Book Title: Nandanvan Kalpataru 2018 06 SrNo 40
Author(s): Kirtitrai
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521040/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: vi0saM0 2074 saGkalanam : uttarAyaNam | kIrtitrayI 40 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / * kalpatarurnandanavana - satko'yaM nandatAt suciram // Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 40 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // vi.saM. 2074 uttarAyaNam saGkalanam kIrtitrayI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataru: 40 ( SANmAsikam ayanapatram ) saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2074, I.saM. 2018 mUlyam : Rs120/ asmin jAlapuTe'pi upalabhyate - i-saGketaH : s.samrat2005@gmail.com prAptisthAnam : (1) zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 079-26622465, 09408637714 (2) zrIvijayanemisUrijJAnazAlA zAsanasamrAT bhavana, trIjo mALa, zeTha haThIsiMha kesarIsiMhanI vADI dillI daravAjA bahAra, zAhIbAga roDa, amadAbAda- 380004, phona - 099 - 22168554. samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH " C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 079-26574981, (M) 9979852135 mudraNam : kirITa grAphiksa 3, maMgalama epA. bhagavAnanagarano Tekaro, vizvakuMja, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 09898490091 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakAnAM pratibhAva: (1) sampUjyAH AcAryacaraNAH, pUjyA. kIrtitrayI, sAdaraM praNatitatiH / nandanavanakalpataroH viMzatirvarSANi, saMskRta-prAkRtamAdhyamena, saahity-sNskRtisevaayaam| ityahI bahudhA abhinandanIyam / etadarthaM, mAnyAH sampAdakAH, samprerakA AcAryacaraNAzca prArthyante gauravAbhinandanasamArohArtham / ayanapatramasmAkaM sthiragatyA vivardhate / sujJAssahayoginassarve praNamyante sahAdaram ||astu|| etaddezaprasUtasya sakAzAt divyajanmanaH / / svaM svaM caritraM zikSeran pRthivyAM sarvamAnavAH // iti zrAvaM zrAvaM, bhAratasya gurupadatvakalpanayA momudyate cetaH / sAmprate kAle, yathA japAnadezaH, tathaiva ijarAiladezaH api samutkarSApannaH / mUlatastatra, svarASTraprItiH varIvartate / kazmIrataH kanyAkumArIparyantam, dvArikAtaH jagannAthapurIparyantaM ca, bhavyamasmAkaM rASTra pUjanIyam / vinA jAtibhedaM, vinA dharmabhedaM, vinA vANIbhedaM, vinA prAntabhedaM; mataikyena kamapi bhedaM vinA, svarASTrasevArthaM kAryaH saGkalpaH / kAyena vAcA manasendriyairvA __buddhyAtmanA vA prakRtessvabhAvAt / karomi yadyat sevAparaM tat / svarASTradevasya hi pUjanArtham // iti bhAvanayA, nItyA prItyA, svasvakarmaNi jAgarUkairbhAvyam / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataroH 39 tamazAkhAyAH prAstAvike'pekSitaM rASTrIyaM cAritryaM bhAratIyAnAmasmAkaM, svakarmadakSatApUrvakaM vRddhimetu, iti prArthyate / parasparaM bhAvayantaH zreyaH paramavApsyatha, iti vyavahAraviduSoH vacanaM, bhAratajapAnasambandheSu caritArthaM bhavatIti dRzyate / javAharalAlaneharuvaryaiH, Apadgatasya japAnasya kRte, bhAratasyodAraH sahayoga: prArthitaH / evameva prApya sAmarthyaM, japAnenA'pi sahayogapratibhAvaH sahRdayatvena prArthitaH / dhanyavAdArhA eSA bhAvanA / adhunA, bhAratena, svavikAsArthaM vizeSA jAgRtissevyA / sarveSAmanyeSAM sahayogena, punazca vizvagurutvaM syAdasmAkaM, gauravaM ca jAyeta iti ko nAma rASTrabhakto bhAratIyo necchati ? etadarthaM, icchAnurUpaM prayatnaM kartuM prArthyate paramezvarakRpA / saddharmapAlanena kAryamidaM kAryamiti // Do. vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgarthaH ' ahamadAbAda - 15. mAnyAH, (2) sAmpratakAle devavANyAH patrikA durlabhA jAtA'sti / etAdRze kAle vidyAjagati AzvAsanarUpA nandanavanakalpataru-nAmikA patrikA'stIti naH parilakSyate / na kevalamahamasyAH paThanaM karomi, kintu madIye mahAvidyAlaye saMskRtacchAtrAnapi patrikAmenAM paThituM prerayAmi / etasyAH paThanenA'smAkaM saMskRtabhASAbodho vardhatetarAmiti pratIyate / etAdRzyAH patrikAyAH prakAzanArthaM bhavadbhyo bahuzo dhanyavAdA: iti vinivedayati 4 - prA. madhusUdanaH ma. vyAsaH moDAsA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvikam "rASTreNa samAjena vA'smadarthaM kiM kRtam ? - iti mA pRcchantu, asmAbhiH rASTrasya samAjasya vA kRte kiM vihitam ? kiM vA vayaM zreSTharASTrasya zreSThasamAjasya ca nirmANArthaM kartuM zaktAH ? - iti pRcchantu" / - jahona eph. keneDI (amerikIyaH pUrvarASTrapramukhaH) zreSTharASTrasya zreSThasamAjasya ca nirmANArthaM kimAvazyakam ? ekameva vastu Avazyakam / tadasti rASTrIyacAritryam / rASTrIyacAritryaM nAma uttamaM zikSaNaM, paripakvA nItimattA, sahajamanuzAsanam, udAttAH saMskArAH, utkaTaM ca rASTraprema / eteSAmetAdRzAmanyeSAM ca mUlyAnAM kSetre yo bhAratadezo jagadapyatizete sma prAkkAle tasminneva deze'dyatve mUlyAnyetAni zikSaNIyAni haThAcca grAhayitavyAni bhavantIti kIdRzIyaM viDambanA ? yadyapi mUlyAnAmeteSAM kAnicit pRSanti sampratyapi yatra-kutracid dRSTipathaM samAyAntyeva, tathA'pi sAmastyenA'valokyeta yadi, tadA jJAyate yad A bahoH kAlAdevaitAdRzAM mUlyAnAM tathAvidho hAso jAto'sti yathA yadi kazcanaitAdRzamUlyAnAM prAdhAnyaM varNayet tatpradhAnaM vA jIvanaM jIvet tadA sa janai rUDhivAdI vA, jaDo vA, avyAvahAriko vA parigaNyeta / (evaM satyapi vayamasmAkaM rASTra samAja vaivotkRSTatayA parigaNayanto naiva viramAma ityapareyaM viDambanA khalu !) / __yadA vayam amerikA-keneDApramukhapAzcAtyadezAnAM, phrAnsa-spena-svIDana-jarmanIprabhRtiyuropIyadezAnAM japAna-koriyAdipaurvAtyadezAnAM zikSaNavyavasthAyAH, samAjavyavasthAyAH, rakSaNavyavasthAyAH, tattadrASTrIyanAgarikANAM ca svayaMsphUrtAyA anuzAsanapriyatAyAH, jAgarUkatAyAH, nItimattAyAH, rASTrabhakteH, mAnavatAyAzca viSaye paThAmaH zRNmo vA tadA mana ekataH paritoSamanubhavati aparatazcA'smAkaM paristhiti dRSTvA santapati yad - yadyapi teSAM bhogapradhAnA hiMsApradhAnA ca saMskRtistathA'pi te IdRzAH saMskAravanto nItimantazcaH, tadviparyAsena ca, yadarthaM vayaM sadA garvaM vahAmastAdRzI yadyapyasmAkaM dharmapradhAnA, tyAgapradhAnA, karuNApradhAnA ahiMsApradhAnA ca saMskRtistathA'pi vayamIdRzAH saMskArahInAH nItirahitAzca / yatraiva pazyAmastatraiva anItiH, asatyam, aviveko'nAcArazcaiva dRggocarIbhavanti / kasyA'sti nanUttaradAyitvametatsarvasya kRte ? kiM sarvakArasya ? kimArakSakANAm ? kiM samAjasevakAnAm ? kiM dharmagurUNAm ? kiM zikSakANAm ? athavA nAgarikANAm ? sarveSAmapyeteSAmuttaradAyitvamasti, paraM vizeSato nAgarikANAmasmAkameva / vayamevA'rthAt sAmAnyajanatA eva yadi manasA dRDhIbhUyA'nIterasatyAdanAcArAcca viratA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavet, vivekaM susaMskArAMzca projjvAlya svayamevA'nuzAsanaratA bhavet, jAgarUkA mAnavatApUrNavyavahAraniratA ca bhavet tadA sarvatra vyAptasya bhraSTAcArasya nAze vilambo na bhaviSyati, sarvakAro vA prajAsevakA vA, adhikAriNo vA, netAro vA'pi svayameva svasvakAryaniratA nyAyamArgapathikAzca bhaviSyantIti nizcapracam / kadA'yaM janatAjanArdano jAgariSyatIti na jAnImahe / kintu vayameva yadi vyaktigatarUpeNA'pi yathAsambhavaM jAgRtA bhaviSyAmo'nyAMzca jAgaraNArthaM prerayiSyAmastadA'smAkaM tu dezasya samAjasya ca kRte kiJcanottaradAyitvaM nirUDhaM bhaviSyatIti tat kRtvA'pi kRtArthammanyA bhavAma iti zam - bhagavanmahAvIrajanmakalyANakadinam kIrtitrayI caitra-zuklA trayodazI, vi.saM. 2074 vApInagaram Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH kRtiH bhagavadvandanam zrIzaLezvarapArzvanAthastutyaSTakam dRSTAntazatakam dodhakazatakam sarvakarmasAdhakam hAIku-aSTakam ekavArasya pArazabdaH patram pustakasamIkSA kAvyAnuvAdaH marma gabhIram kathA yAdRzaM kRtaM tAdRzaM prAptam saMskAraprapA ratnAvaliH bharjakavikretA ambArAmaH kartA sva.A.zrIvijayadharmadhurandharasUrayaH sA.mokSayazAzrIH DaoN. ec. vi. nAgarAjarAv Do. abhirAjarAjendramizraH DaoN. vAsudevaH vi. pAThakaH 'vAgarthaH' DaoN. vAsudevaH vi. pAThakaH 'vAgarthaH' DaoN. harSadeva-mAdhavaH munidharmakIrtivijayaH kalyANakIrtivijayaH kalyANakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH muniakSayaratnavijayaH DaoN. rAmakizoramizraH DaoN. harSadeva-mAdhavaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurukRpAyAH phalam ko mUrkhaH ? kRtajJatA samatAyAzcetanA viduSAM sarvatra samatvam marma narma sA. dhyAnarasAzrIH sA. puNyadharAzrIH sA. tattvananditAzrIH sA. saMvegarasAzrIH sA. kalyANarasAzrIH kIrtitrayI munizrutAGgaratnavijayaH prAkRtavibhAgaH prAkRtavyAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam pAiyavinnANakahA paM. narendracandrajhA sva.A.zrIvijayakastUrasUrIzvarAH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavadvandanam -sva.A.zrIvijayadharmadhurandhasUrayaH zriyaM satkalyANAM smaraNakaraNAd yo vitarati priyAM ramyAM gamyAM vacanavazato yacchati mudam / dhiyaM zuddhAM buddhAM namanakRtitaH saMprakurute tamAdIzaM vande vimalavibhavaM devamanizam // 1 // OM zrImadAdijinamAtmavikAzavantaM bhavyaM padaM praNatabhavyajanaM namantam / sauvarNavarNarucirAM rucimAdadhAnaM zastaM samastaduritAstakRte'hamIDe // 2 // zrIsiddhAcalabhUSaNaM jinapatiM trAtAramIzezvaraM pAtAraM trijagajjanasya nitarAM bhartAramuccaiH sadA / vizvAbjaikadinezvaraM suranataM candrojjavalaM muktidaM zrImannAbhinarendranandanamahaM vande tridhA bhaktitaH // 3 // stuve jinezaM jitarAga-roSaM sampUritAzeSavizaSatoSam / dUrIkRtAkhaNDapracaNDadoSaM prAptAkhilajJAnapramodakoSam // 4 // sarasarasasameto vizvavizvaikarUpo _ namadamaramarAlai rAjamAnAbdapAdaH / dalitalalitakAmaH pUritAzeSakAmo jayatu jagadabhISTo vardhamAno jinendraH // 5 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreyaHsAgara ! te padAbjayugaladhyAnAt parAmarzato niHzreyonumatiM vidhAtumanizaM svAmin ! pravRttaH param / vizvAbhabhramasiddhasAdhanamahAdoSAlibhUtaH sthito vIrastAM kRpayA siSAdhayiSayA siddhi parAM prApaya // 6 // mahAvIrasvAmin ! kramakamalayugme ramatu me dvirepazceto me madhumadhurimAlolupamanAH / tataH svAdaM svAdaM guNagaNaparAgaM gatagadaM kramAllIno bhUyAdacalakamalAGke kramagate // 7 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzaGkhezvarapArzvanAtha- stutyaSTakam (chandaH indravajrA ) OMkArayuktaM munivRndavandyaM, devendrapUjyaM naranAthasevyam / nIlotpalAbhaM sumanonataM ca zaGkhazapArzvAdhipatiM stuve tam // 1 // tvaM vItarAgo'si niraJjano'si, siddho'si buddho'si nirAmayo'si / vandyo'si pUjyo'si mahezvaro'si, zaGkhazapArzvAdhipatiM stuvetam // 2 // yatsnAtratoyAmRtasecanena, vArdhakyavidyA viphalA babhUva / kRSNasya kaSTaM ca tadaiva naSTaM, zaGkhezapArzvAdhipatiM stuve tam // 3 // akiJcanastvaM tava sevakAzca tvaddhyAnayogena dhanadIkRtAzca / bhavAbdhisantAraNayAnapAtraM, zaGkhezapArzvAdhipatiM stuve tam // 4 // rAgasya mAtrA tvayi nAsti kAcit janAstathA'pi tvayi rAgaraktAH / ayaM tvatulyaH khalu te prabhAva:, zaGkhezapArzvAdhipatiM stuvetam // 5 // dveSasya lezastvayi nopalabdhaH, roSaH kRtaH karmasu yat tathA'pi / iyaM hi vArtA tava kA'pyacintyA, zaGkhezapArzvAdhipatiM stuvetam // 6 // tvaddarzanAnnazyati pAparAziH, pUryeta vAJchA kila vandanAtte / prApnoti muktiM tava pUjanena, zaGkhezapArzvAdhipatiM stuve tam // 7 // tubhyaM namo'bhISTapradAyakAya, tubhyaM namaH saGkaTanAzakAya / tubhyaM namo maGgalakArakAya, zaGkhezapArzvAdhipatiM stuve tam // 8 // A. zrIvijayalabdhisUrIzvarasamudAyasatkA // 3 - sA. mokSayazAzrI : * Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTAntazatakam -Do. eca. vi. nAgarAjarAv jayanti jagati jyeSThA janajIvAtavo jinAH / zobhante zAmbhavAH zreSThAH zAstrazauNDAH zamaM zritAH // 1 // kUjatsu kokileSvagre kAkaH krozati karkazam / vidvatsu bhASamANeSu mUrko garjati saMsadi // 2 // pApinaH karma nirmUlya narmadA zarma yacchati / lokasya zokamutsArya kavitA tanute mudam // 3 // manthanAdeva dugdhAbdhau pArijAtasamudbhavaH / vicArAdeva vedAnte brahmajJAnamavApyate // 4 // granthAlaye karma kurvan zAstrajJAnaM na vindate / sUpe magnA sadA darvI nA''svAdayati tadrasam // 5 // edhito'pi guDAvAle nimbo nojjhati kATavam / duSTaH sajjati paizunye munigehe'pi vardhitaH // 6 // - - AkRSyante pArijAtakusumairmakSikAH katham / nAstikebhyo na rocante vedAnAmuktayaH zubhAH // 7 // rAjanti paNDitammanyA mUDhAnAmeva saMsadi / bADhaM gavayagoSThISu gItaM gAyanti gardabhAH // 8 // medhairmeduramAkAzaM dRSTvA nRtyanti kekinaH / puSpaiH samRddhamArAmaM ghrAtvA guJjanti SaTpadAH // 9 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArjakaiH zodhyamAno'pi deho'zuddhi na muJcati / paNDitairbodhyamAno'pi duSTaH pApe'nurajyate // 10 // kathaM sampAdyate vidyA yadi zraddhA na vidyate / kSIrameva yadA nAsti kathAmAtraM tadA dadhi // 11 // durvidagdhA hi caturAH paradoSAnukIrtane / gRdhrA eva pravIkSante vanamadhyasthamAmiSam // 12 // mUryo na labhate zAnti gurUNAmupadezataH / zItarazmikarasparzAnnA'zmA dravati jAtucit // 13 // narasya bhAgyamAdhatte guNADhyA varavarNinI / candrasya zobhAM tanute tArAlaGkRtayAminI // 14 // jyotiSSu bhAnurutkRSTo yo lokasya prakAzakaH / vidvatsu vaidya evA''dyo yaH zokasya nivArakaH // 15 / / na zobhate vinA patyA bhUSaNairbhUSitA'GganA / vinA dAnena nRpatirna vandyaH kozavAnapi // 16 // garutmAnUrdhvagagane Dayate na tu vAyasaH / pratibhAvAn sukAvyAni kurute na tu mandadhIH / / 17 / / sUnRtaM sAdhurAcaSTe tiSThannapyasatAM gRhe / kokilaH kAkanIDe'pi vadhito maJju gAyati // 18 // lazunasyogragandhena vismAryante'khilA guNAH / dUrIbhavanti mitrANi vAkpAruSyAnmahIpateH // 19 / / bhramantyupasumaM nityaM bhramarA madhutRSNayA / nRtyanti strIsaMnikarSe yuvAnaH sukhalipsayA // 20 // gau gdhvA tRNaparNAni snigdhaM dugdhaM prayacchati / duHkhazokau vIkSya kaviH kAvyaM nirmAti zarmadam // 21 // jJAnI parityajya sukhAni loke, prameyamanvicchati nityasatyam / anveSate lohacayaM vihAya, svarNaM khanAvAbharaNaM cikIrSuH // 22 // bhavanti loke kavayaH prakAmaM, kiM kAlidAsasya tu te samAnAH? / jvalanti loke bahavaH sphuliGgAH, sUryeNa teSAM tulanA tu na syAt // 23 