Book Title: Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
૨/-|-|૨૧૮ થી ૨૨૪
[૨૧૯,૨૨૦] કાળ, મહાકાળ સાવદ્ ગીતયશ, ઉપર મુજબ. [૨૧] ભગવન્ ! અણપત્રિક દેવોના સ્થાનો ક્યાં છે ? ભગવન્ ! અણપત્રિક દેવો ક્યાં વસે છે? ગૌતમ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના હજાર યોજન જાડા રત્નમય કાંડના યાવત્ ૮૦૦ યોજનમાં અણપત્રિક દેવોના સ્થાનો છે. ઉપઘાત, સમુદ્ઘાત, સ્વસ્થાનથી લોકના અસંખ્યાતમા ભાગે છે. ત્યાં ઘણાં અણપત્રિક દેવો વસે છે. તે મહદ્ધિકાદિ છે, તે પિશાચવત્ કહેવું યાવત્ વિચરે છે. સન્નિહિત અને સામાન્ય એ બે અણપત્રિકોના ઈન્દ્ર અને અણપકિકુમાર રાજા વસે છે. તે મહદ્ધિકાદિ છે. એ પ્રમાણે જેમ કાળ, મહાકાળ બંને દક્ષિણના અને ઉત્તરના કહ્યા તેમ સંનિહિત, સામાન્ય કહેવા.
[૨૨૨ થી ૨૨૪] અણપત્રિક, પણપકિ, ઋષિવાદી, ભૂતવાદી, કંદિત, મહાદિત, કોદંડ અને પતંગ એ વ્યંતર દેવો છે. તેઓના ઈન્દ્રો – સંનિહિત, સામાન્ય, ધાતા, વિધાતા, ઋષિ, ઋષિપાલ, ઈશ્વર, મહેશ્વર, સુવત્સ, વિશાળ, હાસ, હાસરતિ, શ્વેત, મહા શ્વેત, પતંગ, પતંગપતિ એ અનુક્રમથી જાણવા.
• વિવેચન-૨૧૮ થી ૨૨૪
દક્ષિણ અને ઉત્તર દિશાના પિશાચોના ઈન્દ્ર અનુક્રમે કાળ, મહાકાળ જાણવા. ભૂતોના સુરૂપ-પ્રતિરૂપ ઈત્યાદિ જાણવા.
• સૂત્ર-૨૨૫ :
૧૦૭
ભગવન્ ! પતા-પયતા જ્યોતિક દેવોના સ્થાનો ક્યાં છે? ભગવન્ ! જ્યોતિષ્ક દેવો ક્યાં રહે છે? ગૌતમ ! આ રત્નપ્રભાપૃથ્વીના બહુસમરમણીય ભૂમિભાગથી ૭૯૦ યોજન ઉપર જઈએ એટલે ૧૧૦ યોજન
પહોળા અને તીંછાં અસંખ્યાતા યોજન પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં જ્યોતિક દેવોનો નિવાસ છે. અહીં જ્યોતિષ્ઠ દેવોના વીછ£ અસંખ્યાતા લાખ જ્યોર્તિક વિમાનો કહ્યા છે. તે વિમાનો આઈ કલ્પિત્ય સંસ્થાન સંસ્થિત, સર્વ સ્ફટિકમય, અભ્યુદ્ગતઉત્કૃત-પ્રહસિત માફક વિવિધ મણિ-કનક-રત્નોની રચના વડે ચિત્ર, વાયુ વડે કંપિત વિજયસૂચક વૈજયંતી પતાકા, છાતિછત્ર કલિત, ઉંચા ગગનતલનું ઉલ્લંઘન કરનારા શિખરોયુક્ત, જાલીના વચ્ચેનો ભાગ રત્નમય છે એવા, પાંજરાથી બહાર કાઢેલા એવા મણિ-કનકની રૂપિકાવાળા, વિકસિત શતપત્રો, પુંડરીક, તિલક, રત્નમય અર્ધ ચંદ્રોથી વિચિત્ર, અનેકવિધ મણિમય માળા વડે સુશોભિત, અંદર-બહાર કોમળ, તપનીય મનોહર વાલુકાના પ્રસ્તટ યુક્ત, સુખકર પર્શવાળા, શોભાયુક્ત, સુંદરરૂપવાળા, પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ છે.
અહીં પતિા-અપર્યાપ્તા જ્યોતિક દેવોના સ્થાનો કહ્યા છે. ઉપપાતાદિ ત્રણે લોકના અસંખ્યાતમા ભાગે છે. ત્યાં ઘણાં જ્યોતિક દેવો રહે છે. તે આ
રીતે – બૃહસ્પતિ, ચંદ્ર, સૂર્ય, શુક્ર, શનૈશ્વર, રાહુ, ધૂમકેતુ, બુધ, મંગળ. તેઓ
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧ તપનીય સુવર્ણ જેવા વર્ણવાળા છે. જે ગ્રહો જ્યોતિક્રમાં ફરે છે, ગતિરતિક છે, ૨૮ પ્રકારના નક્ષત્ર દેવગણો છે, તે અનેક પ્રકારની આકૃતિવાળા છે. તારાઓ પાંચ વર્ષના છે, તેઓ બધાં અવસ્થિત લેશ્ય છે.
