________________
(૫) મત્સરિતા–બીજાના ભલામાં દ્વેષ કરે એ મત્સર છે. અહીં ઉપચારે કરીને મત્સરને અર્થ ઈષ્ય છે. “એણે સાધુને આ આપ્યું છે, હું શું તેનાથી કમ છું કે એ પદાર્થ ન આપું ? એ પ્રમાણે ઈર્ષ્યા કરવી એ માત્સર્ય છે. અથવા દાન આપવામાં કંજૂસાઈ કરવી એ માત્સર્ય અતિચાર છે. કઈ કઈ કહે છે કે “મત્સરને - અર્થ ડેધ છે. તેમને મતે ક્રોધપૂર્વક સાધુને ભિક્ષા આપવી એ માત્સર્ય અતિચાર છે.
એ પાંચ અતિચાર જ છે, કેમકે એ બધામાં કેઈ ને કોઈ રૂપમાં દાન દેવાને સદ્ભાવ માલુમ પડે છે. તેથી એ હેવા છતાં વ્રતભંગ થતું નથી. જે દાન આપે નહિ અને આપનારને રેકે, અથવા આપીને પશ્ચાત્તાપ કરે તે વ્રતભંગ સમજ કહ્યું છે કે.
પિતે ન દે, બીજે આપે તેને નિષેધ કરે, અથવા આપીને પશ્ચાત્તાપ કરે, એ જે કૃપણને ભાવ થાય છે તેથી આ બારમા વ્રતને ભંગ થાય છે.”
અહીં “યથા, પદ અભ્યાગત દીન હીન આદિનું પણ ઉપલક્ષણ છે. શાસ્ત્રોમાં સર્વત્ર એમજ જેવામાં આવે છે. (૫૬).
સંલેખનાવિચાર કા વર્ણન
ટીઝર્થ-તારું જે–ત્યાદિ ત્યાર પછી અપશ્ચિમ-મરણાંતિક-સંખેલના જેષણ-આરાધનના પાંચ અતિચાર જાણવા જોઈએ. તે આ પ્રમાણે - (૧) ઈહલેકારશંસા--પ્રવેગ, (૨) પરકાશસ–પ્રયોગ, (૩) જીવિતાસા–પ્રગ, (૪) મરણશંસા-પ્રવેગ, (૫) કામાલેગાશંસા-પ્રવેગ.
(૧) ઈલેકશંસા-પ્રગ–સંથાર (અનશન) ગ્રહણ કર્યા પછી “મરીને હું મનુષ્યલોકમાં ચક્રવતી થઉં, રાજા થઉં, રાજમંત્રો થઉં? ઈત્યાદિ અભિલાષા કરવી.
(૨) પરકાશંકા–પ્રગ–મૃત્યુ પછી ઈન્દ્ર થઉં, દેવતા થઉં” ઈત્યાદિ પરક સંબંધી અભિલાષા કરવી.
(૩) જીવિતશંસા-પ્રગ–“હું જીવતે રહી જઉં, “મારી પ્રશંસા થશે.” એવી ઈચ્છા કરવી.
(૪) મરણશંસા-પ્રગ–કર્કશ ક્ષેત્ર દિમાં નિવાસ દ્વારા થનારાં કષ્ટથી, ભૂખ આદિની પીડાથી પીડિત થવાથી અને સમાન ન થવાથી “હું હવે કયારે મરી જઉં” એ પ્રમાણે મરવાની ઈચ્છા કરવી.
(૫) કામણગાશંસાપ્રાગ–કામ (શબ્દ અને રૂપ) તથા ભેગ (ગધ, રસ, સ્પર્શની અભિલાષા કરવી, અર્થાત મનગમતા વિષયેની લાલસા રાખવી. સંગ્રહ ગાથાઓને અથ” એજ છે. (૫૭).
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
