Book Title: Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
૨/-|-|૨૧૭
અદ્ભુત, વિચિત્ર, દેદીપ્યમાન વસ્ત્રોને પહેરનાર, વિવિધ દેશી વેશો ધારણ કરેલા, પ્રમુદિત તથા કંદ, કલહ, ક્રીડા, કોલાહલમાં પ્રીતિવાળા, ઘણું જ હાસ્ય અને કોલાહલ કરનારા, હાથમાં તલવાર, મુદ્ગર, શક્તિ, ભાલાવાળા, અનેક પ્રકારના મણિ અને વિવિધ રત્નો વડે યુક્ત, વિચિત્ર ચિહ્નોવાળા, મહાઋદ્ધિક, મહાધુતિક, મહાયશા, મહાબલી, મહાનુભાગ, મહાસૌખ્ય, હારથી વિરાજિત છાતીવાળા, કટક-મુટિતથી સ્તંભિત ભૂજાવાળા, સંગત કુંડલ-મૃષ્ટ ગંડતલકીઠધારી, વિચિત્ર હતાભરણવાળા, વિચિત્ર માળા-મુગટધર, કલ્યાણક-પ્રવ વસ્ત્રધારણ કરેલ, કલ્યાણક-પવર માળા અને વિલેપનધારી, દેદીપ્યમાનશરીરી, લાંબી લટકતી વનમાળાના ધારક, દિવ્ય વર્ણ-ગંધ-સ્પર્શ-સંઘયણ સંસ્થાન-ઋદ્ધિશ્રુતિ-પ્રભા-છાયા-કિરણો-તેજ-લેશ્યા વડે દશે દિશાઓને ઉધોતીત કરતા,
૧૦૫
શોભતા હતા.
ત્યાં પોતપોતાના-અસંખ્યાતા લાખો ભૂમિસંબંધી નગરાવાસોનું, હજારો સામાનિક દેવોનું, અગ્રમહિષી-૫ર્યાદા-સૈન્ય-સેનાધિપતિ-હજારો આત્મરક્ષક દેવોનું, બીજા પણ ઘણાં દેવો અને દેવીઓનું આધિપત્ય, પૌરોપત્ય, સ્વામીત્વ, ભર્તૃત્વ, મહત્તરકત્વ, આજ્ઞાઐશ્વર્યસેનાપત્ય કરતા, પાલન કરતા, મહા આહત-નૃત્યગીત-વાજિંત્ર-તંતી-તાલ-મુટિત-ઘનમૃદંગ-પટુ પ્રવાદિત અવાજ વડે દિવ્ય ભોગ
ભોગવતા વિચરે છે.
• વિવેચન-૨૧૭ :
વ્યંતરમાં તિસુ - ઉપપાત, સમુદ્ઘાત, સ્વસ્થાન છે. તે લોકના અસંખ્યાત ભાગે છે. માનાય - મહોરગ, તે કેવા છે ? તેઓ કેવા છે ? ભુજગપતિ છે. ગંધર્વગણસમુદાય કેવા છે ? નિપુણ-અતિ કૌશલ્યયુક્ત ગંધર્વજાતિના દેવોના ગીતને વિશે પ્રીતિવાળા છે. એ આઠે વ્યંતરોના મૂળ ભેદો છે. તે સિવાય બીજા આઠ પેટા ભેદો છે ‘અણપત્રિક' આદિ છે. આ સોળે પ્રકારના વ્યંતરો કેવા છે ?
ગંધર્વ
ચંચલ-અનવસ્થિત, ચલાપલ-અતિશય ચપળ ચિત્તવાળા, ક્રિડા અને દ્રવપરિહાસ પ્રિય છે તેવા. ગંભીર હાસ્ય, ગીત, નૃત્યને વિશે પ્રીતિવાળા, વનમાલામય જે શેખર, મુગટ અને કુંડલ તથા સ્વચ્છંદપણે વિકુર્વેલ આભરણો વડે સુંદર ભુષણને ધારણકર્તા, સર્વઋતુક સુગંધી પુષ્પો વડે સારી રીતે ગુંથેલ લાંબી લટકતી, શોભતી, પ્રિય, ન કરમાયેલ પુષ્પોવાળી, વિવિધ વનમાળા ધારણ કરેલ. સ્વેચ્છાથી ગતિ કરનાર અથવા સ્વેચ્છાથી મૈથુનસેવા જેમને છે તેવા એટલે કે અનિયમિત વિષય સેવવાવાળા, સ્વૈચ્છિક રૂપવાળા, સ્વ ઈચ્છા મુજબના રૂપવાળા શરીરને ધારણ કરનારા, અનેક પ્રકારના વર્ણો વડે રંગવાળા પ્રધાન અનેક પ્રકારના અથવા અદ્ભુત એવા દેદીપ્યમાન વસ્ત્રોને પહેરનારા, વિવિધ પ્રકારના દેશી પહેરવેશો વડે વેષને ગ્રહણ કરેલા, પ્રમુદિતપ્રસન્ન, કંદર્પ-કામને ઉદ્દીપન કરનાર વચન કે ચેષ્ટા, કલહ-રાડ, કેલિ-ક્રીડા અને કોલાહલ પ્રિય હોય તેવા. પુષ્કળ હાસ્ય અને કોલાહલ કરનારા, તલવ-મુદ્ગ
૧૦૬
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧
શક્તિ એજાતનું શસ્ત્ર-કુંત એટલે ભાલા જેમના હાથમાં છે એવા, અનેક પ્રકારના ચંદ્રકાંત આદિ મણિઓ, કર્મેતનાદિ રત્નો વડે ચુક્ત, અનેક પ્રકારના ચિહ્નો જેમાં રહેલા છે તેવા - - બાકી સુગમ છે.
