Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 48

૧/-/-/૧૯૧ મધ્યમ અધઃશૈવેયક, મધ્યમ મધ્યમપૈવેયક, મધ્યમ ઉપરિમવૈવેયક. ઉપરિમ અધવેયક, ઉપમિ મધ્યમવેયક, ઉપરિમ ઉપરિમ વેચક. તે સંક્ષેપથી બે ભેદે છે - પતિક અને અપયપ્તિક. શૈવેયકો કહ્યા. અનુત્તરોપપાતિક કેટલા ભેદે છે ? પાંચ ભેદે છે – વિજય, વૈજયંત, જયંત, અપરાજિત, સાથિસિદ્ધ. તે સોપથી ભેદે છે - પર્યાપ્તક અને પર્યાપ્તક. તે અનુત્તરોપાતિક કા. તે કાતીત કહ્યા, તે વૈમાનિક કહ્યા, તે દેવો કહ્યા, તે પંચેન્દ્રિયો કહ્યા. તે સંસાર સમાપન્ન જીવ પાપના કહી, તે જીવ પ્રજ્ઞાપના કહી -
• વિવેચન-૧૯૧ -
દેવો ચાર પ્રકારે છે - ભવનવાસી આદિ. તેમાં ભવનમાં વસવાના સ્વભાવવાળા તે ભવનવાસી. આ બહલતાથી નાગકુમારાદિની અપેક્ષાએ જાણવું. તેઓ પ્રાયઃ ભવનોમાં વસે છે, કદાચિત આવાસોમાં રહે છે. અસુરકુમારાદિ પ્રચુરતાથી આવાસમાં રહે છે, કદાચિત્ ભવનોમાં. ભવન અને આવાસમાં શો ભેદ છે ? ભવનો બહારથી ગોળ અને અંદરથી સમચતુરસ, નીચેના ભાગે કમળની કર્ણિકાવાળા છે. આવાસો, શરીર પ્રમાણવાળા, મોટા મંડપવાળા, વિવિધ મણિ-રનના દીવાથી દિશાઓના સમુદાયના પ્રભાશક છે.
વ્યંતર - વિવિધ પ્રકારના વન, નગર, આવાસરૂપ અંતર - આશ્રયે જેઓને છે, તે વ્યંતર કહેવાય છે. તેમાં રત્નપ્રભાના પહેલા નકાંડમાં ઉપર-નીચે સો સો યોજન છોડીને વચ્ચેના આઠસો યોજન પ્રમાણમાં ભવનો હોય છે. તગરો તિછલોકમાં હોય છે. તેમાં તિછલોકમાં, જેમકે જંબૂદ્વીપના દ્વારાધિપતિ વિજય દેવની બીજા જંબૂદ્વીપમાં ૧૨,૦૦૦ યોજન પ્રમાણ નગરી છે અને આવાસો ત્રણે લોકમાં હોય છે. ઉર્વલોકમાં પંડક વનાદિમાં છે.
અથવા જેઓનું મનુષ્યોથી અંતર ગયું છે તે વ્યંતર કહેવાય છે. તે આ પ્રમાણે - કેટલાંક વ્યંતરો ચકવર્તી, વાસુદેવ પ્રમુખ મનુષ્યોની નોકર માફક સેવા કરે છે. માટે મનુષ્યોથી તેઓનું અંતર નથી. અથવા - પર્વત, ગુફા કે વનની અંદર વિવિધ પ્રકારના આશ્રયરૂપ અંતર જેઓને છે તે વ્યંતર. વાજપંતર - વનના અંતરોમાં રહેલા તે વાનમંતર. - ૪ -
જે જગતને પ્રકાશિત કરે છે તે જ્યોતિષ - વિમાનો. તેમાં ઉત્પન્ન થયેલા છે જ્યોતિક અથવા મસ્તક ઉપરના મુગટના પ્રકાશના મંડલના સમાન સુદિ મંડલ વડે પ્રકાશિત કરે તે જ્યોતિષ - સૂર્યાદિ દેવો કહેવાય છે. તે આ રીતે - સૂનિ. મુગટના અગ્રભાગમાં તે સૂર્યાકાર, ચંદ્રને ચંદ્રાકાર, ગ્રહને ગ્રહાકાર, નાગને નાગાકાર, તારાને તારાકાર ચિહ્ન છે, તેના વડે પ્રકાશિત કરે છે. તત્વાર્થ ભાષ્યમાં પણ કહે છે પ્રકાશિત કરે તે જ્યોતિષ ઈત્યાદિ. મુગટના જેવા, મસ્તક ઉપરના મુગટમાં રહેલા, પોતપોતાના ચિહ્નરૂપ ઉજ્જવલ પ્રભામંડલ સમાન સૂર્યાદિના મંડલ વડે સુશોભિત કાંતિવાળા જ્યોતિક દેવો હોય છે. 2િ0/6]
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧ પુષ્યવાળા જીવો વડે જેનો વિવિધ રીતે ઉપભોગ કરાય તે વિમાનો. તેમાં ઉત્પન્ન થયેલ તે વૈમાનિક.
