Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 23

ન.
૩૨
૧/-I-/૧૩
જે સંસ્થાનથી પરિમંડલ સંસ્થાન પરિણત છે, તે કાળા આદિ પાંચ વર્ષ પરિણત પણ હોય, બંને ગંધ પરિણત પણ હોય, સથી તિકતાદિ પાંચે સ પરિણત પણ હોય, સ્પર્શથી કર્કશાદિ આઠે સ્પર્શ પરિણત પણ હોય. [ર ભેદ)
જે સંસ્થાનથી વૃત્ત સંસ્થાના પરિણત હોય, તે વણી કાળા આદિ પાંચે વર્ષ પરિણત પણ હોય, બંને ગંધ પરિણત પણ હોય સી તિકતાદિ પાંચે સ્ટ પરિણત પણ હોય પથિી કર્કશાદિ આઠે સ્પર્શ પરિણત પણ હોય.
જે સંસ્થાનથી સસ સંસ્થાન પરિણત હોય વણથી કાળા આદિ પાંચે વર્ષ પરિણત પણ હોય, બંને ગંધ પરિણત પણ હોય, સણી તિક્તાદિ પાંચે સ પરિણત પણ હોય. સ્પર્શથી કર્કશાદિ આદિ આઠે સ્પર્શ પરિણત પણ હોય.
જે સંસ્થાનથી ચતુરા સંસ્થાના પરિણત હોય તે વણથી કાળ આદિ પાંચે વર્ણ પરિણત પણ હોય, બંને ગંધથી પરિણત પણ હોય, રસથી તિકતાદિ પાંચે રસ પરિણત પણ હોય, સ્પર્શથી કર્કશાદિ આઠે સ્પર્શ પરિણત પણ હોય.
જે સંસ્થાનથી આયત સંસ્થાન પરિણત હોય તે વર્ષથી કાળા-નીલોલોહિત-હાવિદ્ર-શુકલ વર્ણ પરિણત પણ હોય, ગંધથી સુરભિ-દુરભિ ગંધ પરિણત પણ હોય, રસથી તિતસ્કુટુક-કયાય-અંબિલ-મધુર સ પરિણત પણ હોય. પથિી કર્કશ-મૃદુ-ગુરHઇ-શત-ઉણ-નિશ્વ-સ્પર્શ પરિણત પણ હોય. [સંસ્થાનથી આ ૧૦૦ ભેદ થયા]
તે રૂપી જીવ પ્રજ્ઞાપના, જીવ પ્રજ્ઞાપના કહ્યા. - વિવેચન-૧૩ :- (ચાલુ)
જે સ્કંધાદિ વર્ણને આશ્રીને કાળા વર્ણ પરિણત પણ હોય છે, તે ગંધને આશ્રીને સુરભિગંધ પરિણત પણ હોય અને દુરભિગંધ પરિણત પણ હોય અર્થાત્ ગંધને આશ્રીને કેટલાંક સુરભિગંધ પરિણત પણ હોય, કેટલાંક દુરભિગંધ પરિણત પણ હોય, પણ અમુક એક જ ગંધપણે પરિણત હોતા નથી. એ પ્રમાણે સ, સ્પર્શ અને સંરથાને આશ્રીને ભંગો કહેવા. તેમાં બે ગંધ, પાંચ સો, આઠ સ્પર્શ, પાંચ સંસ્થાના મળીને વીશ ભંગો કાળા વર્ણપણે પરિણમેલ સ્કંધોના થાય. એ રીતે નીલાદિના પણ જાણવા.
ગંધને આશ્રીને - સુરભિગંધ પરિણામ પરિણત પણ વર્ણથી-પ, સચી-પ, સ્પર્શથી-૫, સંસ્થાનથી-૫, કુલ-૨૩, એ પ્રમાણે દુરભિગંધ પરિણત પણ ૨૩, તેથી ગંધથી ૪૬-ભેદ.
સને આશ્રીને તિતસ પરિણત - વર્ણથી-૫, ગંધથી-૨, સ્પર્શથી-૮, સંસ્થાનથી-૫, કુલ-૨૦ એ રીતે કુલ-૧oo.
સ્પર્શને આશ્રીને કર્કશ સ્પર્શ પરિણત છે, તે વર્ણવી-૫, ગંધણી-૨, સચી-૫, સ્પર્શથી-૬, કેમકે સ્પર્શના આઠ ભેદમાં પ્રતિપક્ષ સ્પર્શ યોગના અભાવથી બે સ્પર્શ નીકળી જતાં છ સ્પર્શ રહે છે, સંસ્થાનથી-પ- બધાં મળીને-૨૩, એ રીતે કુલ ૧૮૪ ભેદો.
