ બધામાં યોજવું. તેથી હજારો ભેદો, સંખ્યાતા લાખ યોનિ થાય.
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧ પૃથ્વીકાયિકોને એકૈક વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શને વિશે સંવૃત યોનિ હોય છે. તેના ત્રણ પ્રકારો - સચિવ, અયિત, મિશ્ર. વળી બીજા ત્રણ ભેદ - શીત, ઉણ, શીતોષ્ણ. શીતાદિના પણ તારતમ્યથી અનેક ભેદો થાય છે. આ રીતે સ્વસ્થાનને આશ્રીને વિશિષ્ટ વણદિથી અસંખ્યયોનિ, છતાં જાતિ આશ્રિત એક યોનિ છે.
આ રીતે સૂક્ષમ અને બાદર પૃથ્વીકાયિકોની મળીને સર્વ સંખ્યાથી સાત લાખ યોનિ થાય છે. પયપ્તિાની નિશ્રાએ અપયર્તિા ઉત્પન્ન થાય છે. કેટલા ? જ્યાં એક પર્યાપ્તિો, ત્યાં નિયમા તેની નિશ્રાએ સંખ્યાતીત અપર્યાપ્તા. પૃથ્વીકાયિકો કહ્યા.
હવે અકાયિકની પ્રતિપાદનાર્થે કહે છે - • સૂઝ-30 -
તે અકાયિક કેટલા ભેદે છે ? બે ભેદે - સૂક્ષ્મ અને ભાદર. તે સૂક્ષ્મ અકાયિક કેટલા ભેદે છે ? બે ભેદે – પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ અને પર્યતા સૂઢમ અકાયિક, તે સૂક્ષ્મ અકાયિક કહ્યા.
તે બાદર અપ્રકાયિક કેટલા ભેદે છે ? અનેક ભેદે કહ્યા છે. તે આ - ઓસ, હિમ, મહિકા કક, હરતાં, શુદ્ધોદક, શીતોદક, ઉણોદક, #ારોદક, ખોદક, અશ્લોદક, લવણોદક, વારુણોદક, ક્ષીરોદક, ધૃતોદક, ક્ષોતોદક, રસોદક. બીજા તેવા પ્રકારના ઉદકો હોય. તે સંક્ષેપથી બે ભેદ – પયક્તિા અને અપર્યાપ્તા.
- તેમાં જે અપયતા છે, તે અસપાસ્તા છે. જે પર્યાપ્તા છે, તેઓના વર્ણગંધરસસ્પર્શ આદેશથી હજારો ભેદો છે, અને સંખ્યાતા લાખ યોનિદ્વારો છે. પ્રયતાની નિશ્રાએ અપર્યાપ્તા ઉદ્ભવે છે. જ્યાં એક ત્યાં નિયમા અસંખ્યાતા
• વિવેચન-૩૦ :
સુગમ છે. ઓસ-અવશ્યાય, ઝાકળ, હિમ-મ્બરફ, મહિકા-ધૂમસ, માગસર આદિમાં સૂક્ષ્મવૃષ્ટિ. કરક-ધન ઉપલ. હરતનુ-પૃથ્વી ભેદીને તૃણાગે લાગેલ બિંદુ શુદ્ધોદક - આકાશમાંથી પડેલ કે નદીનું પાણી, તે સ્પર્શ-રસાદિ ભેદે અનેક પ્રકારે છે, તે આ રીતો - શીતોદક - નદી આદિ જળાશયનું શીત પરિણામવાળું પાણી, ઉણોદક - સ્વભાવથી કોઈ ઝરાદિનું ઉષ્ણ પરિણામી પાણી. ક્ષારોદક-કંઈક ખારું પાણી. ખોદક-કંઈક ખાટું પરિણામી પાણી. મોદક-સ્વભાવથી અમ્લ પરિણામી, કાંજીવતું પાણી. લવણોદક - લવણ સમુદ્રમાં રહેલ જળ. આ રીતે વારુણોદકાદિ જાણવા.
જે આવા પ્રકારના બીજા પાણી, સ સ્પશિિદ ભેદભિજ્ઞ ધૃતોદકાદિ બાદર અકાયિકો જાણવા. તે સંક્ષેપથી ઈત્યાદિ બધું પૂર્વવતુ. યોનિ સાત લાખ.
- • ધે તેઉકાયિક કહે છે - • સૂત્ર-૩૧ :તે તેજસ્કાયિક કેટલા ભેદ છે? બે ભેદે કહેલ છે. તે આ - સૂક્ષ્મ