હવે એ દેવોના ભેદો અનુક્રમે કહે છે – ભવનવાસી દેવો તે અસુરકુમારદિ છે. તે દશેને કુમાર કેમ કહે છે ? કુમારની માફક ચેષ્ટા કરે છે માટે કુમાર કહેવાય છે. કુમારની માફક સુકુમાર, મૃદુ, મધુર, સુંદરગતિવાળા, શૃંગારના અભિપાયથી વિશિષ્ટ અને વિશિષ્ટતર ઉત્તર પૈક્રિય કરવાવાળા, કુમાવતુ ઉદ્ધત રૂ૫, વેષ, ભાષા, આભરણ, શસ્ત્ર, વસ્ત્ર, શિબિકાદિયાન-વાહનવાળા કુમાર માફક ઉકટ રાગવાળા અને કીડામાં તત્પર હોવાથી કુમાર.
નિરો દશ પ્રકારે છે - કિંમર, લિંપુરપ, લિંપુરષોત્તમ, કિંનરોત્તમ, હદયંગમ, રૂપશાલી, અનિંદિત, મનોરમ, તિપ્રિય અને વિશ્રેષ્ઠ. કંપુરષો દશ પ્રકારે છે - પુષ, સપુષ, મહાપુ, પૂરવૃષભ, પુરુષોત્તમ, અતિપુર, મહાદેવ, મરd, મેરૂભ, યશસ્વાનું. મહોરમ દશ પ્રકારે છે – ભુજંગ, ભોગશાલી, મહાકાય, અતિકાય, અંધશાલી, મનોરમ, મહાવેગ, મહાયક્ષ, મેરુકાંત, ભાસ્વા.
ગંધર્વો બાર પ્રકારના છે - હાહા, હૂહૂ તુંબરુ, નારદ, ઋષિવાદિક, ભૂતવાદિક, કાદંબ, મહાકાદંબ, રૈવત, વિશ્વાવસુ, ગીતરતિ, ગીતયશ. યક્ષો તેર પ્રકારે છે - પૂર્ણભદ્ર, માણિભદ્ર, લોભ, હરિભદ્ર, સુમનોભદ્ર, વ્યતિપાતિકભદ્ર, સુભદ્ર, સર્વતોભદ્ર, મનુષ્યપક્ષ, વનાધિપતિ, વનાહાર, રૂપયક્ષ, યક્ષોત્તમ. રાક્ષસો સાત ભેદે છે – ભીમ, મહાભીમ, વિન, વિનાયક, જળરાક્ષસ, રાક્ષસરાક્ષસ, બ્રહ્મરાક્ષસ.
ભૂતો નવ ભેદે છે – સુરૂપ, પ્રતિરૂપ, અતિરૂપ, ભૂતોત્તમ, સ્કંદ, મહાકંદ, મહાવેગ, પ્રતિષ્ણુન્ન, આકાશગ. પિશાચો સોળ પ્રકારે છે - કૂષ્માંડ, પટક, સુજોષ,
હિનક, કાળ, મહાકાળ, ચોક્ષ, અયોક્ષ, તાલપિશાચ, મુખરપિશાચ, અધસ્તારક, દેહ, વિદેહ, મહાવિદેહ, તૃષિણક, વનપિશાય.
વન્ય - આચાર. તે અહીં ઈન્દ્ર, સામાનિકાદિ વ્યવહારરૂપ જાણવો. તે આચારને પ્રાપ્ત તે કલપોપણ કહેવાય. ચોક્ત આચાર રૂપ કાને અતિક્રમેલા તે કલાતીત જાણવા. - X - X -
મુનિ દીપરત્નસાગરે કરેલા પ્રજ્ઞાપના પદ-૧-નો ટીકા સહિતનો અનુવાદ પૂર્ણ