Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 81

૩/-/૨૨,૨૩/૧૮૪,૨૮૫
૧૪૩
૧૪૮
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧
અનંતગુણ, તેથી સર્વદ્રવ્યો વિશેષાધિક છે, કેમકે તેમાં જીવાદિ બધાં દ્રવ્યો નાંખતા કંઈક અધિક થાય છે. તેથી સર્વ પ્રદેશો અનંતગણાં છે, કેમકે આકાશ અનંત છે. તેથી સર્વે પર્યાયો અનંતગુણ છે, કેમકે એક આકાશપદેશમાં અનંત અગુરુલઘુ પર્યાયો છે.
છે દ્વાર-3, પદ-૨૪-“ક્ષેત્રદ્વાર” છે
• સગ૨૮૬ -
ત્રની અપેક્ષાએ સૌથી થોડાં જીવો ઉdલોક-તિછલિોકમાં છે, અધોલોકતિલોકમાં વિશેષાધિક છે, તિલોકમાં અસંખ્યાતમાં, ત્રણે લોકમાં અસંખ્યાતગણો છે, ઉtવલોકમાં અસંખ્યાતપણાં, અધોલોકમાં વિશેષાધિક છે.
• વિવેચન-૨૮૬ :
ફોગાનુસાર - સૌથી થોડાં જીવો ઉર્વલોક-તિછલોકમાં છે, અહીં ઉર્ધ્વલોકનું સૌથી નીચેનું આકાશપ્રતર, તિલોકનું સૌથી ઉપરનું આકાશપતર છે ઉર્વલોકતિછલિોક છે. ચૌદરાજ પ્રમાણ સર્વલોકના ત્રણ વિભાગ - ઉદd, તિ, અઘોલોક, તે વિભાગ રુચક પ્રદેશોથી થાય. રુચકપ્રદેશ નીચે ૯૦૦ અને ઉપર ૯૦૦ યોજન છે તિછલિોક. તિછની નીચે તે અધોલોક, ઉપર તે ઉદdલોક. સાત સજ પ્રમાણથી કંઈક જૂન ઉર્વલોક, કંઈક અધિક તે અધોલોક.
ચકની સમભૂતળ પૃથ્વીથી ૯૦૦ યોજન જઈને જે જયોતિશકની ઉપર તિછલિોકનું એક પ્રદેશાત્મક આકાશપ્રતર તે તિછલોકપ્રતર, ઉપરનું એક પ્રદેશાત્મક આકાશપતર તે તિછલોકાતર, ઉપરનું એક પ્રદેશાત્મક તે ઉtવલોક પ્રતર. તે બંને તે ઉદર્વલોક-
તિલોક કહેવાય, તે અનાદિ પ્રવચન પરિભાષા છે. ત્યાં રહેતા જીવો સૌથી થોડાં છે. કેમકે જેઓ ઉર્ધ્વથી તિછલોકમાં અને તિછથી ઉર્વલોકમાં ઉપજે, તે બંને પ્રતરને સ્પર્શે છે. તે સિવાય બીજા કેટલાંક જીવો, જે ત્યાં રહીને બંને પ્રતસ્તો આશ્રય કરે છે, તેઓ જ આ બે પ્રતરમાં રહેનાર છે. પણ ઉદર્વથી અધોલોકમાં ઉપજતાની અહીં ગણના ન કરવી. કેમકે તેઓ બીજા સૂત્રનો વિષય થાય છે. • x
(પ્રજ્ઞા) ઉર્વલોકમાં રહેલા સર્વ જીવોનો અસંખ્યાતમો ભાગ નિરંતર મરણ પ્રાપ્ત હોય છે, તેઓ તીછલોકમાં ઉપજતા ઉપરોક્ત બે પ્રતરને સ્પર્શે છે, તો જોવા જીવો થોડા કેમ કહેવાય ? આ શંકા અયુક્ત છે. કેમકે વસ્તુતત્વના અપરિજ્ઞાનથી થઈ છે. ઉક્ત મરણ પ્રાપ્ત જીવો માત્ર તીછરલોકમાં નથી ઉપજતા, પણ અધો અને ઉર્વલોકમાં પણ ઉપજે છે, તેથી ઉક્ત જીવો થોડાં જ છે.
તેનાથી અધોલોક-ની છલોકના જીવો વિશેષાધિક છે. અહીં અધોલોકના ઉપરનું એક પ્રદેશવાળું આકાશપ્રદેશ પ્રતર અને વીછલોકનું નીચેનું તેવું પ્રતર, તે બંને અધોલોકતીછલોક કહેવાય છે. કેમકે તેવું પ્રવચનમાં પ્રસિદ્ધ છે. તેમાં વિગ્રહગતિથી અથવા ત્યાં રહેવા વડે તે બંને પ્રતરોમાં વર્તે છે. તેઓ વિશેષાધિક છે.
