Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 35

૧/-/-/૧૪૯
મૌતિક, કલુયાવાસ, એકતવત્ત, દ્વિધાવતુ, નંદિકાવત, શંબુક્ક, માતૃવાહ, શુકિતસંપુટ, ચંદનક, સમુદ્રલિક્ષા, તે સિવાયના તેવા પ્રકારના બીજા પણ. તે બધાં સંમૂર્ત્તિમ અને નપુંસક છે. તે સંક્ષેપથી બે ભેદે કહ્યા. પાપ્તિા અને અપર્યાપ્તતા. એ બધાં મળીને પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્તતા બેઈન્દ્રિયોની સાત કરોડ જાતિ
કુલ યોનિ પ્રમુખ થાય છે, તેમ કહેલું છે.
૫૫
તે બેઈન્દ્રિય સંસારસમાપન્ન જીવ પ્રજ્ઞાપના કહી. • વિવેચન-૧૪૯ :
બેઈન્દ્રિય જીવો કેટલા ભેદે છે ? અનેકવિધ કહ્યાં છે. તે આ - પુલાકૃમિ ઈત્યાદિ. પુલાકૃમિ - ગુદાના ભાગે ઉપજતા કૃમિ, કુક્ષિકૃમિ - કુક્ષિ પ્રદેશોત્પન્ન. શંખસમુદ્રોદ્રભવ, નાના શંખ, ધુલ્લિકા, શંખલા, કોડા, છીપ, અક્ષ, બાકી સંપ્રદાયથી જાણી લેવા. આવા પ્રકારે અન્ય - મૃત ક્લેવરમાં ઉત્પન્ન કૃમિ આદિ બધાં બેઈન્દ્રિય છે. તેઓ સંમૂર્ચ્છમ છે, સંમૂર્ચ્છમ હોવાથી નપુંસક છે. - ૪ - ૪ - તેઓ સંક્ષેપથી બે ભેદે - પર્યાપ્તા, અપર્યાપ્તા. - ૪ - પુલાકૃમિ આદિ પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા એવા બેઈન્દ્રિયો બધાં મળીને યોનિપ્રમુખ - યોનિથી ઉત્પન્ન સાત લાખ ક્રોડ જાતિકુળો છે. એમ તીર્થંકરોએ કહ્યું છે.
જાતિ, કુળ, યોનિના સ્વરૂપને જાણવા પૂર્વાચાર્યોએ સ્થૂલ ઉદાહરણ બતાવ્યું છે. ખાતિ - તિર્યંચગતિ, તેના કુલો-કૃમિકુલ, કીડાઓનું કુલ, વીંછીનું કુલ વગેરે. આ કુળો યોનિપ્રમુખ-યોનિથી ઉત્પન્ન થયેલા છે, તે આ પ્રમાણે - એક જ યોનિમાં અનેક કુળ હોય છે. છાણયોનિમાં કૃમિકુલ, કીડાનું કુળ વગેરે અથવા જાતિકુળ એ પદ છે. જાતિકુલ અને યોનિમાં પરસ્પર ભેદ છે. કેમકે એક જ યોનિમાં અનેક જાતિકુળોનો સંભવ છે. જેમકે એક જ યોનિમાં કૃમિજાતિકુળ, કીટજાતિકુળ આદિ હોય છે. એ રીતે એક જ યોનિમાં અવાંતર જાતિભેદો હોવાથી યોનિથી ઉત્પન્ન અનેક જાતિકુળો સંભવે છે. માટે સાત લાખ ક્રોડ જાતિકુલો ઘટે છે.
હવે તેઈન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન જીવ પ્રજ્ઞાપના –
- સૂત્ર-૧૫૦ ઃ
તેઈન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન જીવ પ્રજ્ઞાપના કેટલા ભેટે છે ? અનેક ભેદે છે ઔપયિક, રોહિણિય, કુટુ, પિપીલિકા, ડાંસ, ઉદ્ધઈ, ઉલિયા, ઉત્પાદ, ઉપ્પાડ, ઉત્પાટક, તૃણાહાર, કાષ્ઠાહાર, માલુકા, પાહાર, તણોટિય, ગોટિય, પુષ્પનેંટિય, ફલબેટિય, બીજબેંટિય, તેબુરણમિંજિયા, તઓસમિંજિયા, કમ્પાસક્રિમિજિય, હિલિય, ઝિલ્લિય, ઝંગિર, કિગિરિડ, બાહુક, લહુક, સુભગ, સૌવસ્તિક, સુયોટ, ઈન્દ્રકાયિક, ઈન્દ્રગોપ, તુતુંબગ, કુચ્છલવાહગ, જૂ હાલાહલ, પિસુય, શતપાદિકા, ગોમ્સ્કી, હસ્તિીડ અને તે સિવાયના બીજા તેવા પ્રકારના હોય તે. તે બધાં સંમૂર્ત્તિમ અને નપુંસક હોય છે.
