Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 84

૩/-/૨૪/૨૮૮
સંખ્યાતગણાં છે કેમકે તેઓ ત્યાં તથાવિધ પ્રયત્નથી વૈક્રિય સમુદ્દાત વડે
આત્મપદેશોથી ત્રણે લોકને સ્પર્શે છે. - ૪ - તેથી અધોલોક તીર્થાલોકમાં અસંખ્યાતગણાં
૧૫૩
છે કેમકે ત્યાં તેમનું સ્વસ્થાન છે. તેનાથી અધોલોકમાં સંખ્યાતગણાં છે, કેમકે અધોલૌકિક ગ્રામોમાં તેમનું સ્વસ્થાન છે, ઘણાં અધોલોકમાં ક્રીડાર્થે ગમન કરે છે તેથી તીર્કાલોકમાં સંખ્યાતગણાં છે, કેમકે તે તેમનું સ્વસ્થાન છે. - - - એ રીતે વ્યંતર દેવીનું પણ અલ્પબહુત્વ જાણવું.
હવે જ્યોતિક સંબંધે અલ્પબહુત્વ - ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સૌથી થોડાં જ્યોતિકો ઉર્ધ્વલોકમાં છે. કેમકે કેટલાંક તીર્થંકરના જન્મ મહોત્સવ નિમિત્તે મેરુ આદિ ઉપર
જાય છે ઈત્યાદિ - ૪ - તેનાથી ઉર્ધ્વલોક તીલિોકમાં અસંખ્યાતગણાં છે કેમકે સ્વ
સ્થાનથી નીકટ હોવાથી ત્યાં સ્પર્શે છે. કેટલાંક વૈક્રિય સમુદ્ઘાતથી ઈત્યાદિ - x - . તેનાથી ત્રણ લોકને સ્પર્શનારા સંખ્યાતગણાં છે. કેમકે તેવા પ્રકારના તીવ્ર પ્રયત્નથી ત્રણે લોકનો સ્વપ્રદેશ વડે સ્પર્શ કરે છે. તેનાથી અધોલોક તીઈલોકમાં સ્પર્શતા અસંખ્યાત ગણા છે, કેમકે અધોલૌકિક ગ્રામોમાં સમોસરણાદિ નિમિત્તે જાય છે ઈત્યાદિ - ૪ -. તેનાથી અધોલોકમાં સંખ્યાતગણાં છે - ૪ - તેનાથી અસંખ્યાતગણાં તી[લોકમાં છે. એ રીતે જ્યોતિક દેવી કહેવી.
હવે વૈમાનિક દેવ સંબંધી અલાબહુત્વ - ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ વૈમાનિક દેવો સૌથી થોડાં ઉર્ધ્વલોક-તીર્થાલોકમાં છે. કેમકે નીચેના લોકના જીવો વૈમાનિકમાં ઉત્પન્ન થાય, ગમનાગમન કરે, ક્રીડા સ્થાને આવે, સમુદ્ઘાતથી આત્મપ્રદેશ વિસ્તારે તે ઉક્ત બે પ્રતરને સ્પર્શે છે. તેનાથી ત્રણ લોકમાં સંખ્યાતગણાં છે કેમકે અધોલૌકિક ગ્રામોમાં ગયેલ વૈમાનિકો, સમુદ્ઘાતાદિ પ્રવૃત્ત દેવો કે ચવીને અધોલૌકિકમાં ઉપજતા ત્રમે લોકને સ્પર્શે છે. તેનાથી અધોલોક-તીર્કાલોકમાં સંખ્યાતગણાં છે, યુક્તિ પૂર્વવત્
- ૪ • તેનાથી અધોલોકમાં સંખ્યાતગણાં - x - તેનાથી તીછલિોકમાં સંખ્યાતગણાં છે કેમકે ઘણાં વૈમાનિકો સમોસરણમાં કે ક્રીડા સ્થાનમાં આવે છે. ઉર્ધ્વલોકમાં તેથી અસંખ્યાતગણાં છે. કેમકે તે તેમનું સ્વસ્થાન છે. ત્યાં ઘણાં જ વૈમાનિક દેવો રહે છે. આ રીતે જ વૈમાનિક દેવી સંબંધે સૂત્ર વિચારવું.
• સૂત્ર-૨૮૯ :
ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સૌથી થોડાં એકેન્દ્રિય જીવો ઉર્ધ્વલોક-તૌલિકમાં છે અધૌલોકતીછલિોકમાં વિશેષાધિક, તીછલોકમાં અસંખ્યાતગણાં, ત્રિલોકમાં અસંખ્યાતગણાં, ઉર્ધ્વલોકમાં અસંખ્યાતગણાં, ધોલોકમાં વિશેષાધિક છે.... ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સૌથી થોડાં અપયતા એકેન્દ્રિય જીવો ઉર્ધ્વલોકીલિોકમાં ઈત્યાદિ ઉપરના સૂત્ર મુજબ જાણવું.... એ જ પ્રમાણે પતિા એકેન્દ્રિયમાં જાણવું.