જેઓ ફરવાના સ્વભાવવાળા છે, તેઓ વિશ્રામરહિત મંડલગતિક, પ્રત્યેકના નામના લાંછન વડે મુગટમાં પ્રગટ કરેલ ચિહ્ન જેમને છે તેવા, મહાઋદ્ધિક યાવર્તી શોભતા ત્યાંના પોતપોતાના-લાખો વિમાનવાસોનું, હજારો સામાનિક દેવોનું, સપરિવાર અગ્રમહિષી, પર્યાદાનું, સૈન્યોનું, સેનાધિપતિઓનું, હજારો આત્મરક્ષક દેવોનું અને બીજા ઘણાં જ્યોતિક દેવો-દેવીઓનું આધિપત્યાદિ કરે છે.
૧૦૮
અહીં ચંદ્ર અને સૂર્ય એ બે જ્યોતિકેન્દ્ર, જ્યોતિષુરાજ રહે છે. તેઓ મહાઋદ્ધિક યાવત્ શોભતા પોતપોતાના લાખો જ્યોતિષ્ક વિમાનાવાસોનું, ૪૦૦૦ સામાનિક દેવોનું, પરિવાર અગ્રમહિષી ચાવત્ બીજા ઘણાં જ્યોતિક દેવોદેવીનું આધિપત્યાદિ કરે છે.
• વિવેચન-૨૨૫ ઃ
અદ્ઘ કપિત્ય - અદ્ધ કોઠાના આકારે. આ સંબંધે શંકા અને સમાધાન ચંદ્રસૂર્ય પ્રજ્ઞપ્તિ ટીકાથી જાણવા. ફાલિહમા-સ્ફટિકમય, અભ્યુદ્ગત - અભિમુખપણે ચોતરફથી નીકળેલ, ઉત્કૃત-પ્રબળપણે સર્વ દિશામાં પ્રસરેલ, દીપ્તિ વડે શ્વેત. વિવિધ મણિ, કનક, રત્નોની રચના વડે આશ્ચર્યભૂત. વાયુથી કંપેલી વિજયને સૂચવતી વૈજયંતી પતાકા અથવા વિજય-વૈજયંતી પાર્શ્વવર્તી કણિકા, પ્રધાન છે જેમાં એવી વૈજયંતી. પાર્શ્વવર્તી કણિકા રહિત હોય તે પતાકા તથા છત્ર ઉપર છત્રો, તેનાથી યુક્ત.
ઉંચુ, આકાશમાર્ગનું અતિ ઉલ્લંઘન કરનારા શિખરો જેઓના છે એવા ભવનની ભીંતમાં રહેલ જાળી, તેની વચ્ચે વિશિષ્ટ શોભા માટે મૂકેલ રત્નો છે, પાંજરાથી બહાર કરાયેલા હોય તેવા, તેની કાંતિ અવિનષ્ટ હોવાથી શોભે છે, તેમ તે વિમાન શોભે છે. મણિ-કનકની રૂપિકાયુક્ત શિખરોવાળા વિકસિત શતપત્ર, તિલક રત્ન આદિ બારણા આદિમાં આકૃતિરૂપે રહેલા છે અનેક પ્રકારના મણિમય માળા વડે અલંકૃત્, - x - સુવર્ણમય મનોહર રેતીની ભૂમિવાળા, સુખ કે શુભ સ્પર્શવાળા વિમાનો છે.
બૃહસ્પતિ, ચંદ્ર આદિ ગ્રહો છે. તે તપનીય કનક જેવા વર્ણવાળા અર્થાત્ કંઈક રાતા વર્ણવાળા, બીજા ગ્રહો જ્યોતિશ્ચક્રમાં ફરે છે. ગમનરતિક કેતુઓ, ૨૮પ્રકારના નક્ષત્ર દેવો, તે બધાં વિવિધ આકારે છે. તારાઓ પંચવર્ણી છે. આ બધાં જ્યોતિષ્ક દેવો અવસ્થિત તેજોલેશ્યાવાળા છે. તથા જે ગમન કરવાના સ્વભાવવાળા છે, તે નિરંતર મંડલાકાર ગતિ કરનારા છે. તેઓ પ્રત્યેક પોત-પોતાના નામનું ચિહ્ન મુગટમાં પ્રગટ કરેલ છે. અર્થાત્ ચંદ્રનતા મુગટમાં ચંદ્રમંડલનું ચિહ્ન છે. સૂર્યને સૂર્યમંડલ, ગ્રહને ગ્રહમંડલ, નક્ષત્રને નક્ષત્રમંડલ, તારાને તારામંડલનું ચિહ્ન છે.
