Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 65

૨|-|-|૨૩૫ થી ૨૫૬
મુક્ત સિદ્ધોનું સંસ્થાન અનિયત છે... [૪૪] જ્યાં એક સિદ્ધ છે, ત્યાં ભવક્ષયથી મુક્ત થયેલ અનંત સિદ્ધો હોય છે. તેઓ પરસ્પર અવગાઢ રહેલા અને બધાં લોકાંતને સ્પષ્ટ છે.. [૨૪૫] સિદ્ધો પોતાના સર્વ આત્મપદેશ વડે અવશ્ય અનંત સિદ્ધોને સ્પર્શે છે, દેશ-પ્રદેશથી પણ પૃષ્ટ છે, તે પણ તેથી અસંખ્યાતગણાં છે... [૨૪૬] તેઓ અશરીરી, જીવઘન, દર્શન-જ્ઞાનના ઉપયોગવાળા છે, તેથી સાકાર-અનાકાર ઉપયોગ એ સિદ્ધોનું લક્ષણ છે... [૪૭] કેવલજ્ઞાનોપમુકતાથી સર્વ ગુણ-પર્યાય જાણે છે. અનંત કેવલદર્શનથી બધું જ જુએ છે.
[૪૮] અવ્યાબાધ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત જે સુખ સિદ્ધોને છે, તે સુખ મનુષ્યો કે સર્વ દેવોને પણ નથી... [૪૯] સમસ્ત દેવગણનું સુખ, સર્વકાળના સમય વડે પિંડિત કરી, તેને અનંતગુણ કરી પુનઃ તેનો અનંતવાર વર્ગ કરો તો પણ સિદ્ધિસુખ તુલ્ય ન થાય... [૨૫૦] જો સિદ્ધના સુખની રાશિ સર્વકાળને એકઠો કરેલ હોય તેને અનંત વર્ગમૂલોથી ઘટાડીએ તો પણ સકાશમાં ન સમાય.
[૨૫] જેમ કોઈ મ્લેચ્છ બહુવિધ નગરના ગુણોને જાણતો, ઉપમા અભાવે કહી શકતો નથી... [૫૨] એમ સિદ્ધોનું સુખ અનુપમ છે, તેને કોઈ ઉપમા નથી, તો પણ કંઈક વિશેષતાથી તેનું સાદૃશ્યપણું કહું છું... [૨૫૩] જેમ કોઈ પુરુષ સર્વકામ ગુણિત ભોજન ખાઈને તૃષા-સુધા રહિત થઈ, અમૃતથી તૃપ્ત થયેલ હોઈ તેમ રહે. [૨૫૪] તેમ સર્વકાળ તૃપ્ત, અનુપમ નિર્વાણ પ્રાપ્ત સુખી સિદ્ધો અવ્યાબાધપણે શાશ્વત કાળ રહે
૧૧૫
[૨૫૫,૨૫૬] સિદ્ધ, બુદ્ધ, પારગત, પરંપરગત, કર્મકવચનો ત્યાગ કરેલ, જરા-મરણ-સંગરહિત, સર્વ દુઃખોથી તરી ગયેલ, જન્મ-જરા-મરણ બંધનથી મુક્ત, અવ્યાબાધ સુખને શાશ્વત કાળને માટે સિદ્ધો અનુભવે છે.
• વિવેચન-૨૩૫ થી ૨૫૬ ઃ
સિદ્ધ સૂત્રમાં એક યોજન કોડી ઈત્યાદિ પરિધિ પરિમાણ છે. - x - તેનું ગણિત ક્ષેત્ર સમાસ ટીકાથી જાણવું. ત્યાં ૪૫-લાખ યોજન પ્રમાણ વિસ્તારવાળા મનુષ્ય ક્ષેત્રની પરિધિનો વિસ્તૃત વિચાર છે. ઈષત્ પ્રાક્ભારા પૃથ્વીના બરાબર મધ્યે લંબાઈ-પહોળાઈ-જાડાઈ-ઉંચાઈમાં આઠ યોજન પ્રમાણ ક્ષેત્ર છે, ઘટતાં-ઘટતાં - x - માખીની પાંચથી પણ પાતળી છેડે થઈ જાય છે. આ પૃથ્વીના બાર નામ –
(૧) સિ - પદના એક દેશમાં ૫દ સમુદાયનો આરોપ થતો હોવાથી કૂંપણ્ - કહેવાય. (૨) રૂંધારા, (૩) તનુ - બાકીની પૃથ્વીની અપેક્ષાએ પાતળી, (૪) તનુતનુ - જગત્ પ્રસિદ્ધ પદાર્થોથી પણ પાતળી, કેમકે માખીની પાંખ પણ છે કે પાતળી હોય છે. (૫) સિદ્ધિ - સિદ્ધ ક્ષેત્રની નીકટતાથી. (૬) સિદ્ધાન્તય - સિદ્ધ ક્ષેત્રની નીકટતાથી ઉપચારથી સિદ્ધોનું આલય કહ્યું. એ રીતે (૭) મુક્તિ, (૮) મુક્તાલય જાણવું. (૯) લોકાણ-લોકના અગ્ર ભાગે હોવાથી. (૧૦) લોકાગ્રસ્તુપિકા, (૧૧) લોકાગ્ર પ્રતિવાહિની લોકના અગ્રભાગ વડે ધારણ કરાય છે માટે. (૧૨) સર્વ
૧૧૬
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧ પ્રાણભૂત જીવ સત્ત્વ સુખાવહ - તે સર્વેને સુખ આપનાર. તેમાં પ્રાણ-બે ત્રણ ચાર ઈન્દ્રિય, ભૂત-તરુ, જીવ-પંચેન્દ્રિય, રાવ-શેષ પ્રાણી.
