________________
૧૫૧
પ્રતિપત્તિ -૩, વૈમાનિક ઉદેસા-૨
૩િ૨૬-૩૩ હે ભગવન ! સૌધર્મ અને ઈશાન એ કલ્પોના વિમાનો કોના આધાર પર રહેલ કહેવામાં આવ્યા છે ? હે ગૌતમ ! સૌધર્મ અને ઇશાન કલ્પના વિમાનો ધનોદધિના આધાર પર રહેલા સનકુમાર અને મહેન્દ્ર કલ્પના વિમાનો ઘનવાતના આધાર પર રહેલા છે. બ્રહ્મલોક નામના કલ્પમાં વિમાન ઘનવાતના આધાર પર છે. લાન્તક કલ્પના વિમાનો ઘનોદધિ અને ઘનવાતના આધાર પર છે. એ જ પ્રમાણે મહાશુક્ર અને સહસ્ત્રાર કલ્પોમાં પણ એ બેના આધાર પર વિમાનો રહેલા છે. આનત પ્રાણત આરણ અય્યત આ ચારે કલ્પોમાં વિમાનો આકાશના આધાર પર રહેલા છે. રૈવેયક વિમાન અવકાશના આધાર પર રહેલા છે. અનુત્તરોપપાતિક વિમાન આકા શના આધાર પર રહેલ છે.
હે ભગવન્! સૌધર્મ અને ઈશાન એ કલ્પોમાં વિમાન પૃથ્વી કેટલી મોટી કહેવામાં આવેલ છે? સૌધર્મ અને ઈશાન એ બે કલ્પોના વિમાન પૃથ્વીની મોટાઈ ૨૭૦૦યોજનની છે. સનકુમાર મહેન્દ્ર નામના કલ્પોમાં વિમાન પૃથ્વી ૨૦૦ યોજનાની મોટી કહેવામાં આવેલ છે. બ્રહ્મ કલ્પ અને લાન્તક નામના કલ્પમાં વિમાન પૃથ્વી ૨૫૦૦ યોજનાની મોટી છે. મહાશુક્ર અને સહસ્ત્રાર કલ્યોમાં વિમાન પૃથિવી ૨૪00 યોજનની કહેલ છે. આનત. પ્રાણત, આરણ અને અય્યત એ કલ્પોમાં વિમાન પૃથ્વી ૨૩00 યોજનની મોટી છે. રૈવેયક વિમાનોની પૃથ્વી ૨૨OO યોજનની છે. પાંચ અનુત્તર વિમાનોની પૃથ્વી એકવીસસો યોજનાની મોટાઈ વાળી કહેવામાં આવેલ છે.
સૌધર્મ અને ઇશાન નામના એ બે કલ્પોમાં વિમોનોની ઉંચાઈ પાંચસો યોજનની કહેલ છે. સનકુમાર અને મહેન્દ્ર કલ્પમાં વિમાનોની ઉંચાઈ છસો યોજનની છે. બ્રહ્મ અને લાન્તક કલ્પોમાં વિમોનોની ઉંચાઈ સાતસો યોજનની છે. મહાશુક્ર અને સહસ્ત્રાર નામના કલ્પોમાં વિમાનોની ઉંચાઈ આઠસો યોજનની છે. આનત, પ્રાણત, આરણ અને અય્યત આ ચાર કલ્પોમાં વિમાનોની ઉંચાઈ નવસો યોજનની છે. નવ રૈવેયક વિમાનોની ઉંચાઈ ૧૦૦૦ યોજનની કહેલ છે. અનુત્તર વિમાનોની ઉંચાઈ ૧૧૦૦ વારસો યોજનની છે. સૌધર્મ અને ઈશાન કલ્પોમાં જે વિમાન છે તેનું સંસ્થાન બે પ્રકારનું કહેલ છે. એક આવલિકા, પ્રવિષ્ટ અને બીજુ બાહ્ય તેમાં આવલિકા પ્રવિષ્ટ જે વિમાન છે. તે ત્રણ પ્રકારના છે. વૃત્ત, વ્યસ અને ચતુરસ્ત્ર શ્રેણિ બદ્ધ વિમાનોના પ્રાંગણોમાં જે પૂર્વ દિશાને છોડીને ત્રણ દિશાઓમાં પુષ્પ પ્રકારની જેમ આમતેમ ફેલાયેલા રહે છે તે બાહ્ય પ્રકીર્ણકી વિમાન છે. તેનું બીજું નામ આવલિકા બાહ્ય છે. એ જ પ્રમાણે સનકુમાર, માહેન્દ્ર, બહ્મલોક, લાન્તક, પ્રાણત. આરણ, અશ્રુત, આ બધા કલ્પોમાં પણ વિમાન બબ્બે પ્રકારની હોય છે. પરંતુ અનુત્તરોપપાતિક દેવોના જે વિમાનો છે તે બે પ્રકારના કહેવામાં આવેલ છે. અંગ પ્રવિષ્ટ અને આવલિકા પ્રવિષ્ટ તેમાં જે આવલિકા પ્રવિષ્ટ વિમાન છે. તે વિમાન બે પ્રકારના છે. વૃત્ત અને બીજા વ્યસ્ત્ર તેમાં જે સવર્થિ સિદ્ધ વિમાન છે તેતો વૃત્ત-છે. અને બાકીના ચાર વ્યસ્ત્ર છે.
હવે આયામ વિખંભ અને પરિમાણનું કથન કરવામાં આવે છે. સૌધર્મ અને ઈશાન કલ્પમાં વિમાનો બે પ્રકારના કહેવામાં આવેલા છે. એક સંખ્યાત વિસ્તારવાળા અને બીજા અસંખ્યાત વિસ્તારવાળા. આ સંબંધમાં નારકોના પ્રકરણમાં જે પ્રમાણેનું કથન કરવામાં આવેલ છે. એજ પ્રમાણેનું કથન યાવત્ અનુસરોપપાતિક વિમાન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