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkarNya mUryo viduSAM saduktI-rAnajAnan nanu vakti kiJcit / sUrye nabhasyudyati sUryakAntAH, zilA jvalanti svayamaprakAzAH // 24 // vidyArthino jJAninamAzrayanti, jJAnAya tasmai dadate na kiJcit / bhajanti vRkSaM madhune dvirephAstasmai na kiJcit punararpayanti // 25 // madhye sakhInAM taruNI sahAsA, vibhAti lokaM bahu modayantI / nakSatramadhye parizobhate glauryotsnAvitAnaiH paripUrayan dyAm // 26 // rUpaM mayUrasya vicitravarNaM, pazyan jano nA'nyaguNAn viviGkte / vadhvA mukhaM vIkSya nitAntaramyaM, varo na pRcchatyaparaM tu kiJcit // 27 // vRkSe samRddhe phalapuSpaparNairAyAnti bhRGgAzca khagAzca kITAH / gRhe prapUrNe dhana-hema-dhAnyairmilanti bandhvarthigaNAzca bhRtyAH // 28 // svAdUni santvatra phalAni kAmaM, nRpAyate cUtaphalaM rasADhyam / AnandaheturbahudhA'stu puMso, nArImukhaM premamayaM pradhAnam // 29 // gRhaM na vittaM na na cA'dhikAro vidyaiva maryaM kurute'tra pUjyam / kulaM na varNo na na cA''kRtirvA, guruM janAryaM vidadhAti vANI // 30 // bhUmiM khanan vAJchati kandamUlaM, na svarNamanviSyati jAtu potrI / devaM stuvannIpsati vittarAzi, mUDhaH kavirnaiva tu nityamokSam // 31 // ravermayUkhAH kamalaM vibodhya santarpayante madhubhidvirephAn / udghATya kozaM nRpasauvidallA ArAdhayanti draviNairdvijendrAn // 32 // sthiteSu haMseSu pikeSu joSaM kAko'vizaGkaM kaTu roravIti / zriteSu maunaM kavipaNDiteSu mUryo'vicAraM bahu rAraTIti // 33 // garjatyasau vyomani vArivAho datte punarjIvanamatyavazyam / brUte prakupyan paruSaM nRpAlaH prANapradAM yacchati jIvikAM ca // 34 // pUrNe himAMzau divi dIvyamAne pazyatyuDUnAM nikaraM na kazcit / / mahAkavau rAjati kAlidAse na gaNyate vRndamaho kavInAm // 35 // zvAnaH prabukkantu ruvantu kAkA mataGgajo yAti vinA vikAram / / nindantu mUrkhAzca hasantu duSTAH karoti kAvyaM kaviraprakampaH // 36 // aTantyulUkAzca raTanti bhekA vidanti kiM te jagato'sya tattvam? / caranti viprA vaTavaH paThanti prajAnate nA''tmarahasyamete // 37 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyeSThA bhavantyeva jagatyaneke jJAnaM dadAtyatra gururna cA'nyaH / vibhAnti khe bhAni sudhAmayUkho vikAsayatyutpalinI sadaikaH // 38 // bhavanti devAstu sahasrazo'nye nArAyaNo rakSati lokamekaH / santyatra siddhA guravo'pyasaMkhyA jJAnapradaH zaGkara eva nA'nyaH // 39 // mIlanti kecidvikasanti kecit sUryodaye vai sumanovizeSAH / zocanti nandanti ca kecidatra krUre vidhau darzayati prabhAvam // 40 // bhavanti loke bahudhA jalAni tathA'pi gAGga salilaM prazasyam / santyeva vidyA bahavo vicitrA adhyAtmavidyA sutarAM pavitrA // 41 // jagAma laGkAM tarasA hanUmAn tIrbodadhi sAdhu vinA patatre / vinaiva zAstrAdhyayanaM subhaktaH prApnoti mokSaM pravijitya moham // 42 // supteSu jAgratsvathavA janeSu steno haratyeva dhanaM pravINaH / yogI pramAdyastvatha jAgarUkaH svAntaM smarastasya vazIkaroti // 43 // bhavantu zauryAdiguNA narasya zIlaM vinA bhAnti na te kadApi / suvarNavajrAbharaNAni nAryA rAjanti naivA'tra vinA satItvam // 44 // puSpANi dattvA'tra madhuvratebhyo madhu prakAmaM paritoSayanti / annaM ca pAnaM sujanAya dattvA dhanyAH prabhUtAM janayanti tRptim // 45 // AkAzasaMcAryapi gRdhrasaGgho mAMse sadaivA'tra niviSTadRSTiH / vedAntavidvAnapi kAmisArtho nArItanuM dhyAyati nityameva // 46 / / sthite'pi sUrye himagau bharAzau gRhAndhakAraM harati pradIpaH / santvatra santo munayazca kAmaM svIyo gururvArayate tamo'ntaH // 47 // vRddhAn mumUrSun tyajati prapaJce vidhinihantyatra jijIviSUn drAk / vinAzya sasyAni nadIpravAhaH sthANUn vizuSkAn vijahAtyabuddhiH // 48 // na mallikAyAM phalamasti, puSpaM nodumbare, nobhayakaM tulasyAm / ibhye na vidyA, vibudhe na vittaM, mUDhe dvayaM nAsti kimatra kurmaH // 49 // sUrye gate pazcimazailamUlaM-nakSatrapuJjo labhate prakAzam / astaM gate hyAdikavau mahAtmanyanye'pi santo vilikhanti kiJcit // 50 // parasya padyAnyapahRtya cauraH pragalbhate vai tadasaMnidhAne / / dyotaM kharAMzorupalabhya candraH svalpaM prakAzaM pradadAti rAtrau // 51 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhartuH sukhaM vAJchati dharmapatnI jihIrSate tasya dhanaM tu vezyA / svAsthyaM payo vardhayate nipItaM prANAn haratyeva viSaM tu lIDham // 52 // biDAlarANmUSikavRndahantA mRgAn gajAn vA sa kathaM nu hanyAt / gadyAni padyAni likhedabhIkSNaM naidaMyugIno racayettu zAstram / / 5 / / yasyA'sti vittaM sa tu naiva datte yo ditsate so'sti sadA daridraH / apeyavAriH sumahAn udanvAn sarAMsi zuSkANi kRtAni dhAtrA // 54 // saMmArjanI mASTiM gRhaM samastaM sA'vajJayA kSipyata eva koNe / prakSAlya pAtrANi vizodhya gehaM dAsI bahirmojanakAla Aste // 