જેઓ અધોલોકથી તીછમાં અને તીછલોકથી અધોમાં ઈલિકા ગતિથી ઉપજે છે, તેઓ ઉક્ત બંને પ્રતરોને સ્પર્શે છે અને જે ત્યાં રહેલા છે, તે પણ બે પ્રતરનો આશ્રય કરે છે. તે બંનેને ઉપરના પ્રતરમાં રહેનારા કહેવાય છે. પણ જે અધોલોકથી ઉદર્વમાં ઉપજે છે, તેમને ગ્રહણ ન કરવા • X - X -
તેનાથી તીછલોકમાં રહેલા જીવો અસંખ્યાતગણા છે, કેમકે ઉક્ત બંને ફોમ કરતા તિછલિોકનું ક્ષોત્ર અસંખ્યાતગણું છે. તેનાથી ત્રણે લોકને સ્પર્શતા જીવો અસંખ્યાતગણાં છે. અહીં જેઓ માત્ર ઉd, અધો કે તીછલોકમાં રહે છે, જેઓ વક્રગતિથી ઉર્વ અને તીલોકને સ્પર્શે છે, તેની ગણના ન કરવી, પણ વિગ્રહગતિ પ્રાપ્ત જે ત્રણે લોકને સ્પર્શે છે, તે ગ્રહણ કરવા કેમકે આ સૂત્ર વિશેષાર્થનો વિષય છે. તીજીલોકવર્તીથી તે અસંખ્યાત ગણાં જ છે. તે આ રીતે - અહીં ઘણાં સૂક્ષ્મ નિગોદો ઉદd અને અઘોલોકમાં મરણ પામે છે. પણ જે સૂક્ષ્મ નિગોદો તિછલોકમાં મરણ પામી અધો, ઉધઈ કે તે જ તીછલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેઓ ત્રણ લોકને સ્પર્શતા નથી, માટે તેઓ આ સૂત્રનો વિષય નથી. • x - કેટલાંક મરણ પામીને સ્વસ્થાને ઉપજે છે.
તેનાથી અસંખ્યાતપણાં અધોલોકમાં રહેલા ઉદર્વ લોકમાં અને ઉદર્વલોકમાં રહેલા અધોલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેઓ તે પ્રકારે ઉત્પન્ન થતાં ત્રણે લોકને સ્પર્શે છે માટે અસંખ્યાત ગણા છે. [પ્રશ્ન ઘણાં જીવો હંમેશાં વિગ્રહગતિ પ્રાપ્ત હોય છે. એ કઈ રીતે જાણી શકાય ? યુકિતથી. જે પૂર્વે સ્થાનપદમાં કહ્યું છે. “અપર્યાપ્તા અનંતગણાં છે, તેથી પર્યાપ્તા સંખ્યાલગણા છે” એ પ્રમાણે અપયMિા ઘણાં છે કેમકે પાતા તેનાથી સંખ્યાલગણાં જ છે. • x • ઘણાં અપર્યાપ્તા તો અંતરાલગતિમાં વર્તતા હોય છે. તેથી ત્રણ લોકનો સ્પર્શ કરનારા જીવો કરતાં ઉર્ધ્વલોકમાં રહેલા જીવો અસંખ્યાતપણાં હોય છે. કેમકે ઉપજવાનું ફોત્ર ઘણું મોટું છે અને તેના અસંખ્યાતા જીવોની જ ઉદ્વર્તન થાય છે.
તેનાથી અધોલોકમાં રહેલ જીવો વિશેષાધિક છે, કેમકે ઉર્વીલોકના ફોનથી અધોલોકનું ક્ષેત્ર વિશેષાધિક છે. • x -
• સૂત્ર-૨૮૭ :
મને આશ્રીને સૌથી થોડાં નૈરયિકો ત્રણ લોકમાં છે, અધોલોકતીછલિોકમાં અસંખ્યાતગણ, ધોલોકમાં અસંખ્યાતગણાં.
ક્ષેત્રને આશ્રીને સૌથી થોડાં તિચયોનિકો ઉર્વલોક-તીછલોકમાં, અધોલોક તીજીલોકમાં વિશેષાધિક, વીછલોકમાં અસંખ્યાતપણાં, મિલોકમાં અસંખ્યાતપણાં, ઉર્વલોકમાં અસંખ્યાતગણાં, અધોલોકમાં વિશેષાધિક છે.
મને આશ્રીને સૌથી થોડી તિર્યંચ રુશીઓ ઉtવલિોકમાં છે, ઉMલોકતીલોકમાં અસંખ્યાતગણાં, ત્રિલોકમાં સંખ્યાતગણ, અધોલોક-cીછલોકમાં સંખ્યtતગણ, ધોલોકમાં સંખ્યાતગણ, તીછલોકમાં સંખ્યતગણાં છે.