Book Title: Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
એ છે કે ઘડા પેાતાના નિયત ટૂન્ય આર્દિની અપેક્ષાએ કરીને છે. જો પેાતાના દ્રવ્યાદિ ચતુષ્ટયે કરીને ઘડાનું અસ્તિત્વ ન માનવામાં આવે તે તે ગધેડાનાં શીંગડાની પેઠે અસત્ થઇ જશે, માટે સ્વચતુષ્ટયે કરીને પ્રત્યેક પદાર્થમાં અસ્તિત્વ અવશ્ય માનવું જોઈએ. (૨) જ્યારે આપણે કહીએ છીએ કે ઘડેડ નથી', ત્યારે ઘટથી ભિન્ન દ્રશ્ય આદિની અપેક્ષાએ કરીને કહીએ છીએ, અર્થાત્ ઘડા જો માટીના અન્ય છે તે તે જલદ્ભવ્યની અપેક્ષાએ કરીને નથી, બનારસમાં છે તે તે પટણાક્ષેત્રની અપેક્ષાએ કરીને નથી. ગ્રીષ્મ આદિ જે કાળમાં છે તે તેથી ભિન્ન કાળમાં નથી, લાલાશ આદિ ગુણુ જો એમાં માલૂમ પડે છે તે લીલાશ આદિ ભાવાની અપેક્ષાએ નથી, જો ખીજા દ્રવ્ય આદિની પણ અપેક્ષાએ ઘટનું અસ્તિત્વ માનવામાં આવે તે ઘટનું નિયત સ્વરૂપ નથી અની શકતુ. અર્થાત્ ઘટમાં જો અન્ય સ્વરૂપાદિએ કરીને નાસ્તિત્વ ન માનવામાં આવે તે ઘટ-પટ આદિ ભેદ જ પદાર્થમાં ન રહે માટે ઘટમાં પરચતુષ્ટયે કરીને નાસ્તિત્વ રહેલુ છે. આ ખીજા ભાંગાના આશય છે.
(૩) જ્યારે આપણે કહીએ છીએ કે ઘટ છે પણ ખરે અને નથી પણ ખરો, ત્યારે ઉપર કહેલા પહેલા અને ખીજા ભાંગામાં બતાવેલા સ્વદ્રવ્યક્ષેત્ર આદિ તથા પરદ્રવ્ય આદિ બેઉની ક્રમશ: વિવાક્ષાએ કરીને કહીએ છીએ. એ ક્રમવાર વચનપ્રકાર ત્રીજો લાંગા છે.
(૪) જેમકે પહેલાં કહી ગયા છીએ કે, ઘટમાં આપેક્ષિક અસ્તિત્વ નાસ્તિત્વનું થન ક્રમિક થઇ શકે છે. પરંતુ એકી સાથે અસ્તિત્વ નાસ્તિત્વ એક ધર્માં વચનદ્વારા નથી કહી શકાતા. છે” કહીએ તે તેથી ‘ નથી ’ નું કથન નથી થતુ. અને ‘ નથી ’ કહીએ તેા તેથી છે' નું કથન નથી થતુ. તે સિવાયના એવા કેઇ પણ શબ્દ નથી * જેનાથી અનેક ધર્માંનું એકી સાથે પ્રતિપાદન કરી શકાય, એ અપેક્ષાએ ઘટને અવકતવ્ય કહ્યો છે. અહીં અસ્તિત્વ અને નાસ્તિત્વ એ બેઉ ધની યુગપત વિવક્ષા છે. એ ચાથા ભાંગના આશય છે.
આ ચાર ભાંગામાંથી કેવળ વિધિ-પ્રતિપાદક પહેલે અને કેવળ નિષેધ-પ્રતિપાદક ખીજો ભાંગેા જ મૂળ ભાંગા છે. ત્રીજો અને ચેાથે ભાંગે એ મેઉને ક્રમશઃ અને યુગપત્ મેળવવાથી બન્યા છે.
(૫) સ્વ-દ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવથી વસ્તુ (ઘટ ) સત છે અને યુગપત્ વિધિ—નિષેધની સાથે વિવક્ષિત થવાથી અવકતવ્ય રૂપ થાય છે. આ પાંચમા ભાંગેા છે.
(૬) ખીજા ભાગામાં પર દ્રાદિ–ચતુષ્ટયની અપેક્ષાએ પટ્ટામાં નાસ્તિત્વ બતાવ્યુ છે, એની સાથે જ યુગત વિધિ-નિષેધની કલ્પના કરવાથી અવકતવ્યતા પણ મેળવી શકાય છે એ • નાસ્તિ-અવકતવ્ય' રૂપ છઠ્ઠો ભાંગા છે.
(૭) સ્વદ્રવ્ય આદિની અપેક્ષાએ સત અને પર-વ્યાદિની અપેક્ષાએ અસત્ વસ્તુ, યુગપત્ વિધિનિષેધની કલ્પના કરવાથી અવકતવ્ય પણ છે. એ અસ્તિનાસ્તિ અવકતવ્ય' રૂપ સાતમા ભાંગેના આશય છે.
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૫૪