55 // puSpaM latAyAmiva kaNTakAzca bhavanti hetustu vidhevilAsaH / prAjJo'sti rAjJaH samitau khalAzca tatkAraNaM bhUmipadhIvikAraH // 56 // vicchidyamAno'pi taruH prarUDho bhAtyAzrayaM pakSigaNAya dAtum / sampIDyamAno'pi kRpAlurugrairjIvatyanAthAn paripAtukAmaH // 57 // phalapradaH sarvajanopayogI sannArikelo bhuvi kalpavRkSaH / jJAnapradAtA bhavabhItihArI cintAmaNiH sadgururunnatAtmA // 58 // vaidyasya maitrI bahudhA'sti vAci sAdhvauSadhaM kintu dhanena labhyam / bhaktirgurau kAmamihA'stu zuddhA labhyeta bhUryadhyayanena vidyA // 59 // dugdhena mizraM salilaM sitaM syAt kiM tAvatA nAsti tayovibhedaH ? budhena sAkaM carato jaDasya veSaH samAno'stu na vai samatvam // 60 // vRkSasya patraM haritaM ca tiktaM puSpaM tu raktaM madhuraM phalaM ca / vAkyaM guroH syAt paruSaM ca rUkSaM dayA tvapArA prayatA ca vidyA // 61 // parizramairyanmadhu makSikAbhiH saMgRhyate taGkriyate nRbhirdrAk / yatnaiH pitRbhyAM zizuredhyamAnaH kRtAntadUtairapanIyate sAk // 62 // AzA na zAmyanti narasya bhogaiH punaH punastA adhikA bhavanti / kIzasya ceSTA viramanti naiva phalapradAnairdviguNIbhavanti // 63 // jagdhvA tRNaM gauH pradadAti dugdhaM bhasmIkarotyagnirupetya tad drAk / AkarNya vedAn zamameti sAdhuH zrutvA'pi tAn kupyati duSTacittaH // 64 // adhItya vedAnavagamya zAstraM karotyaho duSTamanA vinAzam / carvaMzca parNAni phalAni khAdan vanyo gajo dhvaMsayate mahIjam // 65 / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rugNe mumUrSatyapi vaidyarAjo prayuGkta evottamabheSajAni / anizcaye'pyAgamanasya vRSTeH kRSIvalA bIjacayaM vapanti // 66 // rugNasya vaidyo yatate hyasUnAM rakSArthamAyustu vidheradhInam / kavirjanAn raJjayati svakAvyaiH saMskArajanyA tu rasAnubhUtiH // 67 // nimbasya puSpaM ca phalaM ca tiktaM tathA'pi sevyaM gadahArakatvAt / uktiH kRtizcA''ryajanasya tIkSNA grAhyA sadA tvaghavArakatvAt // 68 // rAjJaH pratApaH karuNA ca ditsA bhavanti cettarhi zubhaM prajAnAm / gurormatau teja udAratA ca vidyA ca cecchiSyagaNAH kRtArthAH // 69 // tAlAzca sAlAzca vaTA vizAlAH santyAmratulyA nahi te phaleSu / bhASA bhavantyatra jagatyasaMkhyA mAdhuryadhuryA tu nilimpabhASA // 70 // palAzapuSpANi nirIkSya bhRGgaH prApnoti vRkSaM labhate na kit / ADambarAkRSTamanA manISI gatvA'jJamADhyaM bhajate'rdhacandram // 71 // suhRdbhirAptaiH saha modamAnaM naraM yamo niSkaruNo nihanti / phalaizca puSpaizca taruM samRddhaM pracaNDavegaH pavano bhanakti // 72 // sUnAdhipo jainagururbhaveccellokasya pApaiH phalitaM samastaiH / saMgItagehe badhiro yadi syAnnirNAyakaH zrotRgaNo'pi dhanyaH // 73 // pakSI prayatnaiH kurute svanIDaM taM markaTo dhvaMsayati kSaNena / premNA jananyA zizumedhyamAnaM krUro jhaTityAharate kRtAntaH // 74 // eko'pi hantuM mazakaH samartho martyaM samutpAdya vicitrarogAn / eko'pi duSTaH kulakIrtihArI kalaGkadoSAJjanayannanekAn // 75 // kAkazca pakSI caTakazca pakSI kiM tAvatA tau garuDena tulyau ? indro'pi devo varuNo'pi devastau mUrdhni dhattaH sujinAGghrireNum // 76 // nabho vibhAtyabhrasamUhameduraM taDillatAbhiH paritaH pradIpitam / puraM nizIthe tamasAvRtaM bhRzaM cakAsti bhUyo'pyabhisArikAgaNaiH // 77 // bhavanti loke vihagAH sahasrazaH pikastu gAnena tato viziSyate / vasanti bhUmau bahavo'tra mAnuSAH kavistu kAvyena virAjate pRthak // 78 // vanAya rAmeNa vinaiva sUcanAM samIritA taM na nininda jAnakI / vinA'pi pApaM vidhinA'tra saGkaTe nipAtito naiva budho'tra roditi // 79 // 9 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasannacittAbhyasanaiH sarasvatI kavitvazaktiM jnytyupaaske| jalaiH prasiktA bhuvi mallikAlatA janAya datte kusumaM manoharam // 80 // kSIrAmbudhi varNayituH kavIziturgehe zizordugdhakaNo'pi durlabhaH / bhUpAya hemAbharaNAni kurvataH svapne'pi bhAryA labhate na kaGkaNam // 81 // pradarzayan sundarapuSpavaibhavaM taruH samAkarSati bambharAn bahUn / prakAzayannAtmavicArakauzalaM budho janAn AtmavazAn karotyasau // 82 // na paNDitAssanti vimatsarAH kSitau na darpahInA divi santi devatAH / acaJcalA na pramadAH kalau yuge na kopahInA vipine maharSayaH // 83 / / na pippalasyA'sti manoramaM sumaM phalaM na ca svAdu tathA'pi so'rcyate / purohito naiva guNI na paNDito janaiH samastaistu sadA nimantryate // 84 // vinA gRhiNyA bhavanaM mahAvanaM dhanaM vinA jIvanamUSarAvaniH / guNaM vinA mAnava eva rAkSaso vinA zrutiM gAnamapAdanartanam // 85 // gaNAdhipaM yaH satataM samarcati prapUjayatyeva sa mUSikaM sadA / prasannatAM yo nRpaterapekSate sa tasya dAsaM ca dhinoti bAlizam // 86 / / atyunnatAssanti dharAdharAH kSitau nimnAstathA santyavaTAH pade pade / zreSThA udArA vilasanti sajjanA nIcA