Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 47

૧/-/-/૧૯૦
E
(૧૨) ગણનાદ્વાર - જઘન્યથી ત્રણ ગણો, ઉત્કૃષ્ટથી સો ગણો આ ચાત્રિનો સ્વીકાર કરે છે. પૂર્વપ્રતિપન્ન તો જઘન્યથી અને ઉત્કૃષ્ટથી સેંકડો ગણરૂપ છે. પુરુષની ગણના વડે જઘન્યથી આ કલ્પને સ્વીકારનાર સત્તાવીશ, ઉત્કૃષ્ટથી ૧૦૦૦ પુરુષો હોય છે અને પૂર્વપત્તિપન્ન જઘન્યથી સેંકડો અને ઉત્કૃષ્ટથી હજારો હોય છે. - ૪ - વળી જ્યારે પૂર્વપત્તિપન્ન કલ્પથી કોઈ એક નીકળી જાય અને અન્ય પ્રવેશ કરે ત્યારે આ કલ્પની પ્રતિપત્તિમાં એક ન્યૂન થતાં તેને ઉમેરતાં કોઈ વખતે એક પણ હોય કે ઘણાં પણ હોય છે. પૂર્વપ્રતિપન્ન પણ એ પ્રમાણે વિકલ્પથી એક પણ હોય કે ઘણાં
હોય. - ૪ -
(૧૩) અભિગ્રહદ્વાર - અભિગ્રહો ચાર ભેદે છે – દ્રવ્યાભિગ્રહ, ક્ષેત્રાભિગ્રહ, કાલાભિગ્રહ, ભાવાભિગ્રહ. બીજે તેની ચર્ચા કરેલ છે. તેમાં પરિહારવિશુદ્ધિકને આ અભિગ્રહો ન હોય, કેમકે તેનો કલ્પ જ ઉક્ત સ્વરૂપના અભિગ્રહરૂપ છે. - ૪ - આ કલ્પમાં ગૌચરી આદિ આચારો નિયત અને અવશ્ય અપવાદ રહિત હોય છે અને તેનું પાલન કરવું એ જ તેનું વિશુદ્ધિ સ્થાનક છે.
(૧૪) પ્રવ્રજ્યાદ્વાર – તે બીજાને દીક્ષા આપે નહીં, કેમકે એવો તેનો કલ્પ છે. - x - પણ યથાશક્તિ ઉપદેશ આપે છે.
(૧૫) મુંડા૫નદ્વાર - તે કોઈને મુંડિત ન કરે. પ્રવ્રજ્યા પછી નિયમથી મુંડન હોય છે. પ્રવ્રજ્યા ગ્રહણથી તેનું ગ્રહણ છે જ. તો પૃથક્ દ્વાર શા માટે ? તે અયુક્ત છે. પ્રવ્રજ્યા દ્વારમાં નિયમથી મુંડન હોય જ તે સંભવ નથી. કેમકે અયોગ્યને કોઈપણ રીતે પ્રવ્રજ્યા આપી હોય, છતાં અયોગ્યતાનું જ્ઞાન થાય તો મુંડનનો
સંભવ નથી.
(૧૬) પ્રાયશ્ચિત્તવિધિદ્વાર - મનથી પણ સૂક્ષ્માતિચાર લાગ્યો હોય તો નિયમથી ચતુર્ગુરુક પ્રાયશ્ચિત હોય છે. કેમકે આ કલ્પ એકાગ્રતા પ્રધાન છે. તેના ભંગમાં મોટો દોષ લાગે છે.
(૧૭) કારણદ્વાર - કારણ એટલે આલંબન. તે વિશુદ્ધ જ્ઞાનાદિ જાણવાં. તે પરિહાર વિશુદ્ધિને ન હોય, જેથી તેને આશ્રીને અપવાદ સેવવો પડે. પણ તે સર્વત્ર
નિરપેક્ષ થઈને ક્લિષ્ટ કર્મક્ષય નિમિત્તે પ્રારંભેલ સ્વ કલ્પને યથોક્ત વિધિથી સમાપ્ત કરે છે.
(૧૮) નિષ્પતિકર્મનાદ્વાર - શરીરના સંસ્કાર રહિત આ મહાત્મા આંખના મેલાદિને પણ દૂર કરતા નથી. પ્રાણાંત કરે પણ અપવાદ ન સેવે. અલ્પદોષ અને બહુદોષની વિચારણાના વિષયથી રહિત હોય છે. અથવા શુભ ભાવથી તેને ઘણું મળે છે. (૧૯,૨૦) ભિક્ષા-વિહાર દ્વાર - ભિક્ષા અને વિહાર ક્રમ ત્રીજા પ્રહરે હોય છે. બાકી પ્રહરમાં કાયોત્સર્ગ હોય છે, નિદ્રા પણ અલ્પ હોય છે. જો કોઈ રીતે તેનું જંઘાબળ ક્ષીણ થયું હોય તો વિહાર ન કરવા છતાં પણ મહાભાગ એવા તે અપવાદ
સેવતા નથી. પણ તે જ સ્થળે રહી કલ્પ પ્રમાણે સંયમ યોગ સાધે છે.