• સૂત્ર-૨૧૮ થી ૨૨૪ :
[૧૮] ભગવન્ ! પાપ્તિા-અપતિા પિશાચ દેવોના સ્થાનો ક્યાં છે? ભગવન્ ! પિશાય દેવો ક્યાં રહે છે ? ગૌતમ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના હજાર
યૌન જાડા રત્નમય કાંડના ઉપર-નીચેના સો-સો યોજન છોડીને વચ્ચેના ૮૦૦ યોજનમાં પિશાય દેવોના તીંછા અસંખ્યાત લાખ ભૌમેય નગરો છે. એમ કહેલ છે. તે ભૌમેયનગરો બહારના ભાગે ગોળ છે યાવત્ ઔધિક ભવન વર્ણન પ્રમાણે યાવત્ પ્રતિરૂપ કહેવું.
અહીં પર્યાપ્ત અપાતા પિશાચ દેવોના સ્થાનો છે. ઉપપાતાદિ ત્રણે લોકના અસંખ્યાત ભાગે છે. ત્યાં ઘણાં પિશાચદેવો વસે છે. તે મહર્ષિક છે આદિ ઔધિક મુજબ કહેવું યાવત્ રહે છે. અહીં કાલ, મહાકાલ બે પિશાચેન્દ્ર પિશાચરાજ વસે છે. જે મહદ્ધિક, મહાધુતિક યાવત્ વિચારે છે.
ભગવન્ ! દક્ષિણના પિશાચ દેવોના સ્થાનો ક્યાં છે ? ભગવન્ ! દક્ષિણના પિશાચ દેવો ક્યાં વસે છે ? ગૌતમ ! જંબૂદ્વીપ દ્વીપના મેરુ પર્વતની દક્ષિણે આ રત્નપ્રભાપૃથ્વીના હજાર યોજન જાડા રત્નકાંડના ઉપર-નીચેના સો-સો યોજન છોડીને વચ્ચે ૮૦૦ યોજનમાં તીંછાં અસંખ્યાત લાખ ભૌમેય નગરો કહ્યા છે.
તેનું વર્ણન ઔધિકવત્ કહેવું યાવત્ પ્રતિરૂપ છે. ત્યાં દક્ષિણના પર્યાપ્તાઅપતા પિશાચ દેવો વસે છે. તેઓ ઉપપાત આદિ ત્રણે લોકના અસંખ્યાત ભાગે છે. ત્યાં ઘણાં દક્ષિણના પિશાય દેવો રહે છે. તે મહદ્ધિકાદિ છે. એ ઔધિકવત્ કહેવું યાવત્ વિચરે છે.
અહીં કાલ નામે પિશાચેન્દ્ર પિશાયરાજ વસે છે. તે મહજિક યાવત્ પ્રભાસે છે. તે ત્યાં તિછ- અસંખ્યાતા લાખ ભૌમેયનગરોનું, ૪૦૦૦ સામાનિકોનું, સપરિવાર ચાર અગ્રમહિષીનું, ત્રણ પદ-સાત સૈન્ય-સાત સેનાધિપતિનું, ૧૬,૦૦૦ આત્મરક્ષકોનું તથા બીજા ઘણાં દક્ષિણના વ્યંતર દેવ-દેવીનું આધિપત્યાદિ કરે છે.
ઉત્તર દિશા સંબંધી પૃચ્છા. ગૌતમ ! દક્ષિણના કથન માફક ઉત્તરના પણ કહેવા. વિશેષ આ - મેરુ પર્વતની ઉત્તરે મહાકાલ નામે પિશાચેન્દ્ર પિશારાજા વસે છે, યાવત્ વિચરે છે.
એ પ્રમાણે પિશારાની માફક ભૂતો યાવત્ ગંધર્વ સંબંધે કહેવું. વિશેષ એ – ઈન્દ્રોના નામમાં ભેદ છે તે કહેવો. ભૂતોના સુરૂપ-પ્રતિરૂપ, યક્ષોના પૂર્ણભદ્રમાણિભદ્ર, રાક્ષસોના ભીમ-મહાભીમ, કિન્નરોના કિંનર-કિંપુરુષ, કિંપુરુષોના સત્પુરુષ-મહાપુરુષ, મહોગના અતિકાય-મહાકાય, ગંધવોના ગીતરતિ-ગીતયશ ઇન્દ્રો છે.
