________________
दशवैकालिके चतुर्थाध्ययनम् ।
२७३ रीतें जल, तेज, वायु अने वनस्पति ए सचित्त बे, एम आगम प्रमाणथी कडं. ए विषे अनुमान प्रमाण पण बे. ते एवी रीतेंः-जलं सचित्तं नूमिखातखानाविकसंजवात् दर्डरवत् ॥ अर्थः- जल जे जे ते सचित्त बे, कारण देडकानी परे नूमि खणतां ते जमीनमांथी नीकलीने चाले . तथा, अग्निः सचित्तः थाहारेण वृद्धिदर्शनात् बालवत् ॥ अर्थः- अग्निरूप तेज जे बेते सचित्त बे, कारण बालकनी परें काष्ठ घृतादिक आहार आप्याथी तेनी वृद्धि थाय . तथा, वायुः सचित्तः अपरप्रेरिततिर्यग् नियमितदिग्गमनात् गोवत् ॥ अर्थः- वायु जे , ते सचित्त , कारण के गायप्रमुखनी परें बीजे कोश्ये प्रेरणा कस्या वगर नियमित दिशाने विषे चाले जे. तथा, तरवः सचित्ताः सर्वत्वगपहरणे मरणात् गर्दनवत् अर्थः-वनस्पति काय जे वृक्ष प्रमुख बे,ते सचित्त बे, कारण तेनी सर्व त्वचा जो काढी होय तो गर्दननी परे मरण पामे बे. एवं अनुमान पण प्रमाण जाणवू ॥
(दीपिका.) श्दानी वनस्पतिजीवानां विशेषनेदप्रतिपादनार्थमाह । तद्यथा । अयं बीजं येषां ते अग्रवीजाः कोरएटकादयः। एवं मूलं बीजं येषां तेमूलबीजा उत्पलकन्दादयः। पर्व वीजं येषां ते पर्वबीजा श्दवादयः । स्कन्धो बीजं येषां ते स्कन्धबीजाः शबक्यादयः। बीजामोहन्तीति बीजरुहाः शाट्यादयः । संमूर्वन्तीति संमूर्बिमाः प्रसिछबीजानावेऽपि पृथिवीवर्षा दिसमुन्नवाः। ते तथा विधास्तृणादयः। न च एते न सं. जवन्ति दग्धनूमावपि संजवात् । तथा तृणलता वनस्पतिकायिका इत्यत्र तृणलताग्रहणं स्वगतानेकन्नेदसंदर्शनार्थं वनस्पतिकायिकग्रहणं सूक्ष्मबादरादिकानेकवनस्पतिनेदसग्रहार्थम् । एतेन पृथिव्यादीनामपि खगता नेदाः सूचिताः । कथमित्याह । पृथिव्यः शर्करादयः, आपोऽवश्यायमिहिकादयः, अग्नयोऽङ्गारज्वालादयः, वायवो ऊफाममलिकादयः । एतेऽग्रबीजादयः सबीजाश्चित्तवन्त श्राख्याताः कथिता :ति। एतेन पूर्वकथिता विशेषाः सजीवाः स्वस्खनिबन्धनाश्चित्तवन्तः आत्मवन्त श्राख्याताः कथिताः । एते च अनेकजीवा इत्यादिकध्रुवगएिकका पूर्ववत् ॥
(टीका.) वनस्पतिजीव विशेषप्रतिपादनायाह । तं जहा अग्गबीया इत्यादि। तद्यथेत्युपन्यासार्थः । अग्रबीजा इत्ययं बीजं येषां ते अग्रबीजाः कोरएटकादयः। एवं मूलं बीजं येषां ते मूलबीजा उत्पलकन्दादयः । पर्व बीजं येषां ते पर्वबीजा इ. दवादयः । स्कन्धो बीजं येषां ते स्कन्धबीजाः शब्बक्यादयः । तथा बीजारोहन्तीति बीजरूहाः शाल्यादयः। संमूर्बन्तीति संमर्बिमाः । प्रसिझबीजालावेन पृथिवीवर्षादिसमुन्नवास्तथाविधास्तृणादयः । न चैते न संनवन्ति दग्धनूमावपि संज
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