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧
આ પરિહાર વિશુદ્ધિક બે પ્રકારે છે - ઈન્વર અને યાવત્કથિક. તેમાં જેઓ કલ્પ સમાપ્ત થયા પછી તુરંત તે જ કલ્પ કે ગચ્છને પ્રાપ્ત થવાના છે તે ઈત્વર. જે કલ્પ સમાપ્તિ બાદ તુરંત જિનકલ્પને સ્વીકારનારા છે. તે યાવત્કયિક. - x - અહીં સ્થવિર કલ્પનું ગ્રહણ અન્ય કલ્પનું બોધક છે તેથી સ્વ કલ્પમાં રહેનારા પણ ઈત્વર જાણવા. ઈત્વર પરિહાર વિશુદ્ધિકને કલ્પના પ્રભાવથી ઉપસર્ગો, ઘાતક રોગો, અસહ્ય વેદના ઉત્પન્ન ન થાય, પરંતુ તે યાવત્કથિકને સંભવે પણ ખરા. કેમકે તેઓ જિનકલ્પની ઈચ્છાથી તે ભાવને અનુસરે છે, તેમને ઉપસર્ગાદિ સંભવે છે.
સૂક્ષ્મ સંપરાય - લોભાંશ અવશેષ તે સંપરાય અર્થાત્ કષાયોદય જેમાં છે તે સૂક્ષ્મ સંપરાય. તે બે ભેદે - વિશુદ્ધયમાનક અને સંક્વિશ્યમાનક. તેમાં ક્ષપક કે ઉપશમ શ્રેણીઓ ચઢનારને વિશુશ્ર્ચમાનક સૂક્ષ્મ સંપરાય ચાસ્ત્રિ હોય છે અને ઉપશમશ્રેણિથી પડનારને સંશ્યિમાનક સૂક્ષ્મ સંપરાય ચાસ્ત્રિ હોય છે.
૮૦
અથાખ્યાત - થ શબ્દ યથા અર્થમાં છે. આ મર્યાદાનો સૂચક છે. યથાર્થપણે મર્યાદાપૂર્વક કહેલું, કષાયોદય રહિત ચાસ્ત્રિ તે અયાખ્યાત. તેનું બીજું નામ ‘યથાખ્યાત’ છે. જેમ સર્વ લોકમાં પ્રસિદ્ધ છે, તેવું કષાયોદય રહિત ચાસ્ત્રિ. તે બે પ્રકારે છે - છાાસ્થિક અને કૈવલિક. છાાસ્થિક શાખ્યાત ચાસ્ત્રિ ઉપશાંતમોહ ગુણ સ્થાનકે હોય છે. કૈવલિક યથાખ્યાત સયોગી અને અયોગી ગુણ સ્થાનકે હોય છે – એ પ્રમાણે મનુષ્યો કહ્યા.
- સૂત્ર-૧૯૧ ઃ
દેવો કેટલા ભેટે છે ? ચાર ભેદે – ભવનવાસી, વ્યંતર, જ્યોતિષ અને વૈમાનિક, ભવનવાસી કેટલા ભેદે છે ? દશ ભેદે છે – અસુરકુમાર, નાગકુમાર, સુવર્ણકુમાર, વિદ્યુતકુમાર, અગ્નિકુમાર, દ્વીપકુમાર, ઉદધિકુમાર, દિશાકુમાર, વાયુકુમાર, સાનિતકુમાર. તે સંક્ષેપથી બે ભેટે છે – પાતા અને અપર્યાપ્તા. આ ભવનવાસી.
તે વ્યંતર કેટલા ભેદે છે ? આઠ ભેદે છે – કંનર, કિંપુરુષ, મહોરગ, ગંધર્વ, યક્ષ, રાક્ષસ, ભૂત, પિશાય. તે સંક્ષેપથી બે ભેદે છે – પર્યાપ્તા અને અપાતા. તે અંતર કહ્યા.
તે જ્યોતિક કેટલા ભેદે છે ? પાંચ ભેદે – ચંદ્ર, સૂર્ય, ગ્રહ, નક્ષત્ર, તારા. તે સંક્ષેપથી બે ભેદે – પર્યાપ્તા, અપતા.
વૈમાનિક કેટલા ભેટે છે? બે ભેદે છે – કલ્પોપગ અને કલ્પાતીત. કલ્પોપગ કેટલા ભેટે છે ? બાર ભેટે છે
સૌધર્મ, ઈશાન, સનકુમાર, માહેન્દ્ર, બ્રહ્મલોક, લાંતક, મહાશુક્ર, સહસાર, આનત, પ્રાણત, આરણ, અચ્યુત. તે
સંક્ષેપથી બે ભેદે છે – પર્યાપ્તા અને અપચતા. તે કલ્પોપગ કહ્યા. કલ્પાતીત કેટલા ભેદે છે ? બે ભેદે – પ્રૈવેયકા, અનુત્તરોપપાતિકા. તે ત્રૈવેયકા કેટલા ભેદે છે ? નવ ભેટે – અધઃ અધ:પ્રૈવેયક, અધઃ મધ્યમત્રૈવેયક, અધઃ ઉપમિત્રૈવેયક.
-