તે સંક્ષેપથી બે ભેટે
છે
પચતા અને અપતિ. એવા પ્રકારના એ
-
૫૬
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧
તેઈન્દ્રિય જીવોના યોનિથી ઉત્પન્ન આઠ લાખ ક્રોડ જાતિકૂળો છે એમ કહ્યું છે. આ પ્રમાણે તેઈન્દ્રિય સંસારી જીવ પ્રજ્ઞાપના કહી. • વિવેચન-૧૫૦ :
તેઈન્દ્રિય સંસારી જીવ પ્રજ્ઞાપના અનેક ભેદે કહી છે. ‘તે આ પ્રમાણે’ - કહીને દેખાડે છે. ઔપયિક આદિ તેઈન્દ્રિયો બતાવ્યા. - ૪ - x - તે બધાં સંમૂર્ત્તિમ નપુંસક છે આદિ પૂર્વવત્. આ ઔપયિક આદિ પર્યાપ્તા, અપર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય જીવો બધાં મળીને યોનિથી ઉત્પન્ન થયેલા આઠ લાખ ક્રોડ જાતિકુળો હોય છે. એમ તીર્થંકરોએ કહ્યું છે. - ૪ - ૪ - હવે ચઉરિન્દ્રિય સંસારી જીવ પ્રજ્ઞાપના –
- સૂત્ર-૧૫૧ થી ૧૫૩ :
[૧૫૧] ઉરિન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન જીવ પાપના કેટલા ભેદે છે ? અનેક
ભેટે છે. તે આ પ્રમાણે
-
[૫૨] અધિય, પત્તિય, મક્ષિકા, મશક, કીટ, પતંગ, ઢંકુણ, કુક્કડ, કુક્કુહ, નંદાવર્ત્ત, સિંગિરિડ, [૧૫૩] કૃષ્ણ૫ત્ર, નીલપત્ર, લોહિતપત્ર, શુકલપત્ર, ચિત્રપક્ષ, વિચિત્રપક્ષ, ઓહજલિયા, જલચારિકા, ગંભીર, નીનિય, તંતવ, અચ્છિરોડ, અવેિધ, સારંગ, નેઉર, દોલા, ભ્રમર, ભરિલી, જરુલા, વોટ્ટા, વિંછી, વિંછી, છાણવિંછી, જલવિંછી, પિમંગાલ, કણગ, ગોમયકીડા અને તે સિવાયના બીજા તેવા પ્રકારના હોય તે. તે બધાં સંમૂર્ત્તિમ અને નપુંસક છે. તે સંક્ષેપથી બે પ્રકારે છે – પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત. આ પૂર્વોક્ત પતિ અને અપર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિય જીવોના યોનિથી ઉત્પન્ન નવ લાખ ક્રોડ જાતિ કુળો છે. - - એ પ્રમાણે ચઉરિન્દ્રિય સંસારી જીવ પાપના કહી.
• વિવેચન-૧૫૧ થી ૧૫૩ :
આ ચઉરિન્દ્રિય જીવો લોક થકી જાણવા. જાતિકુલ નવ લાખ ક્રોડ. બાકી પૂર્વવત્. હવે પંચેન્દ્રિય સંસારી જીવ પ્રજ્ઞાપના.
• સૂત્ર-૧૫૪ ઃ
પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન્નક જીવ પજ્ઞાપના કેટલા ભેદે છે ? ચાર ભેદે – નૈરયિક પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન્નક જીવ પ્રજ્ઞાપના. તિચિયોનિક પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય અને દેવ પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપક જીવ પ્રજ્ઞાપના.
• વિવેચન-૧૫૪ ૭
પંચેન્દ્રિય સંસારી જીવ પ્રજ્ઞાપના ચાર ભેદે કહી છે. તે આ - વૈરયિકાદિ અવ ઈષ્ટ ફળ આપનાર કર્મ, તે જેથી ગયું છે, તે નિરવ - નરકાવાસ, તેમાં રહેલ તે નૈરયિક, તેવા પંચેન્દ્રિય સંસારી જીવોની પ્રજ્ઞાપના. તીછાં - વાંકા ચાલે તે તિર્યંચ, તેઓની યોનિ-ઉત્પત્તિ સ્થાન તે તિર્યંચયોનિક, મનુ શબ્દ મનુષ્યવાચી છે. મનુના સંતાનો તે મનુષ્ય, જે સ્વેચ્છાએ ક્રીડા કરે તે દેવો - ભવનપતિ આદિ આ તિર્યંચયોનિક - મનુષ્ય - દેવ પંચેન્દ્રિય સંસારી જીવોની પ્રજ્ઞાપના.