Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 30

૧/-I-IB૮ થી ૪ર
અાન, પુwગ, નાગવૃક્ષ, શ્રીપર્ણી, અશોક. [૨] અને તે સિવાયના બીજ તેવા પ્રકારના વૃક્ષો, એઓના મૂલો, કંદો, કંધો, વચા, શાખા, પ્રવાલો અસંખ્યાત જીવવાળા છે, પાંદડા પ્રત્યેક જીવવાળા, પુષ્પો અનેક જીવવાળા અને ફળો એકબીજવાળા છે. તે એકાસ્થિક કહ્યા.
વિવેચન-3૮ થી ૪ર :
ઉદ્દેશ ક્રમથી નિર્દેશ થાય, એ ન્યાયે પહેલા વૃક્ષ પ્રતિપાદનાર્થે કહે છે - તે વૃક્ષે બે ભેદે કહ્યા છે. એકાશ્ચિક, બહુબીજક. એક એક ફળમાં એક એક બીજ તે એકાસ્થિક, • x • ઘણું કરી અસ્થિબંધ સિવાય જ કુળની અંદર જેમને ઘણાં બીજો છે, તે બહુબીજક છે.
એકાસ્થિક પ્રતિપાદના - એક બીજવાળા વૃક્ષો કેટલા પ્રકારના છે ? અનેક પ્રકારના છે. તેની ત્રણ ગાથાઓ છે. તેમાં લીંબડો આદિ પ્રસિદ્ધ છે. શાસ્ત્ર - સર્જતર, કોલ-અંકોઠ, શેતુ-ગુંદા, સલ્લકી-હાથીને પ્રિય એક વનસ્પતિ, • x • બકુલ-કેસર, પલાશ-કેસુડો, કરંજ-નકતમાલ, * * * બિભિતક-બહેડા, હરિતકકષાય બહુલ વનસ્પતિ, • x • ઉબેભકિા આદિ પ્રસિદ્ધ છે.
આ અને આવા પ્રકારે બીજા, તે બધાં એકાશ્ચિક જાણવા.. એકાસ્થિકો મૂળો પણ અસંખ્યાત જીવક છે. એ પ્રમાણે કંદ, સ્કંધ, વચા, શાખા, પ્રવાલ પણ પ્રત્યેક અસંખ્યાત પ્રત્યેક શરીર જીવક છે. તેમાં મૂળ, કંદની નીચે ભૂમિમાં પ્રસરે છે. ઈત્યાદિ. * * * * * * * ફળો એકાસ્થિક છે. હવે બહુબીજક કહે છે -
• સૂત્ર-૪ર (ચાલુ) થી ૪૬ :
[૪] બહુબીજક વૃક્ષો કેટલા ભેદે છે ? અનેક ભેદે છે. [૪૩] અસ્થિક, નિંદુક, કપિત્થ, અંબાઇક, માલિંગ, બિલ્વ, આમળા, ફણસ, દાડમ, અર્થ, ઉંબર, ds... [૪] વગોધ, નંદિવૃક્ષ, પિપ્પલી, શતરી, લક્ષવૃક્ષ, કાકોદુબરી, કુતુંભરી, દેવદાલી... [૪] તિલક, લકુચ છગીઘ, , સપ્તપર્ણ, દધિપણ, લોવ, ઘવ, ચંદન, અર્જુન, નીપ, કુટજ, કદંબ... [૪] તે સિવાય તેવા બીજા પ્રકારના તે બહુબીજવાળા વૃક્ષો જાણવા. એના મૂલો, કંદો, સ્કંધો, શાખા, ત્રા પ્રત્યેક જીવિકા, પુષ્પો અનેકજીવિકા, ફળ બહુબીજકા છે. તે બહુબીજકો છે. તે વૃક્ષો કહ્યા.