• વિવેચન-૨૮૯ :
ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ વિચારતા સૌથી થોડાં એકેન્દ્રિય જીવો ઉર્ધ્વલોકી[લોક સંજ્ઞક બે પ્રતરમાં છે. કેમકે જેઓ ત્યાં રહેલા છે, ઉર્ધ્વથી તીર્છા કે તીથી ઉર્ધ્વમાં
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧
જતાં મરણ સમુદ્ઘાત કરી તે પ્રતરને સ્પર્શે છે, તે થોડાં છે. તેનાથી અધોલોકતીછલોકમાં વિશેષાધિક છે. - x + પૂર્વોક્ત યુક્તિ તથા ઉર્ધ્વથી અધોલોકમાં એકેન્દ્રિયો વિશેષ છે. તેનાથી તી[લોકમાં અસંખ્યાતગણાં છે કેમકે ઉક્ત પ્રતર ક્ષેત્રથી તીર્થાલોક ક્ષેત્ર અસંખ્યાતગણું છે. તેનાથી ત્રિલોકમાં અસંખ્યાતગણાં છે, કેમકે ઘણાં ઉર્ધ્વથી અધો કે અધોથી ઉર્ધ્વલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેમાં ઘણાં મરણ સમુદ્દાત વડે આત્મપ્રદેશ
વિસ્તારી ત્રણે લોકને સ્પર્શે છે. તેનાથી ઉર્ધ્વલોકમાં અસંખ્યાતગણાં છે. કેમકે
૧૫૪
ઉપજવાનું ક્ષેત્ર ઘણું મોટું છે. તેથી અધોલોકમાં વિશેષાધિક છે. - ૪ - ૪ - સૂત્ર-૨૯૦ ઃ
ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સૌથી થોડાં બેઈન્દ્રિયો ઉર્ધ્વલોકમાં છે, ઉર્ધ્વલોકતીછલિોકમાં અસંખ્યાતગણાં, ત્રિલોકમાં અને અધોલોક તીછલિોકમાં અનુક્રમે અસંખ્યાતગણાં, અધોલોક-તીરછાલોકમાં અનુક્રમે સંખ્યાતગણાં છે... ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સૌથી થોડાં અપર્યાપ્તતા બેઈન્દ્રિયો ઉર્ધ્વલોકમાં ઈત્યાદિ ઔધિક સૂત્રવત્ છે. એ જ રીતે પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિયનું સૂત્ર જાણવું....તેઈન્દ્રિયોના ત્રમે સૂત્રો બેઈન્દ્રિય પ્રમાણે જ જાણવા.... રાઉરિન્દ્રિયોના ત્રણે સૂત્રોનું અલ્પબહુત્વ પણ બેઈન્દ્રિયવત્ જાણવું.
• વિવેચન-૨૯૦ :
ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ વિચારતા સૌથી થોડાં બેઈન્દ્રિયો ઉર્ધ્વલોકમાં છે, કેમકે ઉર્ધ્વલોકમા એક ભાગમાં તેનો સંભવ છે. તેનાથી ઉર્ધ્વલોક-તીર્થાલોક નામે બે પ્રતરમાં અસંખ્યાતગણાં છે. કેમકે જેઓ ઉર્ધ્વથી તીર્છા કે તીર્છાથી ઉર્ધ્વલોકમાં
બેઈન્દ્રિયપણે ઉપજવાના છે, તેનું આયુ અનુભવતા ઈલિકાગતિથી ઉત્પન્ન થાય છે તે અને બેઈન્દ્રિયો જ છે ઈત્યાદિ તથા મરણસમુદ્ઘાતથી આત્મપ્રદેશો વિસ્તારે છે, તેઓ પૂર્વોક્ત બે પ્રતમાં ઉપજે છે. તેનાથી ત્રિલોકમાં અસંખ્યાતગણાં છે કેમકે બેઈન્દ્રિયોના ઘણાં ઉત્પત્તિ સ્થાનો અધોલોકમાં છે, તેથી ઘણાં તીર્થાલોકમાં છે, તેમાં અધોથી ઉર્ધ્વ કે ઉર્ધ્વથી અધોલોકમાં ઉપજનારા જીવો મરણ સમુદ્દાત વડે આત્મપ્રદેશો વિસ્તારે ત્યારે બેઈન્દ્રિયાયુને અનુભવતા ત્રણે લોકને સ્પર્શે છે. તેનાથી અધોલોકીછલોકરૂપ પ્રતમાં અસંખ્યાતગણાં છે - “યુક્તિ ત્રિલોકવત્ છે, પણ અહીં અધોલોક અને તીર્કાલોકનો સંબંધ કહેવો. તેનાથી અધોલોકમાં સંખ્યાતગણાં છે કેમકે ત્યાં તેના ઉત્પત્તિસ્થાનો ઘણાં છે. તેનાથી તીર્થાલોકમાં સંખ્યાતગણાં છે, કેમકે ત્યાં તેમના ઉત્પત્તિસ્થાનો અતિઘણાં છે. બેઈન્દ્રિયના સામાન્ય સૂત્ર માફક ચઉરિન્દ્રિય પર્યન્તના સૂત્રો કહેવા.
હવે ઔધિક પંચેન્દ્રિયનું અાબહત્વ –
- સૂત્ર-૨૯૧ :
ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સૌથી થોડાં પંચેન્દ્રિયો ત્રિલોકમાં છે, ઉર્ધ્વલોકતીછલિોકમાં સંખ્યાતગણાં, અધોલોકીલોકમાં સંખ્યાતગણા, ઉર્ધ્વલોકમાં