Book Title: Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
શ્રાવક ધર્મ નિરૂપણ મેં નયોં કી પ્રરૂપણા
(૭) નયાનું પ્રરૂપણુ,
પદાર્થોમાં અનંતધર્મ માલુમ પડે છે, એ સર્વ ધર્માંના સમુદાય એ પટ્ટાથ છે. એ અનંત ધર્માંમાંથી કેઇ એક વિક્ષિત ધર્મને મુખ્યત્વે કરીને અને શેષ ધર્માંને ગૌણુત્વે કરીને અર્થાત્ એ મુખ્ય ધર્મનું આલંબન લઈને જે પદ્માનું જ્ઞાન કરાવે તેને ‘નય' કહે છે. અથવા જેની દ્વારા અનતધર્માંત્મક પદાર્થોના એક ધ જાણવામાં આવે તેને નય કહે છે. અથવા ઘટ પટ આદિ બધા પદાર્થોં પોતપેાતાના મૂલદ્રવ્યની અપેક્ષાએ નિત્ય છે, પરન્તુ ઘટપટ આદિ પર્યાયની અપેક્ષાએ નિત્ય પણ છે. અર્થાત્ ઘટ (ઘડા) પુદ્ગલરૂપ છે. જ્યારે ઘટના પુદ્ગલે, ઘટ બન્યા પહેલાં માટીના રૂપમાં હતાં, ત્યારે પણ એ પુદ્ગલા હતા. જ્યારે તે ઘટની આકૃતિમાં આવ્યા ત્યારે પણ પુદ્ગલ જ છે; અગર જો કોઇ ઘટને પછાડીને ટુકડે-ટુકડા કરી નાંખે ત્યારે પણ તે ટુકડ પુદ્ગલ જ રહેશે; જો કોઇ એ ટુકડાને ખાંડી–દળીને માટીમાં મેળવી દઇ ફી એમાંથી ઘટ ખનાવે ત્યારે પણ એ પુદ્ગલ જ રહેશે, એ પ્રમાણે એ પુદ્દગલાનું પુદ્દગલપણું કદાપિ નષ્ટ થતું નથી, તે કારણથી તે દ્રવ્યદૃષ્ટિએ કરીને નિત્ય છે. પરન્તુ તે સદા એક જ અવસ્થામાં રહેતા નથી-કેઇવાર માટીના રૂપમાં, કોઇવાર ઘટના રૂપમાં કેાઇવાર ટુકડાના રૂપમાં અને કોઇવાર સૂક્ષ્મ રજના રૂપમાં આવે છે. એ બધાં રૂપ દ્રવ્યના પર્યાય-દ્રષ્ટિએ કરીને પદાર્થ અનિત્ય છે. જે કેાઈ અપેક્ષાએ નિત્ય અને કઇ અપેક્ષાએ અનિત્ય માને છે, તેને નય કહે છે નય બે પ્રકારના છે: (૧) દ્રવ્યાર્થિક અને (૨) પાઁયાયિક.
જે ભૂતકાળમાં હતું, વમાનમાં છે અને ભવિષ્યમાં હશે, તેને દ્રવ્ય કહે છે. જે નય દ્રવ્યને અ (વિષય) કરે તેને દ્રવ્યર્થિક નય કહે છે.
જે ઉત્પત્તિ અને વિનાશને પ્રાપ્ત થાય છે તેને પર્યાય કહે છે. જે નય પર્યાય યને વિષય કરે છે તેને પર્યાયર્થિક નય કહે છે.
દ્રવ્યાયિક નયના ત્રણ ભેદે છે: (૧) નૈગમ, (૨) સ ંગ્રહ, (૩) વ્યવહાર. જે અનેક પ્રકારે જ્ઞાન કરાવે છે, અથવા જે સર્વાંદા (ત્રિકાળસખધી) વાતને જાણવામાં કુશળ હાય તેને નૈગમનય કહે છે. જેમકે-જો કે ભગવાન્ મહાવીર સ્વામી નિર્વાણ પામી ચૂકયા છે તથાપિ એ નય ભૂતની વિક્ષાએ કરીને પ્રત્યેક વર્ષોંની ચૈત્ર સુદ તેરશે મહાવીર સ્વામીના જન્મની તિથિ માને છે, અને તેના પ્રધાનત્વે કરીને લાક કહે છે કે આજે ભગવાનની જયંતી છે,” એજ રીતે લમાન અને ભવિષ્યકાળનાં ઉદાહરણા પણ સમજી લેવાં.
જે નય વિશેષની અપેક્ષા ન કરતાં સામાન્યને ગ્રહણ કરે છે તે સગ્રહનય છે, અર્થાત્ સામાન્યના કથન કરીને એ સામાન્ય ધર્માવાળા બધા પદાર્થોનું સમ્યક્ પ્રકારે ગ્રહણ કરનારો સગ્રહનય છે. જેમકે-‘જીવનું લક્ષણ ચેતના છે, એમ કહેવાથી બધા જીવાનું ગ્રહણ થાય છે.
સત્ત્વ, દ્રવ્યત્વ આદિ સામાન્ય ધર્માંને કારણે સંગ્રહ નયની દ્વારા સ ંગ્રહરૂપે ગ્રહણ કરેલા પર્ધામાં વિશેષ ધર્મેદ્વારા વિભાગ કરીને જે ગ્રહણ કરે છે તે વ્યવહા
નય છે
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૪૬
