Agam Satik Part 20 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 25

૧/-/-/૧૫,૧૬
અંતઃપુરમાં પણ આદર્શગૃહમાં રહેવા છતાં નિગ્રિહી કહેવાય છે. અન્યથા કેવલજ્ઞાન સંભવે જ નહીં. જો મૂર્છાના અભાવે વસ્ત્રસંસર્ગ માત્ર પરિગ્રહ હોય તો જિનકલ્પ સ્વીકારેલ કોઈ સાધુને ધૂમસ સહિત ટાઢ પડતી હોય ત્યારે કોઈ ધર્માર્થી પુરુષ તેમના મસ્તકે વસ્ત્ર ઓઢાડે તો તે મુનિ પરિગ્રહી થાય. પણ તેમ માનવું ઈષ્ટ નથી. કેમકે વસ્ત્રના સંસર્ગ માત્રથી પરિગ્રહ થતો નથી. પણ મૂર્છાએ પરિગ્રહ છે. તે સ્ત્રીઓને વસ્ત્રાદિમાં ન હોય કેમકે તેને માત્ર ધર્મોપગરણ રૂપે ગ્રહણ કરે છે. તેણી વસ્ત્ર સિવાય પોતાના રક્ષણમાં સમર્થ હોતી નથી. વળી શીતકાલાદિમાં સ્વાધ્યાયાદિ ન કરી શકે. દીર્ધકાળ સંયમના પાલન માટે જયણાથી વસ્ત્રો વાપરે તો પરિગ્રહી ન કહેવાય.
૩૫
પૂર્વપક્ષવાળા એમ કહે છે – સ્ત્રીને પણ સમ્યગ્દર્શનાદિ રત્નત્રય સંભવે છે, પણ સંભવ માત્રથી મોક્ષ ન થાય. માત્ર પ્રકર્ષને પામે. અન્યયા દીક્ષા પછી તુરંત બધાંને મોક્ષપદ પ્રાપ્ત થાય. સ્ત્રીઓને પ્રર્ષયુક્ત રત્નત્રયનો અસંભવ છે. તેથી નિર્વાણ નથી.
ઉક્ત વાત અયુક્ત છે. સ્ત્રીને રત્નત્રયના પ્રકર્ષનો અસંભવ છે, તે વાતનું કોઈ પ્રમાણ નથી. કેમકે સર્વ દેશ અને કાળમાં સ્ત્રીઓને વિશે રત્નત્રયના પ્રકર્ષનો અસંભવ જણાવનાર કોઈ પ્રમાણ નથી. તેની પ્રવૃત્તિમાં અનુમાનનો પણ સંભવ નથી. આવા અસંભવને પ્રતિપાદક કોઈ આગમ પણ નથી, ઉલટું સંભવ પ્રતિપાદક પ્રમાણ સ્થાને સ્થાને મળે છે. જેમકે આ પ્રસ્તુત સૂત્ર,
પૂર્વપક્ષ - સ્વભાવથી આતપ સામે છાયાનો વિરોધ છે, તેમ સ્ત્રી પણ સાથે સમ્યગ્દર્શનાદિનો. તેથી સ્ત્રીમાં નિર્વાણના અસંભવનું અનુમાન છે. રત્નત્રય પ્રકર્ષ એટલે તુરંત મુક્તિપદ પ્રાપ્તિ, અયોગી અવસ્થાના છેલ્લા સમયે હોય, અયોગી અવસ્થા ચર્મચક્ષુવાળાને અપ્રત્યક્ષ છે. માટે સ્ત્રીનો રત્નત્રય પ્રકર્ષ ન જાણી શકાય.
જો તેમ હોય તો પુરુષોમાં પણ તે ન જાણી શકાય.
પૂર્વપક્ષ - સર્વોત્કૃષ્ટ પદ પ્રાપ્તિ, સર્વોત્કૃષ્ટ અધ્યવસાયથી થાય. સર્વોત્કૃષ્ટ પદ
બે - સાતમી નરક અને મોક્ષ. સ્ત્રીઓને સાતમી નરકે ગમનનો આગમમાં નિષેધ છે. કેમકે તેવી મનોવીર્ય પરિણતિ નથી તે રીતે સ્ત્રીઓને સામર્થ્ય અભાવે મોક્ષ પણ નથી. ઈત્યાદિ
ઉક્ત કથનો અયુક્ત છે કેમકે જેમ “પૃથ્વી આદિ ખેડી ન શકનાર શાસ્ત્રાધ્યયન ન કરી શકે' તેવું માની શકાય ? - X - ૪ - ૪ - સપ્તમ પૃથ્વીગમન સાથે નિર્વાણ ગમનનું નિયત સાહચર્ય નથી. કેમકે ચરમશરીરીને સાતમી નગમન સિવાય પણ નિર્વાણ પ્રાપ્ત થાય છે. - ૪ - ૪ - ૪ - સંમૂર્ણિમાદિ પ્રાણી તો ભવસ્વભાવથી જ યથાવત્ સમ્યગ્દર્શનાદિને પામવા શક્તિમાન નથી. માટે તેમને નિર્વાણનો સંભવ નથી. સ્ત્રીઓ તો યથાવત્ સમ્યગ્દર્શનાદિ પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય છે, માટે તેઓમાં નિર્વાણ ગમનનો અભાવ નથી.
