Book Title: Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
૨/-|-|૧૯૨
પદ-૨-“સ્થાન” છે
— * - * — —
૮૩
એ પ્રમાણે પહેલા પદની વ્યાખ્યા કરી, હવે બીજું આરંભે છે. પહેલા પદમાં પૃથ્વીકાયાદિ કહ્યા, હવે તેના સ્થાનો કહે છે.
• સૂત્ર-૧૯૨ :
ભગવન્ ! બાદર પચતા પૃથ્વીકાયોના સ્થાનો કયાં કહ્યા છે ? હૈ ગૌતમ ! સ્વસ્થાનથી આઠે પૃથ્વીમાં કહ્યા છે. તે આ – રત્નપભા, શકરાભા, વાલુકાપ્રભા, પંકપ્રભા, ધૂમપ્રભા, તમ:પ્રભા, તમતમ પ્રભા, ઈષાભારા. અધોલોકમાં પાતાળ કળશોમાં, ભવનો, ભવનપ્રતટો, નસ્કો, નકાવલિકા, નકપ્રસ્તોમાં હોય છે. ઉર્ધ્વલોકમાં કલ્પો, વિમાનો, વિમાનાવલિકા, વિમાનપતટોમાં હોય છે. તિછલિોકમાં ટંકો, ફૂટો, શૈલો, શિખરો, પ્રાગ્મારો, વિજયો, વક્ષસ્કારો, વર્ષોત્રો, વર્ષધર પર્વતો, વેળા, વેદિકાઓ, દ્વારો, તોરણો, દ્વીપો, સમુદ્રોમાં હોય છે. અહીં પતિા બાદર પૃથ્વીકાયિકોના સ્થાનો કા છે. ઉપપ્પાતને આશ્રીને તે લોકના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં હોય છે. સમુદ્દાતની અપેક્ષાએ લોકના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં અને સ્વસ્થાનને આશ્રીને પણ તેમજ છે.
ભગવન્ ! અપ્તિ બાદર પૃથ્વીકાયના સ્થાનો કાં કાં છે ? ગૌતમ ! જ્યાં પતિા બાદર પૃથ્વીકાયના સ્થાનો કહ્યા છે, ત્યાં જ અપસપ્તિા ના કહ્યા છે. ઉપપાત વડે સર્વલોકમાં, સમુદ્દાત વડે સર્વલોકમાં, સ્વસ્થાનથી લોકના અસંખ્યાતમા ભાગે છે.
ભગવન્ ! પર્યાપ્તા-અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકના સ્થાનો ક્યાં કહ્યા છે ? ગૌતમ ! સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકોમાં જે સપ્તિા અને અપતિા છે, તે બધાં હે આયુષ્યમાન શ્રમણ ! એક પ્રકારના, અવિશેષ, ભિન્નતારહિત અને સર્વલોકમાં વ્યાપ્ત છે.
ભગવન્ ! પતા ભાદર કાયિકના સ્થાનો ક્યાં કહ્યા છે ? ગૌતમ ! સ્વસ્થાનથી સાત ઘનોદધિ, સાત નવલય, અધોલોક, પાતાળકળશ, ભવન, ભવન પ્રસ્તટોમાં છે. ઉર્ધ્વલોકમાં કલ્પ, વિમાન, વિમાનાવલિકા, વિમાન પસ્તટોમાં છે. તિલિોકમાં કૂવા, તળાવ, નદી, દ્રહ, વાપી, પુષ્કરિણી, દીધિકા, ગુંજાલિકા, સરોવર, સરોવરપંક્તિ, સરસરપંક્તિ, બિલ, બિલપંક્તિ, ઝરણા, ઝરા, છિલ્લર, પલ્લવ, વપ, દ્વીપ, સમુદ્ર સર્વે જળાશયો અને જળ સ્થાનોમાં અહીં પતા બાદર, અકાયિકોના સ્થાનો કહ્યાં છે તે ઉપપાત વડે લોકના અસંખ્યાત ભાગમાં, સમુદ્દાત વડે લોકના અસંખ્યાત ભાગમાં અને સ્વસ્થાનથી પણ લોકના અસંખ્યાત ભાગમાં છે.
ભગવન્ ! અપચપ્તિ બાદર અકાયિકોના સ્થાનો ક્યાં છે ? ગૌતમ ! જ્યાં પર્યાપ્ત ભાદર કાયિકોના સ્થાનો છે, ત્યાં અપચપ્તિ બાદર કાયિકોના
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧ સ્થાનો છે. ઉપપ્પાત અને સમુદ્દાત વડે સર્વલોકમાં, સ્વસ્થાનથી લોકના અસંખ્યાત ભાગમાં છે.