તે ઈષત્પાભારા પૃથ્વી શ્વેત છે. શ્વેતપણાંને બતાવવા સૂત્રકારે ઉપમાઓ આપી છે. જેમકે શંખદળ ચૂર્ણનો નિર્મળ સ્વસ્તિક, મૃણાલ, જળકણ ઈત્યાદિ. ત્તાન - ઉંધુ કરાયેલ જે છત્ર, તે રૂપ આકારવાળી. સર્વયા શ્વેત સુવર્ણમયી. તે ઈષત્પાગભારા પૃથ્વીથી ઉપર નિસરણીની ગતિથી એક યોજન જતાં લોકાંત પ્રાપ્ત થાય છે. તે એક યોજનનો ઉપલો ચોથો ગાઉ છે. તે ગાઉનો સૌથી ઉપરનો છઠ્ઠો ભાગ, ત્યાં સિદ્ધ રહે છે.
તેઓ સાદિ છે, કેમકે કર્મક્ષય થયા પછી જ સિદ્ધ થાય છે. આના વડે અનાદિ શુદ્ધ પુરુષ પ્રવાદનો નિષેધ જણાવ્યો. તેઓ અનંત છે, કેમકે રાગાદિ અભાવે પડવાનો અસંભવ છે. કેમકે રાગાદિ જ સિદ્ધપણાથી ભ્રષ્ટ કરવા સમર્થ છે. પણ તે સિદ્ધોને નથી. કેમકે સિદ્ધોએ તેનો નિર્મૂળ - નાશ કર્યો છે, તેથી રાગાદિ બીજ ફરી ઉત્પન્ન થતાં નથી. અનેક જન્મ, મરણ વડે તે-તે યોનિમાં સંસાર ભ્રમણથી જે કલંકી ભાવ - કદર્શના થાય છે, તેમજ દિવ્ય સુખને પ્રાપ્ત થયેલાને ફરી સંસારમાં ગર્ભવાસનો પ્રપંચ પ્રાપ્ત થાય છે. તે બંનેને ઓળંગેલા સિદ્ધો તેથી જ શાશ્વત કાળ રહે છે.
સિદ્ધક્ષેત્રમાં ગયેલા તે સિદ્ધ ભગવંતો પુરુષવેદાદિ રહિત, શાતા-અશાતા વેદના રહિત, મમત્વરહિત, બાહ્યાચંતર સંગ રહિત છે. કયા હેતુથી આમ કહ્યું ? સંસારથી મૂકાયેલા છે. તેથી તેઓ અવેદા, અવેદના, નિર્મમ, અસંગ છે. વળી તેઓ આત્મ પ્રદેશો વડે નિષ્પન્ન થયેલ સંસ્થાન જેઓનું છે એવા છે, પણ તેમનું બાહ્ય પુદ્ગલો વડે સંસ્થાન નથી. કેમકે પાંચે શરીર તજેલ છે.
અહીં શિષ્યનો પ્રશ્ન છે – સિદ્ધો ક્યાં સ્ખલના પામે છે ? - X - ક્યાં સ્થાને રહેલા છે? કયા ક્ષેત્રમાં ચાઁવિ - શરીર છોડીને ક્યાં જઈને સિદ્ધ થાય છે - નિષ્ઠિતાર્થ થાય છે ? - ૪ - ૪ - આચાર્ય ઉત્તર આપે છે - અલોકમાં સિદ્ધો સ્ખલિત થાય છે. મોજ - કેવળ આકાશાસ્તિકાય. અહીં અલોકમાં ધર્માસ્તિકાયાદિ અભાવે ગતિ થતી નથી. તેથી અલોકને અડીને રહેવું તે જ સ્ખલના છે, પણ સિદ્ધો પ્રતિઘાત રહિત હોવાથી સંબંધ થતાં વિઘાત થવા રૂપ સ્ખલના થતી નથી. કેમકે પ્રતિઘાતયુક્ત પદાર્થોનો સંબંધ થવાથી વિઘાત થવા રૂપ સ્ખલના થાય છે, અન્યથી નહીં. સિદ્ધો પંચાસ્તિકાયાત્મક લોકાગ્રે પ્રતિષ્ઠિત - ફરી સંસારમાં પાછા ન આવવું પડે તે રીતે રહેલા છે. અહીં - મનુષ્યલોકમાં શરીરનો ત્યાગ કરીને સમયાંતર અને પ્રદેશાંતર -
બીજા આકાશપ્રદેશોનો સ્પર્શ કર્યા વિના ત્યાં લોકના અગ્ર ભાગે સિદ્ધ થાય છે - કૃતાર્થ થાય છે.
હવે સિદ્ધિપદને પ્રાપ્ત થયેલ સિદ્ધોનું સંસ્થાન બતાવે છે - ૫૦૦ ધનુષ્કમાણ દીર્ઘ, બે હસ્તપ્રમાણ હ્રસ્વ. 'વા' શબ્દથી મધ્યમ પ્રકારે છેલ્લા ભાવે જે સંસ્થાન છે, તે શરીરના ઉંદર આદિના છિદ્રો પૂરવાથી તેના ત્રીજા ભાગ વડે હીન, સિદ્ધો જેમાં