• વિવેચન-૪૨ થી ૪૬ :
તે બહુબીજવાળા વૃક્ષ અનેક પ્રકારે છે. અસ્થિકથી આરંભી કદંબ સુધીમાં કેટલાંક અતિ પ્રસિદ્ધ છે. કેટલાંક દેશ વિશેષથી જાણવા. માત્ર અહીં આમળા આદિ લોક પ્રસિદ્ધ છે, તે ન લેવા, કેમકે તેનામાં એક બીજ જ હોય છે. પણ દેશ વિશેષથી બહબીજક ગ્રહણ કરવા. તે સિવાય બીજા પણ તેવા પ્રકારના બહુબીજવાળા વૃક્ષો જાણવા. તેના મૂળ, કંદ, સ્કંધ, વચા, શાખા, પ્રવાલ પ્રત્યેક અસંખ્યાત પ્રત્યેક શરીર જીવિ છે. પત્રો પ્રત્યેજીવી છે. પુષ્પો અનેજીવી છે, ફળો બહુબીજવાળા છે. • x
૪૬
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧ - હવે ગુચ્છ પ્રતિપાદનાર્થે કહે છે –
• સૂગ-૪૬ થી ૮૧ :| [૪૬] ગુચ્છો કેટલા પ્રકારે છે ? અનેક પ્રકારે કહ્યા છે - [૪] રીંગણી, સલકી, ગુંડકી, કચ્છી, જસુમણા, ફૂપી, ઢકી, નીલી, તુલસી, માતુલિંગી, [૪૮] કુતુંભરી, પિપર, અલસી, વલ્લી, કાકમાચી, પુણ્ય, પટોલકંદકી, વિઉવા, વત્થલ, બદર, [૪૯] પdઉટ, સીયઉર, જવાહો, નિગુડી, કસુંબરી, ધાણા, અાઈ, તલઉડા, પિo] શણ, પાણ, કામુંદરો, અધેડો, સામા, સિંદુવાર, કરમદ, અરડુસી, કેરડો, ઐરાવણ, મહિન્દ. [૫૧] જાઉલગ, [પર માલગ, [૫૩] રિલી, [૫૪] ગજમારિણી, કુળકારિયા, મજીઠ, ડોડી, કેતકી, ગંજ, પાડલ, દાસી, અંકોલ.
[એ સિવાય બીજ પણ તેવા પ્રકારના ગુચ્છો જાણવા. • • • ગુલ્મો કેટલા ભેદે છે ? ગુલ્મો અનેક ભેદે છે –
[] સૈરિયક, નવમાલિકા, કરંટક, બંધુજીવક, મણોજજ, પિdય, પણ, કણેસ, કુર્જક, સિંદુવાર. [૫૪] જાd, મોગરો, જુઈ, મલ્લિકા, વાસંતી, વસ્તુલ, કશુલ, સેવાલ, ગ્રન્થી, મૃગદંતિકા [પણ] ચંપકજાતિ, નવનીઇચા, કુંદ, મહાજાતિ. એ પ્રમાણે અનેક આકારના ગુલ્મો જણાવા. • - • ગુલ્મો કહ્યા.
[૫૬] તે લતાઓ કેટલા ભેદે છે ? લતા અનેક પ્રકારે કહી છે - [૫]. પાલતા, નાગલતા, અશોક, ચંપકલતા, ચૂતલતા, વનલતા, વાસંતિલતા, અતિમુકતકલતા, દશ્યામલda. [૫૮] જે આવા પ્રકારે અન્ય હોય તે બધી. આ પ્રમાણે લતા કહી.
તે વલી કેટલા ભેદે છે ? વલ્લી અનેક ભેદે કહી છે . [૫૯] પૂસફળી, કાલિંગી, તુંબી, પુરી, એલવાલુંકી, ઘોસાતકી, પંડોલા, પંચાંગુલી, નીલી. ૬િ] કંડૂઈકા, કંગુયા, કકકોડકી, કારેલી, સુભગા, કુચવાય, વાગલી, પાવ, વલ્લી, દેવદાલી. [૬૧] આસ્ફોતા, અતિમુક્ત, નાગલતા, કૃણા, સૂવલ્લી, સંઘઠ્ઠા, સુમણસા, સુવા, કુવિંદવલ્લી, [૬૨] મૃદ્ધિકા, આમવલ્લી, કૃણ છિરાલી, જયંતિ, ગોવાલી, પાણી, માસાવલ્લી, ગંજીવલ્લી, વિછાણી. [૬૩] શશિબિંદુ, ગોતકુસિયા, ગિરિકણકી, માલુકા, અંજનકી, દધિપુપિકા, કાકણી, મોગલી, અર્કબોદિ, [૬] પ્રકારની બીજી પણ જે છે તે વલ્લીઓ.
તે પર્વગ શું છે ? અનેક ભેદે કહેલ છે - [૬૫] ઇશ, ઇશુવાટિકા, વીરણી, ઇક્કડ, ભમાસ, સુંઠ, શર, ઝ, તિમિર, શતપોસ્ક, નલ, [૬૬] વાંસ, વેણુ, કનક, કકવિંશ, ચંપાવશ, ઉદગ, કુડગ, વિમત, કંડાવેણુ, કલ્યાણ. [૬] આવા પ્રકારની અન્ય પણ પર્વગ.
તૃણ કેટલા ભેદ છે - અનેક ભેદે કહેલ છે. [૬૮] સેડિય, મતિય, હોંતિય, દર્ભ, કુથ, પીંક, પોડકલ્લ, અર્જુન, આષાઢક, રોહિતાંશ, વેય, ક્ષીર,