Book Title: Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
૨/-/-/૧૯૫
કહ્યા છે. તે નરકો અંદરથી ગોળ, બહારથી ચોરસ, નીચે અસ્માની આકૃતિવાળા છે. તમથી નિત્ય અંધકારવાળા, ગ્રહ-ચંદ્ર-સૂર્ય-નક્ષત્રરૂપ જ્યોતિષ્કના માર્ગરહિત, મેદ-વસા-પર-લોહી-માંસના કીચડથી વારંવાર ખરડાવાથી લિપ્ત ભૂમિતલવાળા, અશુચિ-બીભત્સ-અતિ દુર્ગંધી-કાપોત અગ્નિ વર્ષાભા-કર્કશ સ્પર્શવાળા-દુઃસહ અને અશુભ નરકાવાસો છે. તેમાં અશુભ વેદનાઓ છે. અહીં પર્યાપ્તા-પતા નૈરયિકના સ્થાનો છે તેઓ ઉપપાત, સમુદ્ઘાત, સ્વસ્થાનથી લોકના અસંખ્યાત
ભાગે છે.
અહીં ઘણાં નૈરસિકો વસે છે. તેઓ કાળા, કાળી આભાવાળા, ગંભીરઅતિ રોમાંચ થાય તેવા, ભયંકર, માસ કરનારા અને વર્ણથી હે આયુષ્યમાન્ ! અતિ કાળા છે. તેઓ ત્યાં નિત્ય ડરેલા, નિત્ય માસિત, નિત્ય ઉદ્વિગ્ન, નિત્ય પરમ અશુભ સંબદ્ધ નરક ભયને અનુભવતા રહે છે.
• વિવેચન-૧૯૫ :
પર્યાપ્તા-અપર્યાપ્તા નૈરયિકોના સ્થાનો ક્યાં છે ? એમ પૂછે છે. વિશેષથી પૂછે છે - નાસ્કો ક્યાં વસે છે ? ભગવંતે ઉત્તર આપ્યો કે સાતે પૃથ્વીમાં ઈત્યાદિ. સાતે પૃથ્વીના નકાવાસ કુલ ૮૪ લાખ છે. તે આ રીતે – રત્નપ્રભામાં ૩૦-લાખ, શર્કરાપ્રભામાં ૨૫-લાખ, વાલુકાપ્રભામાં ૧૫-લાખ, પંકપ્રભામાં ૧૦-લાખ, ધૂમપ્રભામાં-૩-લાખ, તમઃપ્રભા પાંચ ઓછા એક લાખ, તમસ્તમપ્રભામાં-પાંચ. એમ ૮૪-લાખ, મેં તથા અન્ય તીર્થંકરોએ કહેલ છે.
૧
તે નસ્કાવાસો અંદરથી ગોળ, બહારથી ચોરા છે. આ કથન પીઠના ઉપરના મધ્ય ભાગને આશ્રીને છે. સર્વ પીઠાદિ અપેક્ષાએ પંક્તિબદ્ધ નરકાવાસો ક્રમશઃ ગોળ, ત્રિકોણ, ચતુષ્કોણ છે અને પુષ્પાવકીર્ણ નરકાવાસો જુદા જુદા સંસ્થાનવાળા છે. નીચે સુપ આકારના છે. તે આ રીતે – ભૂમિતલ કોમળતારહિત હોવાથી તીક્ષ્ણ કાંકરાવાળું છે, કાંકરાના સ્પર્શ માત્રથી અસ્તરા વડે પગ કપાય તેમ પગ કપાઈ જાય છે.
પ્રકાશના અભાવથી જે તમર્ છે, તેનાથી હંમેશા અંધકારવાળા. કેવળ બહારના ભાગે સૂર્યપ્રકાશ હોવાથી અતિ મંદ અંધકાર હોય છે. નરકમાં તો તીર્થંકરના જન્મ, દીક્ષાદિ કાળ સિવાય હંમેશાં લેશમાત્ર પ્રકાશ ન હોવાથી મેઘાચ્છાદિત કૃષ્ણ પક્ષની મધ્ય રાત્રિમાં જન્માંધ માફક ગાઢ અંધકાર હોય છે. - ૪ - ત્યાં પ્રકાશકર્તા સૂર્યાદિના અભાવથી હંમેશાં અંધકાર રહેલો છે. તે આ રીતે – ગ્રહ, ચંદ્ર આદિ પાંચે જ્યોતિકોનો માર્ગ નથી એવા, સ્વાભિક મેદ, ચરબી, પરુ ઇત્યાદિથી લિપ્ત ભૂમિતળવાળા અને આ કારણથી અશુચિ, અતિ સૂત્ર ઉત્પન્ન કર્તા, કાચા મળ જેવી ગંધવાળા, અતિ દુર્ગન્ધી, મૃત કલેવરોથી પણ અતિ અનિષ્ટ દુર્ગંધવાળા, - ૪ - અતિ કૃષ્ણ વર્ણરૂપ અગ્નિની જ્વાળા જેવી આભાવાળા કેમકે નારકોના ઉત્પત્તિ સ્થાન સિવાય નરકાવાસો બધે સ્થાને ઉષ્ણરૂપ છે. આ કથન છટ્ઠી-સાતમી પૃથ્વી સિવાય જાણવું. કેમકે તે પૃથ્વી કૃષ્ણરૂપ અગ્નિ વર્ણ જેવી નથી.
