Book Title: Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
એ લેક બેઉ હાથ કમર પર રાખીને તથા પગ પસારીને ઉભેલા પુરૂષની સમાન અથવા નાચતા લૌરવના ઉપાસક (ભુવા)ની આકૃતિની સમાન છે. ઉર્ધ્વ, મધ્ય અને અધઃ (નીચેના)ને ભેદથી તેના ત્રણ ભેદ છે. ચોદ રજજુ પ્રમાણવાળે તથા અસંખ્યાત પ્રદેશ છે. અલેક, લેકથી વિપરીત છે.
શંકા-જીવ પુદ્ગલ આદિ આધાર વિના રહી શકતા નથી, એનું કારણ એને આધારભૂત લેક તે હોઈ શકે છે, પરંતુ અલેકનું અસ્તિત્વ સ્વીકારી શકાતું નથી, કારણ કે તેને આપ અમૂર્ત માને છે, તેથી તે ઈદ્રિયોથી જાણી શકાતું નથી. માટે અલેકને સિદ્ધ કરનારૂં કોઈ પ્રમાણ નથી. બાકી રહ્યું મન, પણ બાહ્ય વસ્તુમાં મનની પ્રવૃત્તિ ત્યારે જ થાય છે કે જ્યારે ઈદ્રિ દ્વારા પદાર્થને જાણી લેવામાં આવે, અલેકને જ્યારે ઈદ્રિ દ્વારા નથી જાણી શકાતે, તે મનદ્વારા પણ નથી જાણી શકાતે; તે પછી અલેક કેવી રીતે માને છે ?
સમાધાન–આ શંકા બરાબર નથી. ઈદ્રિય અને મનની દ્વારા ન જાણું શકવાને કારણે અલોકના અસ્તિત્વનું ખંડન કરી શકાતું નથી, નહિં તે મરણ પામેલા દાદા, વડદાદા આદિનો પણ અભાવ માનવે પડશે, કારણ કે તેમને પણ ઈદ્રિયોથી નથી જાણી શકાતા, તે આપના કથનાનુસાર મનથી પણ નથી જાણી શકાતા, પરંતુ જેમ દાદા આદિનું અસ્તિત્વ એવા અનુમાન નથી સિદ્ધ કરવામાં આવે છે કે “દાદા આદિ પૂર્વે હતા, કારણ કે તેમના વિના અમારું શરીર ઉત્પન્ન થઈ શકત નહિ; તેમ “લેક સપ્રતિપક્ષ છે, કારણ કે તે વ્યુત્પત્તિવાળા શુદ્ધ પદને વાગ્યા છે જે વ્યુત્પત્તિવાળા શુદ્ધ પદને વાચ્ય હેય છે તે સપ્રતિપક્ષ હોય છે, જેમ કે ઘટ” અને લેકને પ્રતિપક્ષ સત્તાવાન અલેકજ છે, કારણ કે પ્રતિપક્ષ એજ હોય છે કે જેનામાં સત્તા રહેલી હોય છે. તાત્પર્ય એ છે કે “લેક શબ્દની તે રૂત્તિ વ એવી વ્યુત્પત્તિ છે. તે માટે એ “લેક શબ્દ વ્યુત્પત્તિવાળો છે. વળી ‘ક’ શબ્દમાં સમાસ નથી અનેક પદેને મેળવીને ‘લેક શબ્દ બનાવ્યું નથી પરંતુ તે સ્વતંત્ર એક શબ્દ છે. તે માટે તે શુદ્ધ એકજ પદ છે. એવો નિયમ છે કે જે પદાર્થ વ્યુત્પત્તિવાળા શુદ્ધ પદને વાચ હોય છે, તેને પ્રતિપક્ષ અર્થાત્ વિરોધી (ઉલટે) પણ અવશ્ય હોય છે, જેમ કે ઘટને વિરોધી અઘટ (ઘટથી ભિન્ન તેના જે બીજો કોઈ પદાર્થ પણ અવશ્ય છે, આ સર્વસંમત નિયમાનુસાર લેકિનો વિરોધી પણ તેના જે કઈ પદાર્થ અવશ્ય હૈ જોઈએ. બસ, એને જે વિધી અને એના જે–આકાશવિશેષ-છે તે જ અલેક છે. તે અલેક પણ અસ્તિત્વવાન છે, કારણ કે વ્યુત્પત્તિવાળા શુદ્ધ પદને વિરોધી અસ્તિત્વવાન હોય છે. એ પ્રમાણે અલોક સિદ્ધ થાય છે.
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૩૩