વળી ભુજપરિસર્પ બીજી નસ્ક સુધી જ જાય કેમકે તેઓમાં આગળની નસ્પૃવી
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૧ ગમનના કારણભૂત તેવા મનોવીર્યનો અભાવ છે. પક્ષી ત્રીજી નરક સુધી, ચતુષ્પદ ચોથી નસ્ક સુધી આદિ - ૪ - અને બધાં ઉર્ધ્વલોકમાં સહસ્રારકલ્પ સુધી જાય છે. અહીં બધાંને અધોગતિમાં વૈષમ્ય જોવાથી ઉર્ધ્વગતિમાં તેમ માનવું યોગ્ય નથી. તે રીતે સ્ત્રીઓમાં અધોગતિમાં ન્યૂનપણું તે નિર્વાણ ગમન અભાવમાં હેતુ નથી. સ્ત્રીપુરુષનું અધોગતિ વૈષમ્ય છતાં નિર્વાણ સમાન છે.
આ રીતે વાદલબ્ધિ આદિ અન્યાન્ય કારણોમાં પણ વૃત્તિકારે ખંડન કરેલ છે, તે સમજી લેવું. તદુપરાંત જંબૂસ્વામી પછી કેવળજ્ઞાનનો અભાવ કહ્યો પણ ક્યાંય સ્ત્રીનિર્વાણ અભાવ કહ્યો નથી.
૩૬
પુરુષ શરીરની આકૃતિરૂપે સિદ્ધ થાય તે પુલિંગસિદ્ધ, એ રીતે નપુંસક આકારે વિધમાન થઈ સિદ્ધ થાય તે નપુંસકલિંગસિદ્ધ. રજોહરણાદિરૂપ સાધુના વેશમાં રહી
સિદ્ધ થાય તે સ્વલિંગસિદ્ધ. પરિવ્રાજકાદિ સંબંધી વલ્કલ, ભગવા વસ્ત્રાદિ રૂપ દ્રવ્યલિંગે રહેલ સિદ્ધ થાય તે અન્યલિંગ સિદ્ધ. ગૃહસ્થ વેશમાં રહેલા છતાં સિદ્ધ થાય તે ગૃહિલિંગસિદ્ધ - મરુદેવી આદિ.
એક એક સમયે એક એક મોક્ષે ગયેલા તે એક સિદ્ધ. એક સમયે અનેક મોક્ષે ગયેલાને અનેક સિદ્ધ, એક સમયે અનેક મોક્ષમાં જાય તો ઉત્કૃષ્ટ ૧૦૮ જીવો સિદ્ધ થઈ શકે તેમ જાણવું. શિષ્ય અનુગ્રહાર્ચે ગાથાની વ્યાખ્યા – આઠ સમય સુધી નિરંતર એકથી માંડી બત્રીશ સુધી મોક્ષે જાય. અર્થાત્ પહેલા સમયે જઘન્યથી એક કે બે, ઉત્કૃષ્ટથી બત્રીશ સિદ્ધ થાય, બીજા સમયે પણ તેમજ યાવત્ આઠમા સમયે જઘન્યથી એક, બે. ઉત્કૃષ્ટથી બત્રીશ. પછી અવશ્ય આંતરુ પડે. ૩૩ થી ૪૮ સુધી નિરંતર સિદ્ધ થાય તો સાત સમય, ૪૯ થી ૬૦ સુધી નિરંતર સિદ્ધ થાય તો ઉત્કૃષ્ટ
છ સમય, ૬૧ થી ૭૨ નિરંતર સિદ્ધ થાય તો ઉત્કૃષ્ટ પાંચ સમય, ૭૩ થી ૮૪ સુધી નિરંતર સિદ્ધ થાય તો ઉત્કૃષ્ટ ચાર સમય, ૮૫ થી ૯૬ સુધી નિરંતર સિદ્ધ થાય તો ઉત્કૃષ્ટ ત્રણ સમય, ૯૭ થી ૧૦૮ સુધી નિરંતર સિદ્ધ થાય તો ઉત્કૃષ્ટ બે સમય. બધામાં પછી નિયમા આંતરુ પડે.
૧૦૩ થી ૧૦૮ સુધી મોક્ષે જાય તો એક સમય સુધી જ જાય. પણ બે-ત્રણ સમય સુધી ન જાય. આ રીતે અનેકસિદ્ધ તે ૧૦૮.
(શંકા) તીર્થ સિદ્ધ અને અતીર્થ સિદ્ધમાં બાકીના ભેદો સમાવિષ્ટ છે, તો બીજા ભેદ ગ્રહણ શા માટે ? બરાબર છે. પણ આ બે ભેદો જ કહેવાથી બાકીના
ભેદોનું જ્ઞાન ન થાય, વિશેષ ભેદોના પરિજ્ઞાન માટે શાસ્ત્રના આરંભનો પ્રયત્ન છે. માટે બીજા ભેદો ગ્રહણ કર્યા છે. - - - આ પ્રમાણે અસંસારી જીવનો પ્રથમ ભેદ કહ્યો. • સૂત્ર-૧૭ :
તે પરંપર સિદ્ધ અસંસાર સમાપક જીવ પજ્ઞાપના કેટલા ભેદે છે ? અનેક ભેદે કહી છે. તે આ – પથમ સમય સિદ્ધ, દ્વિતીય સમય સિદ્ધ, તૃતીય સમયસિદ્ધ, ચતુઃસમય સિદ્ધ યાવત્ સંખ્યાત સમય સિદ્ધ, અસંખ્યાત સમય