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧
ત્યાંનો સ્પર્શ અસિપત્ર જેવો દુઃસહ છે, તેથી જ દુઃખે સહન થાય તેવો છે. દર્શન અને ગંધાદિથી પણ આ નસ્કો અશુભ છે. નકની વેદના અત્યંત અસાતારૂપ હોય છે. ઈત્યાદિ - ૪ -
૯૨
ત્યાં વસતા નૈરયિક કાળા છે. કોઈ નૈરયિક થોડો કાળો પણ હોય, તે આશંકા દૂર કરવા કહે છે - કાળી કાંતિવાળા અર્થાત્ કૃષ્ણ પ્રભાના સમુદાયથી ઉપચિત છે. જેનાથી ભય વડે અતિ ઉત્કટ રોમાંચ થાય છે તેવા કેમકે કૃષ્ણ-કૃષ્ણાભા વૈરયિકના દર્શન માત્રથી બીજા નારક જીવોને ભય ઉત્પન્ન કરવા વડે અતિ રોમાંચ ઉત્પન્ન કરે છે. તેથી ભયંકર છે, તેથી બીજા જીવોને ત્રાસદાયી છે. વર્ણથી અતિ કાળા છે, તેથી ભયાનક કોઈ વસ્તુ નથી. તેઓ અત્યંત કૃષ્ણવર્ણવાળા છે.
તેઓ નિત્ય ક્ષેત્રના સ્વભાવથી ઉત્પન્ન અતિ ગાઢ અંધકારના દર્શનથી ભયભીત, સર્વકાળ પરમાધામી કે પરસ્પર ઉત્પન્ન કરેલ દુઃખના ભયથી ત્રાસને પ્રાપ્ત, હંમેશાં ઉદ્વિગ્ન-અતિ દુઃસહ શીતાદિ વેદના, પરમાધામી અને પરસ્પર ઉદીરીત વેદનાથી ઉદ્વિગ્ન, નરકાવાસથી પરાંડ્યુંખ ચિત્તવાળા, તેથી એકાંત અશુભ અને નિરંતર સંબંધવાળા, સતત નદુઃખ અનુભવે છે.
• સૂત્ર-૧૯૬ થી ૨૦૦ :
[૧૯૬] ભગવન્ ! રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિક પતા-અપર્યાપ્તતાના સ્થાનો કર્યાં છે ? ભગવન્ ! રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિકો ક્યાં વસે છે ? ગૌતમ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના ૧,૮૦,૦૦૦ યોજન બાહત્યના ઉપર-નીચેના એક-એક હજાર યોજન છોડીને વચ્ચેના ૧,૭૮,૦૦૦ યોજન પ્રમાણ ભાગમાં રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈયિકોનો ૩૦ લાખ નકાવાસો કહ્યા છે. તે નરકો અંદરથી ગોળ, બહાર ચોરસ, નીચે સુરપ આકારવાળા, તમી નિત્ય અંધકારવાળા, ગ્રહ, ચંદ્ર, સૂર્ય, નક્ષત્રરૂપ જ્યોતિક માર્ગ રહિત, મેદ-વસા આદિથી લિપ્ત ભૂમિ છે એવા, અશુચિ-વિસ, અતિ દુરભિગંધવાળા, કૃષ્ણ અગ્નિ વભિા, કર્કશસ્પર્શવાળા, દુરધ્યાસ, અશુભ નાસ્કો છે, નકની વેદના અશુભ છે. અહીં રત્નપ્રભા પૃથ્વી વૈરયિક પ્રાપ્તિા-પાપ્તિના સ્થાનો છે. ઉપપાત, સમુદ્ઘાત, વસ્થાનથી તેઓ લોકના અસંખ્યાતમાં ભાગે છે, ત્યાં ઘણાં રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિકો વસે છે.
તેઓ કાળા, કાળી વભિાવાળા, ગંભીર-રોમાંચ થાય તેવા, ભયંકર, ત્રાસ ઉત્પન્નકર્તા, વર્ણથી પરમકૃષ્ણ એવા હે આયુષ્યમાનૢ શ્રમણ ! કહેલા છે. તેઓ નિત્ય ડરેલા, નિત્ય પ્રસ્ત, નિત્ય માસિત, નિત્ય ઉદ્વિગ્ન, નિત્ય પરમ અશુભ સંબદ્ધ અને નકના ભયને અનુભવતા વિચરે છે.
ભગવન્ ! પતિ-અપયોતા શર્કરા પૃથ્વી નૈરયિકોના સ્થાનો ક્યાં છે ? ભગવન્ ! શર્કરા પૃથ્વી નૈરયિકો ક્યાં રહે છે? ગૌતમ ! ૧,૩૨,૦૦૦ યોજન જાડાઈવાળી શર્કરાપભા પૃથ્વીમાં ઉપર-નીચેથી એક-એક હજાર યોજન છોડીને વચ્ચેના ૧,૩૦,૦૦૦ યોજન ભાગમાં શર્કરાભા પૃથ્વીના ૨૫-લાખ નકાવાસો
