Book Title: Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
પોષધોપવાસ કા વર્ણન
(૧૧) અગીઆરસું વત (૩) પિષધોપવાસ વ્રત–જે પિષણને ધારણ કરે, અર્થાત પિષણ કરે તેને પિષધ વ્રત કહે છે, અને પિષધ-ઉપવાસને પિષધોપવાસ કહે છે. અથવા એ વ્યુત્પત્તિને અનુસરીને આઠમ આદિ પર્વતિથિને પણ પિષધ કહે છે. એ તિથિઓમાં આહાર આદિના ત્યાગરૂપ ગુણને ધારણ કરીને નિવાસ કરે એ પિષધપવાસ છે. એ અર્થ તે વ્યુત્પત્તિજન્ય છે, એને પ્રવૃત્તિ-અર્થ છે આહાર-આદિ-ચતુષ્ટયને પરિત્યાગ કરે તે. તાત્પર્ય એ છે કે આઠમ, ચૌદશ, અમાસ અને પૂનમ, એ પર્વદિનેમાં એ વ્રતનું આચરણ કરવાથી ધર્મની અધિક પુષ્ટિ થાય છે, માટે એ દિવસમાં ઉપવાસ કરવે એ પિષધપવાસ છે. એ ચાર પ્રકાર છે – (૧) આહારત્યાગ, (૨) શરીર-સત્કાર-ત્યાગ, (૩) બ્રહ્મચર્ય અને (૪) અધ્યાપાર. એ ચારેના પુન: બબ્બે ભેદ છે–એકદેશે કરીને અને સર્વ કરીને. (૧) આયંબિલ આદિ કરવું એ દેશ-આહાર–ત્યાગ–પિષધેપવાસ છે, અને એક દિવસ-રાતને માટે ચાર પ્રકારના આહારને સર્વથા ત્યાગ કરે એ સર્વ–આહાર–ત્યાગ-ષિપવાસ છે. (૨) ઉદ્વર્તન, અભંગન, સ્નાન, અનુલેખન, ગધ, તાંબૂલ, આદિ પદાર્થોમાંથી એક યા અધિકનો ત્યાગ કરે એ દેશતઃ શરીર–સત્કાર–ત્યાગ–પિષધોપવાસ છે, અને અહોરાત્રને માટે એ બધાનો સર્વથા ત્યાગ કરે એ સર્વતઃ–શરીર–સત્કાર–ત્યાગ પષધપવાસ છે. (૩) એ પ્રમાણે કેવળ રાત્રિમાં ય કેવળ દિવસમાં કુશીલને ત્યાગ કરે એ દેશતઃ બ્રહ્મચર્ય—પષધોપવાસ છે, અને દિવસ-રાતને માટે સર્વથા કુશીલને ત્યાગ કરે એ સર્વતઃ બ્રહ્મચર્ય—પોષધોપવાસ છે. (૪) અમુક વ્યાપાર કરીશ. અમુક નહિ કરું” એ પ્રમાણે વ્યાપારમાંથી કઈ કેઈને ત્યાગ કરે એ દેશતઃ અવ્યાપાર–પિષ પવાસ છે, અને બધા વ્યાપારને અહેરાત્રને માટે સર્વથા ત્યાગ કરે એ સર્વત અવ્યાપાર–પષધોપવાસ વ્રત છે.
ઉપલક્ષણથી-સાધમ, બધુ, મિત્ર આદિની સાથે ખૂબ અશનાદિ કરીને આઠમ આદિ તિથિઓમાં એક કરણ એક પેગ આદિએ કરીને સાવધ વ્યાપારને ત્યાગ કરી અહેવાત્ર વ્યતીત કરવી એ પણ પિષધવ્રત કહેવાય છે, જે કે “દયા” યા છકાયા’ના નામથી તે પ્રસિદ્ધ છે.
એ ગ્રહણ કરવાની વિધિ એવી જ છે કે-જેવી સામાયિકની વિધિ છે, કાંઈ વિશેષતા નથી.
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
