Book Title: Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
તાત્પર્ય એ છે કે સમભિરૂઢ નયને મતે શકન ક્રિયાથી યુકત પદાર્થને શક કહી શકાય છે, ચાહે તે એ ક્રિયાથી કોઈ સમયે યુકત હોય યા કેઈ સમયે રહિત હાય, બેઉ અવસ્થાઓમાં એક શક શબ્દનો વાચ્ય છે, પરંતુ એવભૂત નય તેથી પણ વધારે સૂક્ષમ છે. એને મતે શકન શક્તિ મેજૂદ હોવાથી જ કોઈને પણ શક ન કહી શકાય, બલકે જે સમયે શકન ક્રિયાને ઉપયોગ કરી રહયે હય, તે સમયે એ શક શબ્દને વાચ્યું છે. અન્ય ક્ષણે નહીં માટે અધ્યાપક જે સમયે અધ્યાપન કરાવી રહયા હોય, ત્યારે જ તેને અધ્યાપક કહી શકાય છે. ખેડૂતને ખેડૂત ત્યારે જ કહી શકાય છે કે જ્યારે તે ખેતી કરી રહયે હોય, જે ક્ષણે તે ખેતી ન કરે હેય તે ક્ષણે તેને ખેડૂત ન કહી શકાય. -
શ્રાવકધર્મ નિરૂપણમે સ્યાદ્વાદકી પ્રરૂપણા
* [ સ્યાદ્વાદનું નિરૂપણ ] ‘સ્યદ્વાદ’ શબ્દના બે ભાગ છે. એક “સ્યા અને બીજે “વાદ “સ્યા’ અવ્યય છે અને અનેકાન્ત (કથ ચિત્ત) અર્થને ઘાતક છે. “વાદ' ને અર્થ સ્વીકાર કરે યા કહેવું. અર્થાત ઘટ-પટ આદિ બધા પદાર્થ દ્રવ્ય-પર્યાયરૂપ હોવાથી કથંચિત્ નિત્ય છે. કથ ચિત્ અનિત્ય છે. કથંચિત્ નિત્યનિય છે, એ પ્રકારના સિદ્ધાન્તને સ્યાદ્ધ કહે છે.
તાત્પર્ય એ છે કેપ્રત્યેક પદાર્થ દ્રવ્યરૂપ પણ છે અને પર્યાવરૂપ પણ છે. દ્રવ્યરૂપ હોવાથી પ્રત્યેક પદાથી નિત્ય છે, પર્યાયરૂપ હોવાથી અનિય છે અને ઊભયરૂપ હોવાથી નિત્યનિત્ય તે. પદાર્થની નિત્યતા અને અનિત્યતાને નયના પ્રકરણમાં ઉદાહરણ આપીને સ્પષ્ટ કરી ચૂકયા છીએ, તે પણ બરાબર સમજાવવા માટે બીજી ઉદાહરણ આ પ્રમાણે છે:–
સેનું પુદ્ગલ દ્રવ્ય છે, એ દ્રવ્યરૂપે સદા પુદ્ગલ જ બની રહે છે, અને બની રહેશે, માટે નિત્ય છે. પરંતુ એ સેનું સદા સમાન અવસ્થામાં રહેતું નથી; કેઈવાર તે કડીરૂપ પર્યાય ધારણ કરે છે, કેઈવાર કુંડલરૂપ પર્યાય ધારણ કરે છે, માટે પર્યાયની અપેક્ષાએ તે અનિત્ય પણ છે. તેથી એમ નથી કહી શકાતું કે એ સુવર્ણ દ્રવ્ય સર્વથા નિત્ય છે, અને એમ કહેવું પણ યુક્ત નથી કે એ સર્વથા અનિત્ય છે, સિદ્ધાન્ત એ છે કે સત્ (અસ્તિત્વવાની છે તે ઉત્પાદ, વ્યય અને દેવ્ય સ્વરૂપ અવશ્ય થાય છે. અને ઉત્પાદ તથા વ્યય પર્યાયષ્ટિએ કરીને થાય છે, માટે એ દૃષ્ટિએ પદાર્થ અનિત્ય તથા ધ્રૌવ્ય દ્રવ્યદૃષ્ટિએ કરીને થાય છે, માટે એ દૃષ્ટિએ પદાર્થ નિત્ય છે. એ વાત પહેલાં બતાવી ચૂકયા છીએ. અન્યત્ર પણ કહ્યુ છે કે સુવર્ણ પહેલાં લગડીના આકારમાં રહે છે, પછી લગડીના રૂપમાંથી પરિવર્તિત (વ્યય) થઈને હાર (ક ઠના ઘરેણા)ના રૂપમાં ઉત્પન થાય છે, પછી હારમાંથી પરિવર્તિત થઈને સ્વસ્તિકના રૂપમાં ઉત્પન્ન થાય છે, સ્વસ્તિક રૂપમાંથી બદલાઈને તે કર્ણફૂલના રૂપમાં ઉત્પન્ન થાય છે, પછી એજ સુવર્ણ અનેકાનેક આકારેને ધારણ કરતાં કરતાં ચમકતાં કુંડલેના રૂપમાં આવી જાય છે, પરંતુ એ બધી અવસ્થામાં સુવર્ણ એજ રહે છે કે જે પહેલાં લગડીના રૂપમાં હતું. માત્ર આકાર જ બદલાતું રહે છે. જો એ સુવર્ણને કેઈપણ અકૃતિના રૂપમાં ન જોતાં શુદ્ધ રૂપથી જોવામાં આવે, તે એ માત્ર દ્રવ્ય જ છે. વળી કહ્યું છે કે
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
પ૦