ભગવન્ ! પર્યાતા અને અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ કાયના સ્થાનો કયાં છે ? ગૌતમ ! સૂક્ષ્મ અકાયિકોના પતિપ્તા અને અપર્યાપ્તા બધા એક પ્રકારના, ભેદ રહિત, સર્વલોક વ્યાપી છે.
વિશેષતા
ભગવન્ ! પતા બાદર તેઉકાયિકોના સ્થાનો કયાં છે ? ગૌતમ ! સ્વસ્થાનથી મનુષ્યોગમાં અઢીદ્વીપ સમુદ્રોમાં વ્યાઘાત ન હોય તો પંદર કર્મભૂમિમાં, વ્યાઘાત આશ્રીને પાંચ મહાવિદેહમાં - ૪ - છે. ઉપપ્પાત વડે લોકના અસંખ્યાત ભાગમાં અને સ્વસ્થાન તથા સમુદ્દાતથી પણ લોકના અસંખ્યાત ભાગમાં છે.
ભગવન્ ! અપાતા ભાદર તેઉકાયના સ્થાનો ક્યાં છે? પર્યાપ્તાના છે, ત્યાં જ બાદર અપાતા તેઉકાયના સ્થાનો છે. ઉપપાતથી લોકના બંને ઉર્ધ્વ કાટોમાં અને તિછલિોકરૂપ તમાં હોય છે. સમુદ્ઘાતથી સર્વલોકમાં, સ્વસ્થાનથી લોકના અસંખ્યાત ભાગે હોય છે.
૮૪
-
ભગવન્ ! પર્યાપ્તતા, અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ તેઉકાયના સ્થાનો કયાં છે ? ગૌતમ ! પર્યાપ્તા અને અપચપ્તિા સૂક્ષ્મ તેઉકાયો છે તે બધા એક પ્રકારે, વિશેષતા – ભેદ રહિત, સર્વલોક વ્યાપી છે.
• વિવેચન-૧૯૨ :
ભગવન્ ! એ પરમગુરુનું આમંત્રણ પદ છે. પર્યાપ્તા બાદર પૃથ્વીકાયિકોના સ્વસ્થાનો આદિ ક્યાં છે ? એમ ગૌતમસ્વામીએ પૂછતા. ભગવત્ વર્લ્ડમાન સ્વામીએ ગૌતમને કહ્યું – સ્વસ્થાનાદિ [શંકા] જેનું કુશલનું મૂલ વૃદ્ધિ પામેલ છે એવા ભગવત્ ગૌતમ ગણધર છે. તીર્થંકર કહેલ માતૃકાપદના શ્રવણ માત્રથી અત્યંત શ્રુતજ્ઞાનાવરણનો ક્ષયોપશમ થયેલા, ચૌદપૂર્વી, સર્વાક્ષર સંયોગને જાણનારા છે, તેથી વિવક્ષિત પૂછવા યોગ્ય અર્થના જ્ઞાનસહિત છે, તો શા માટે પૂછે છે ? કેમકે ચૌદપૂર્વી અને સર્વોત્કૃષ્ટ શ્રુતલબ્ધિવાળાને પ્રજ્ઞાપનીય કશું અવિદિત નથી. કહ્યું છે – જો બીજા પૂછે તો અસંખ્ય ભવોને પણ કહે છે, પણ સાતિશય વિશિષ્ટજ્ઞાન રહિત છાસ્થ તેને જાણતો નથી. તો ગૌતમસ્વામી શા માટે પ્રશ્ન કરે છે ? તમારી વાત સત્ય છે, પણ જાણવા છતાં ગૌતમસ્વામી પૂર્વે અન્ય સમયે શિષ્યોને કહેલ અર્થને ફરીથી તેમને પ્રતીતિ કરાવવા વિવક્ષિતાર્થને પૂછે છે. બીજું પ્રાયઃ સૂત્રોની રચના સર્વત્ર ગણધરના પ્રશ્ન અને તીર્થંકરના ઉત્તરરૂપ છે. તે રીતે આ સૂત્રચના કરી છે. અથવા ગૌતમ ગણધરને છાસ્થતાથી અનુપયોગ સંભવે છે. - ૪ - માટે સંશયથી પૂછે તો તેમાં કોઈ પ્રકારે દોષ નથી.
‘ગૌતમ' એ લોકપ્રસિદ્ધ, મહાવિશિષ્ટ, ગોત્રપ્રતિપાદક આમંત્રણ શબ્દ છે. અર્થાત્ હે ગૌતમગોત્રવાળા !
સ્વસ્થાન - જ્યાં બાદર પૃવીકાયિકો રહે છે. વર્ણાદિ વિભાગથી વ્યવહાર કરી