virAjanti ca lokazoSakAH // 87 // rUpe'prazasyo'zravaNArhanAdo'pyuSTro janaiH pAlyata eva dADhyAt / ajJAtavaMzo'pyavicAryazIlo yodho nRpasyeSTatamo hi zauryAt // 88 // zoke nimagnAH svayamanyatuSTaye kurvanti nRtyaM prahasanmukhA naTAH / dandahyamAnA api bhUri candanA AmodamalpetaramAzu tanvate // 89 // rAjate bhAjane rAjate'Gko'lpako dRzyate nA''yase drAk kalaGko mahAn / kathyate rAghave'pyalpadoSo janai rAvaNe smaryate naiva doSavrajaH // 10 // virAjate vArinidhiH samantAd yAdAMsi ratnAni ca sarvadA'van / kSamApatiH pAlayati svagehe dhUrtAstathA paNDitatallajAMzca // 11 // vedazAstrakuzalo'pi tapasvI krodharUkSahRdayo vivarNyate / ratnarAzibharito'pi samudro ghoramatsyanibiDo vinindyate // 12 // viSNuM vahannapi caran gagane khagendro dagdhodarAgnizamanAya palAni bhuGkte / vedaM paThaMzca viharan paramAtmadhAmni prAjJaH striyaM zrayati manmathatApazAntyai // 93 // 10 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArI payojavadanA sumakomalAGgI saMdhArayedyadi na cA''bharaNaM tataH kim / vedAMzca zAstranikaraM samadhItavAn yo vidvAn sa naiva dhanavAn yadi kA nu hAniH? // 94|| kAvye kRte'pi kavinA madhure na kazcit saMmAnayatyatha dhanaM ca na ko'pi datte / gAne kRte'pi vipine satataM pikena zrotA'sti kaH kimiha yacchati vA'pyamuSmai? // 95 // nadyo jalairjalanidhi paripUrayanti meghAH pibanti ca na tatra tu vRddhilopau / duHkhaM sukhaM ca puruSaM pravizatyamUDhaM tiSThatyasAvavikalaH sthirabuddhivRttiH // 16 // zabdAyante nabhasi jaladA naiva varSanti kecit, kecinmaunaM dadhati salilaM bhUri yacchanti bhUmyai / loke vAcaM katicana vadantyAzu kurvanti no tat, . . sthitvA tUSNIM vidadhati pare sarvakAryaM sukAle // 97 // haMsAnAM nivahe pravizya karaTaH kiM zobhate rUkSavAk, __ sAdhvInAM nikare virAjati kathaM paNyAGganA kAmukI? / devAnAM nilaye sthito na lasati krUrAzayo rAkSaso, mUrkhaH zAstravidAM gaNe kRtapadaH kiM gauravaM vindate? // 98 // mAtA svasukhaM hitvA putrANAM saukhyameva sAdhayati / soDhvoSmANaM sarasI padmAni sadaiva poSayati // 99 // anadhItya vyAkaraNaM, kAvyarahasyaM vividiSati mUrkhanikurumbam / anavApya yogasiddhi, mokSaM prAptuM samIhate mUDhaH // 100 // kavinA nAgarAjena dRSTAntazatakaM mudA / / racitaM viduSAM prItyai tanutAM maGgalaM sadA // 90, 9th Cross, Navilu Road, Kuvempunagar, MYSURU 570023 Mob. : 9739415291 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dodhakazatakam * 1. vasantadodhakAni kuhU kuhUravamAraTati puMskokilo'dya hanta / jJAtaM, sAdhu virAjase loke'dhunA vasanta ! // 1 // nizi marandarasavarSaNaM dRSTvA mAkandeSu / tyajati ko na yAcJAmaho jaladAgamajaladeSu // 2 // maJjaryaH pratipallavaM sahakArasya vibhAnti / agurutilakaracanaprabhAstAsu madhukarA yAnti ||3|| pratizAkhaM niSpatratAm Rtuvibhave'pi vibhAvya / hanta madhUko vilapitaH kusumadRgambu nipAtya // 4 // sindhukare giripatrakaM saritA dattaM yena / jvalati palAzavanAvalI vijJAtaM nanu tena // 5 // gAmbhIryaM sindhoro galitaM vIcIbhUya / kAnta ! kathaM kulizAyase madhumAse'pyavadhUya // 6 // tanulatikA yauvanasumA manasijagandhA hanta / proSitavallabhamadhukaraM drutamupagamaya vasanta // 7 // kRzA kRzetyanizaM ruSA vazrarmAmavalokya / vadati mRSA na mamauSadhaM priyamAnayati vizodhya // 8 // Do. abhirAjarAjendramizraH * yadyapi saMskRtadodhakazabdasyaiva tadbhavarUpaM hindIbhASAyA dohA iti / tathApi ubhayoH bhASayoH pRthak svarUpaM lakSaNaJcA'nayoH / vidvAMso'tra pramANam / 12 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pihU-pihU nviti jalpasi pratikAnanamunmatta / mAmavalokya na lajjase cAtaka ! kathaM tvamatra ? // 9 // adharottaramavalokate ko nu vasantabalena / devaratAM yAto'dhunA pitAmaho'pi sukhena // 10 // aJjalijalapAnakramaiH sarazzanaiH kSayameti / tadapi nidAghapurassare madhau yazassamudeti // 11 // rasiko navazchavilla iva kiMzukatarurvibhAti / prAcI pavanajharI na kiM zaThanAyikeva vAti // 12 // samupagate Rtuvallabhe kusumakoTinivahena / vindhyadarI zrImaNDitA''khyAtuM zakyA kena ? // 13 // abhavan kAkAnAM kRte nanu picumandaphalAni / mAkandapracure'pyaho madhau sarasamadhurANi // 14 // prativezini ! gacchAmyaham alamanyathA vibhAvya / dhenuriyaM paricumbitA durlalitA sambhAvya // 15 // haritazzuko'sitaH piko vanaM varNazatagAmi / AyAte nu vasantake raktA'haM prabhavAmi // 16 // dhiktvAmayi navamallike ! bhavasi sapatnI hanta / proSitapatikAM mAmaho tvamapi nihaMsi vasanta // 17 // jAGgaliko grAme sthito janani ! tamIkSitumemi / dRSTvA nA''yAsyasi sute ! svayamathavA'hamupaimi // 18 // zItalapavanajharI kathaM zanaiH kaduSNA bhAti ? jJAtaM sAmpratamedhate grISmoM