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧ સંસ્થાનને આશ્રીને પરિમંડલ સંસ્થાન પરિણત હોય, તે વર્ણથી-૫, ગંધથી૨, રસથી-પ, સ્પર્શથી-૮, આ બધાં એકઠા થઈને ૨૦ ભેદ, પાંચે સંસ્થાન થઈ ૧૦૦ભેદો થશે.
વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, સંસ્થાનના કુલ પ૩૦-ભેદો છે.
અહીં જો કે બાદર ઢંધોમાં પાંચે વર્ગો, બંને ગંધો, પાંચ સો હોય છે. તેથી અપેક્ષિત વર્ણાદિ સિવાય, બાકીના વર્ણાદિ વડે પણ ભાંગા સંભવે છે. તો પણ તે જ બાદર સ્કંધમાં વ્યવહારથી જે કૃષ્ણ વર્માદિ યુક્ત અવાંતર પેટા સ્કંધો છે, જેમકે દેહરૂંધમાં લોચન સ્કંધ કૃષ્ણ છે, તેની અંતર્ગતુ કોઈ સ્કંધ લાલ છે વગેરે તેની અહીં વિવક્ષા છે, તેઓને બીજા વર્ગો સંભવતા નથી.
સ્પર્શ વિચારણામાં અધિકૃત સ્પર્શના પ્રતિપક્ષ સ્પર્શ સિવાય બીજા સ્પર્શી લોકમાં પણ અવિરોધિ જણાય છે. તેથી ચોક્ત જ ભંગ સંખ્યા થાય. * * * * * આ વદિ પરિણામોની સ્થિતિ જઘન્ય એક સમય, ઉત્કર્ષ અસંખ્યાતો કાળ જાણવો.
હવે જીવ પ્રજ્ઞાપનાને આશ્રીને પ્રશ્નસૂત્ર કહે છે – • સૂત્ર-૧૪ :
તે જીવ પજ્ઞાપના કેટલા ભેદે છે? બે ભેદે – સંસાર સમાપpક જીવ પ્રજ્ઞાપના, અસંસારસમાજHક જીવ પ્રજ્ઞાપના.
વિવેચન-૧૪ :
તે જીવ પ્રજ્ઞાપના શું છે ? બે ભેદે છે – સંસારી અને અસંસારી જીવ પ્રજ્ઞાપના. સંસરણ એ સંસાર - નારક, તિર્યચ, મનુષ્ય, દેવ ભવના અનુભવ રૂ૫, તે એકી ભાવથી પ્રાપ્ત તે સંસાર સમાપ અર્થાત સંસારવર્તી, તે જીવોની પ્રજ્ઞાપના. અસંસાર એટલે મોક્ષ, તેને પ્રાપ્ત તે અસંસાર સમાપન્ન અર્થાત્ મુક્ત, તેવા જીવો, તેની પ્રજ્ઞાપના, તે અસંસાર સમાપ જીવ પ્રજ્ઞાપના.
અાવક્તવ્યતાથી પહેલાં અસંસારી જીવ પ્રજ્ઞાપના કહે છે– • સૂત્ર-૧૫,૧૬ -
[૧૫] અસંસાર સમા# જીવ પ્રજ્ઞાપના કેટલા ભેદે છે ? અસંસાર સમાજ જીવ પ્રજ્ઞાપના બે ભેદે કહેલ છે - અનંતર સિદ્ધ અસંસાર સમાપક્ષ જીવ પ્રજ્ઞાપના અને પરંપર સિદ્ધ સંસર સમાજx જીવ પ્રજ્ઞાપના.
| [૧૬] અનંતર સિદ્ધ સંસાર સમાપગ્ર જીવ પ્રજ્ઞાપના કેટલા ભેટે છે ? પંદર ભેદે છે – તિર્થસિદ્ધ, અતિથસિદ્ધ, તિર્યકરસિદ્ધ, અતિર્થંકરસિહd, સ્વયંભુદ્ધસિદ્ધ, પ્રત્યેકબુદ્ધસિદ્ધ, બુદ્ધ બોધિત સિદ્ધ, રીલિંગ સિદ્ધ, પુરૂષલિંગ સિદ્ધ, નપુંસકલિંગસિદ્ધ, સલિંગસિદ્ધ, અન્યલિંગસિદ્ધ, ગૃહલિંગસિદ્ધ, એકસિદ્ધ, અનેકસિદ્ધ.
• વિવેચન-૧૫,૧૬ - અસંસાર સમાપન્ન જીવ પ્રજ્ઞાપના કેટલા ભેદે છે ? બે ભેદે - અનંતરસિદ્ધ છે,