Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 90

સમ્યકવાતિચાર કા વર્ણન
રીઝવૅ–“ વહુ' ઇત્યાદિ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે આનંદ શ્રાવકને આ પ્રમાણે કહ્યુંઃ “હે આનંદ જીવ–અજીવનાં સ્વરૂપને જાણનારા યાવતું અનતિક્રમણીય શ્રાવકે પૂત સમ્યક્ત્વના પાંચ પ્રધાન અતિચારે જાણવા જોઈએ, પણ આચરવા ન જોઈએ તે અતિચાર આ પ્રમાણે છેઃ- (૧) શંકા, (૨) કાંક્ષા, (૩) વિચિકિત્સા, (૪) પરપાખંડપ્રશંસા, (૫) પરપાખંડસ સ્તવ. સર્વજ્ઞ ભગવાને કહેલાં તત્ત્વમાં થોડી કે વધુ અસત્યતાની શંકા કરવી એ શંકા – અતિચાર છે. (૧) એક દેશે કરીને અથવા સર્વ દેશે કરીને મિથ્યાદર્શનની અભિલાષા કરવી એ કાંક્ષા અતિચાર છે. (૨). “ આ મહાન દાન અથવા તપનું ફળ મળશે કે નહિ” એ પ્રમાણે સંશય કરે એ વિચિકિત્સા-અતિચાર છે. (૩). સર્વ ન કરેલા ધર્મની પ્રશંસા કરવી એ પરપાખંડપ્રશંસા-અતિચાર છે. (૪). સર્વ ન કરેલા ધર્મનો પરિચય કરે એ પરપાખંડસંસ્તવ-અતિચાર છે. (૫)..
શંકા આદિનું સ્વરૂપ બીજી રીતે પણ કહેલું છે.-(ગા. ૧–૫) એ ગાથાઓને અર્થ ઉપર આવી ગયું છે. (૪૪). ટીજાથે-તયાળાંતરું ત્યાં ત્યારપછી શ્રાવકે શૂલપ્રાણાતિપાતવિરમણ વ્રતના પાંચ પ્રધાન અતિચાર જાણવા જેઈએ પણ આચરવા ન જોઈએ, તે આ પ્રમાણે છેઃ (૧) બંધ, (૨) વધ, (૩) છવિચ્છેદ, (૪) અતિભાર અને (૫) ભકત પાનવ્યવછંદ.
કઈ જીવને દેરડા વગેરેથી બાંધવો તે બંધ છે. કેરડા વગેરેથી મારે એ વધા છે. શસ્ત્ર આદિથી તેનાં અવયવોને કાપવાં તે છવિચ્છેદ છે. ખાંધ અથવા પીઠ પર પરિમાણથી વધુ ભાર લાદવે એ અતિભાર છે, અને અન્ન પાછું ન આપવાં અથવા બીજે દેતા હોય તેમાં અન્તરાય કરે એ ભકત–પાન વ્યવચછેદ અતિચાર છે.
પ્રાચીન આચાર્યને મતે બંધ બે પ્રકાર છેઃ દ્વિપદબંધ અને ચતુષ્પદબંધ. મનુષ્ય આદિને બાંધવા તે દ્વિપદબંધ છે અને પશુઓને બાંધવા તે ચતુષ્પદબંધ છે. બીજી રીતે પણ બંધના બે ભેદ છેઃ (૧) અર્થ બધા (૨) અનર્થબંધ, પ્રયજન માટે બાંધવા તે અર્થબંધ છે અને વિનાપ્રજને બાંધવા તે અનર્થબંધ છે. અર્થબંધ પણ બે પ્રકારના છે (૧) સાપેક્ષાબંધ અને (૨) બીજે નિરપેક્ષબંધ. કમળ દેરડા વગેરેથી એવી રીતે બાંધવા કે આગ લાગવા વગેરેને ભય ઉપસ્થિત થતાં તેમને ઝડપથી અને સહેલાઈથી છેડી દઈ શકાય તે સાપેક્ષબંધ છે. એ અતિચાર નથી, કેવળ બાંધ્યા વિના બરાબર ન રહે તેવા પ્રાણીઓને માટે તે છે તાત્પર્ય એ છે કે ભણતર આદિ સમ્બન્ધી આજ્ઞા ન માનતાં હોય તેવાં બાળકને, અન્ય અપરાધીઓને તથા દાસ-દાસી.-ચાર આદિને. અગ્નિ આદિના ભયથી તેમની રક્ષાનું લક્ષ રાખીને કેવળ શિક્ષા કરવા માટે ખાંધવા એ સાપેક્ષબંધ છે. મનુષ્ય પશુ આદિને નિર્દયતાપૂર્વક બાંધવાં એ નિરપેક્ષબંધ છે. એ બંધ અતિચારરૂપ છે, શ્રાવકેએ તેનો સર્વથા ત્યાગ કરે જોઈએ.
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૭૨