madhurapayAti // 19 // dayite ! tvaM na pRthagvasasi parito mAmasi hanta ! kathamiti ced vakSyAmyahaM tvamapi zRNuSva vasanta ! // 20 // bhrUbhaGgI saritAM jale, vidhau mukhaM pazyAmi / nanu mayUrapicche priye ! kabarI te'nubhavAmi // 21 // haMsagatau te padagati, vacanaM pikaviruteSu / smitakaM bAle ! bhAvaye bhinne'hani jalajeSu // 22 // 13 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. anubhavapaJcAzikA sadvacanaM vadane prabho ! syAcca nayanayori / hRdi kaNThe vilasennu me satyaM jagadanusAri // 1 // svasukhaM nA'haM kAmaye, yazasA nA'pi dhanena / . paramezvara ! jIvanamidaM vyetu vipannahitena // 2 // - saGkalayya pApaM tvayA kRtaM kinnu vaidheya !? hastAgatamapi moSitaM ratnaM paramatineya !! // 3 // kSaNikamidaM sukhavaibhavaM ko na sAdhu jAnAti ? prAptaM bhraSTaM vA kadA kaH sampratyAkhyAti ? // 4 // rAmo dAzarathirgato yathAkAlamiha hanta ! AtmAnaM lakSAyuSaM manuSe tadapi duranta ! // 5 // kakhagagheticaturakSaraM yathA tathA'pyabhyasya / kSetrapuruSa iva valgase tvaM paNDitaH svavazya ! // 6 // kaH kau ke suhRdastava satyaM tvaM jAnAsi ? jIvasi vA bhrAntassakhe ! lokasaraNimanumAsi // 7 // ye kulajAste zatravaH pare ca te mitrANi / ye'raNye jAtA drumAste'bhUvan bhavanAni // 8 // azru mauktikaM nayanayo tvA kRto'smi deva ! dhanakubera iha bhUtale, manye subahu tadeva // 9 // nanu mamA'GgaNe zAradA haMsAvRto'smi tena / lakSmIstava gehe tataH parigato'syulUkena // 10 // bahu manye dAridykaM necchA'GkuritA yena / svapnA dRSTAH kevalaM pUryA niyatibalena // 11 // jahi jahIti dhIrme bhaNati cittaM bhaNati gRhANa / jahi-gRhANa samucitamiti prasabhaM ko'pi babhANa // 12 // jIvanamiha saMzodhanaiH saMskriyeta yadi hanta / vane madhupa iva hasiSyasi bandho ! tvamapi vasanta ! // 13 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatA'bhirAjI me prasUrjijIviSAM saMgRhya / jIvati vapustataH prabhRti caitanyaM nu vigRhya // 14 // ko nu japati mama karNayormandaM mandamupetya / pratiSThasva vihagA'dhunA karmavipAkamavetya // 15 // bahu bhuktaM pItaM sakhe ! suptaM kRtaJca sAdhu / muJca nu janmAntarakRte tad vA kiJcidasAdhu // 16 // rAma kRSNa govinda he he vidhubhAla bhavAni ! / svayaM brUhi kenA'dhvanA bhavadantikamupayAni ? // 17 // raGgapIThamavagatya mAM citramabhinayasi mitra ! kintu tena kiM lapsyase vidhiprapaJca vicitra ! // 18 // jAnAmyahamamRtaM nu kiM kiM garalaM citihAri ? / ekaM me'bhUdantakaM paraJca maGgalakAri // 19 // danujaM janayati dAnavI devaM devI cA'pi / ekA strI dve bhUmike, jananI sA'pi ca sA'pi // 20 // atiyAto'smyatha saptatiM vArdhakyaM nanveti / mohatamo nazyati zanairjJAnaravissamudeti // 21 // bAlyaM nItaM krIDayA'tRptyA yauvanamAzu / vArdhakye'pi mano'dhunA saMlakSyate pipAsu // 22 // ratiyajJo'pi vilakSaNo haviSA zamaM na yAti / vardhata uttaramuttaraM jIvanabhakSi vibhAti // 23 // svayaM vinaSTA Apado nirbandhAste deva ! / jagadapahAya divaGgatA ye madhye sahasaiva // 24 // nijakhaTvAyAM jAyate yA sukhanidrA kA'pi / kvA'sau talpe dhanapateH kva sukhaM taccidvyApi // 25 // AhUto vA bharttitastAmracUDa utthAya / uSasi bodhayati pAlakaM kRtI sa evA'hnAya // 26 // zramArjitA yA roTikA tayA tRptirudiyAya / parapIDArjitavaibhavaM jAtaM nanu duHkhAya // 27 // 15 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalino mAkandA hatA loSTaiH pazya vaneSu / sthitAH kapitthAH kuzalino dhanikA amlaphaleSu // 28 // ye guNinaste pIDitA nirguNAzca viharanti / tulasIkSupe na patrakaM kerkadalAni haranti // 29 // kavidarpaNa bihAriNA dodhakAni likhitAni / sampratyabhirAjo likhati surabhASAyAM tAni // 30 // uccAvacaM svajIvanaM yathA rahImo vkti| tathA'bhirAjo'pyAzayAn svIyAnabhivyanakti // 31 // auSadhapuTakaM dodhakaM manorujAmapahAri / udarasthaM kurute jhaTiti nirAmayaM sukhakAri // 32 // sRSTiriyamme bhAsate bhikSukIva yasmAt / dAtAro nanu bhikSukA bhAsante tasmAt // 33 // adhyApitamiha saMskRtaM tataH paraM kinnAma ? muSTau me muktiH kRtA dazarathanandana rAma ! // 34 // dAridye'yAcyAvrataM yatnaiH pAlitameva / svayaM vinaSTA sA'dhunA tvatkRpayA he deva ! // 35 // nagare-nagare kAzikA pratinadi gaGgAvAri / maraNaM samprati bhArate kvacidapi muktidvAri // 36 // saha caitreNa gato madhuH samprati gaganamupetya / vahnijharI varSati ravirjagadasahAyamavetya // 37 // nanvabhimAnaharo harissapadi ghanaghaTAM preSya / tadavalepamapi saMharati lokavipattimavekSya // 38 // kartumakartumihA'nyathAkartuM kSamo na ko'pi / Rte jagannAthAdaho niraGkuzo nahi so'pi // 39 // ehi tiSTha kiyadavadhi bhoH vasasi, hetunA kena ? pRSTA vipanmayetivat bandho ! smitA'nanena // 40 // nA'haM no'pyardhAGginI