Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 63

માલુમ પડે તે મુદ્દગલ છે, એક પદાર્થથી વિભકત થઈને બીજા પદાર્થની પૂર્તિ કરતા હોવાથી એને પુદ્ગલ કહે છે.
જેને બીજો અંશ ન થઈ શકે એવા, પુદગલના સૌથી સૂક્ષ્મ અંશને પરમાણુ કહે છેએક પરમાણુ જ્યાં સુધી બીજા પરમાણુની સાથે મળી રહે છે, ત્યાં સુધી તેને પ્રદેશ કહે છે. જ્યારે તે બે, ત્રણ, ચાર આદિ અધિક પરમાણુઓ યા પ્રદેશની સાથે મળી જાય છે, ત્યારે સ્કન્ધ કહેવાય છે.
જેમ પટના પ્રદેશ પટ (વસ્ત્ર)થી પૃથફ હોય છે, તેમ ધર્મદ્રવ્ય અધર્મદ્રવ્ય આક શદ્રણ અને જીવદ્રવ્યના પ્રદેશ પૃથફ કરી શકાતા નથી. તે અત્યંત ઘનીભૂતઅખંડપિંડરૂપ થઈને રહે છે.
પ્રશ્ન-ધર્મ આદિની સાથે જે “અસ્તિકાય' લગાડે છે તેને અભિપ્રાય શો છે? અને કાલની સાથે “અસ્તિકાય કેમ નથી લગાડ?
ઉત્તર-“અસ્તિને અર્થ છે પ્રદેશ, અને કાર્યને અર્થ છે સમૂહ ; તેથી અસ્તિકાયનો અર્થ “પ્રદેશનો સમૂહ એ થે. ધર્માસ્તિકાયનો અર્થ નીકળે ધર્મરૂપ પ્રદેશને સમૂહે એ પ્રમાણે અધર્માસ્તિકાય આદિના વિષયમાં પણ સમજી લેવું. પરન્ત કાલના પ્રદેશ નથી, કારણ કે અતીત (વીતી ગએલે) કાલ નષ્ટ થઈ ચૂક્યું છે અને ભવિષ્યકાળ અત્યારે વિદ્યમાન નથી. માત્ર વર્તમાનકાળ સમયમાત્ર શેષ રહી જાય છે, તેથી તેને અસ્તિકાય નથી કહેતા, એમાંથી ધમ, અધર્મ અને એક જીવવ્ય એ અસંખ્યાત પ્રદેશવાળા છે, અને આકાશ અનંતપ્રદેશી છે. વિશેષતા એ છે કે આકાશમાં પણ કાકાશ તે અસંખ્યાતપ્રદેશ છે, પરંતુ અલકાકાશ અનંતપ્રદેશ છે.
શ્રાવક ધર્મ નિરૂપણ કે દેવ સ્વરૂપ કા નિરૂપણ
દેવનું સ્વરૂપ, દેવ—જે દેથી સર્વથા મુકત હોય, અનંત ચતુષ્ટયથી યુકત હોય, લેક અલેકના યથાર્થ સ્વરૂપને ઇપદેશક હાય, પ્રમાણ નય સ્યાદ્વાદની પ્રરૂપણ કરનારે હોય વીતરાગ અને ત્યાગી હોય તે સાચો દેવ છે. કહ્યું છે કે
જે નિદોષ, અનંત ચતુષ્ટથી યુકત, લોકાલેકના યથાર્થ સ્વરૂપની પ્રરૂપક, પ્રમાણ નય સ્યાદ્વાદને ઉપદેશક, વીતરાગ અને પરમત્યાગી તેને જૈનશાસનમાં દેવ માને છે. (૧)
અહીં દેશથી દાનાન્તરાય આદિ અઢાર દશેનું ગ્રહણ છે. એનું કથન મારા રચેલા “તત્વ પ્રદીપ’ નામના ગ્રંથમાં જવું. અનંત ચતુષ્ટયનો અર્થ અનંત જ્ઞાન, અનંતદર્શન, અનંત સુખ અને અનંત શકિત છે. લેક અને અલેકનું સ્વરૂપ પહેલાં બતાવી ગયા છીએ. જેથી કરીને પદાર્થોનું યથાર્થ જ્ઞાન થાય તેને પ્રમાણુ કહે છે, અર્થાત સંશય વિપર્યય અને અનધ્યવસાયથી ભિન્ન જ્ઞાન અથવા સમ્યજ્ઞાન જ પ્રમાણ છે. સમ્યજ્ઞાન (પ્રમાણ) મતિ, શ્રુત, અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવળજ્ઞાનના ભેદ કરીને પાંચ પ્રકારનું છે. એનું વિસ્તૃત વર્ણન “તત્વપ્રદીપ’માં કરેલું છે.
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૪પ