no me suto'pyavekSya / tvAmudvignastanukamapi bhagini ! nivasa sukhametya // 41 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muSTimitaM mama bhojanaM culukamitaiva tRSA'pi / svArthaH ko'pi na jIvane dUye tanna kadApi // 42 // abhirAjAbhISTatrayaM sAmrAjyAdhikameva / kare lekhanI kargadaM hRdi zAradA sadaiva // 43 // kUja kUja kokila ! sakhe'vasarastavA''jagAma / darduradine samAgate'thavA smarasi harinAma // 44 // pihU pihU krandannaho samAhvayasi kaM mUDha ! / cAtaka ! kuNThitakaNTha bho ! vyathayasi vipannigUDha ! // 45 // bhAti khaNDitA nAyikA grISme saridahrAya / vAsakasajjotkaNThitA bhavitA ghanamAdAya // 46 / / vIkSya budhAnAM mUDhatAM suhRdAM chalaM nirIkSya / mUDhAnAM budhamAnitAM cakitaH ko na samIkSya ? // 47 // loSTAghAtavyathAM te cUta ! hanta sahantu / badhUrA vayamAdRtAH kaNTakabalAtparantu // 48 // mahanIyaM nanu tatkRte yasya yadIyaM karma / bhRGga eva jAnAtyahI sumAsavAnAM marma // 49 // kSAraM kSate na yojaya yojaya tasmin vAri / bhavanakapATamapAvRNu bhikSurupeyAd dvAri // 50 // prAvRSi nadI taTaGkaSA bhavati jalaplavametya / kulaGkaSA gRhiNI tathA yauvanamadaM sametya // 51 // kasya na bhavati dhanavyayairucitaiH sukhaM sadaiva / ko'styekala iha bhUtale yasya gRhaM vasudhaiva ? // 52 // ityanubhavapaJcAzikA suhRdAM hRdayasukhAya / kRtA'bhirAjIsUnunA madhyamena sandhAya // 53 // vRnda-bihAri-rahImakRddodhakAni parizIlya / abhirAjarasikaH paThatu nanu dRgdvayamunmIlya // 54 // mathurAnAthapathAnugastanute kauzalamadya / eSa kavistraiveNiko vAcAM tapasi niSadya // 55 // 17 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutayatnairArAdhitA vINApANiraho nu / upakrame nanu duSkaraH sampratyapi bhuvi ko nu ? // 56 // satkavayaH zraddadhatu te zucaM kukavayo yAntu / matsariNo mUDhAH svayaM nahuSAH patanAtpAntu // 57 // . lAlATikayatnairalaM parito nijaM prakAzya / sudhyupAsyatAM naya sakhe ! bhuvi vaidheyopAsya ! // 58|| -. 3. nItidodhakAni pANinibhUrnanu vedabhUH saptasindhubhUzcA'pi / naiva kadarthaya tAM bhuvaM labdhiratra no kA'pi // 1 // kaNThIravakulajAtakAH pAJcanadAH zRNutA'dya / vIrabhaktasiMho vadati kimapi manasi santapya // 2 // bhAratapRtanAnAyakAH svAtItaM saMsmRtya / rASTramidaM sArayata bho guruvANI saMzrutya // 3 // jihvAgre te rAjate 'jindAbAdeslAma' / asmAkaM hRdi guJjati 'jaya ziva mAdhava rAma !' // 4 // khAlistAne nirmite kiM saritAM varavAri / sAkSAdamRtaM bhavati bho raktanicayasaJcAri // 5 // zIlamapahRtaM yoSitAM yairnu turuSkairhanta ! tatkroDe krIDatha sukhaM prathitakhAlasApantha // 6 // zrIgurutegabahAduraiH prANotsargamupetya / yo dharmo nanu rakSitastaM vidvekSi sametya ? // 7 // bhAratajananIsaudhake siMhadvAramiva bhAti / mA vidhehi tajjambukadvAramidaM na punAti // 8 // rotsyasi kAverIjalaM roddhaM kSamase sAdhu / kvedaM te vAnaramukhaM kvA''mraphalaM susvAdu // 9 // pazya na parakIyaM sukhaM svIyasukhAya yatasva / lAbhaH kaste parasukhaiH lAbhaM nijaM labhasva // 10 // 18 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA zAkhA vRkSaM vadati mAM nu pRthakkurutAm / tatkSaNameva tathA''carata sA zAntiM labhatAm / / 11 / / yena zAsitA rASTrabhUH purA mameti vibhajya / gataM rAjatantraM nu tat gaNatantraM khalvadya // 12 // ekanIDamiha bhArataM vihagA vasata sukhena / mA'dhaH pAtaya bAndhavaM labhyaM ki kalahena ? // 13 / / nanakAnA te paravaze tasya na cintA kA'pi / khAlistAnaM bhArate vAJchatha hanta tathA'pi ? // 14 // khristAsturkA bhArate kAmaM sukhaM vasantu / hindurASTrametatparaM nitarAM te'nubhavantu // 15 / / turkahetunA yA dharA tridhA vibhaktA hanta ! te dviSantu sampratyapi pAhi murAre'nanta ! // 16 / / jalakalpaM vaidikamataM cintaya zakyaM kena / tauruSkaiH kaTutailakairmelayituM yatnena // 17 // yeSAM prabhurna bhArate dharmastIrthaJcA'pi / tatra vasantaste svayaM no sammatAH kadA'pi // 18 // tanmAnaM kurmo vayaM yallikhitaM vedeSu / dvaijihvayaM nahi rocate, yathA hi bhavadIyeSu // 19 // vakti kurANaM yadyathA, kriyate kinnu tathaiva / manasi vacasi kArye sakhe ! te bhinnatA sadaiva / / 20 / / pazyata nijaM kuTumbakaM nanu vikhaNDitaM bhUri / alaM jihAdaiH sanmadA vipadaste'pi na bhUri // 21 / / laghutAM yAtA vartikA snehasaGkaTo bhAti / vAtyA vAti niraGkazA tvadvipattirupayAti // 22 // svayaM jIva, jIvaya parAna, saddharmo hyayameva / ghoSitamidaM maharSibhiH purAtanairnu sadaiva // 23 / / Teacher's Colony Lower Summer Hill, Shimla (H.P.) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvakarmasAdhakam // Do. vAsudevaH vi. pAThakaH 'vAgartha' zAstradharmapAlanaM rASTradharmapAlanam bhadrabhAvavardhakaM sarvakarmasAdhakam / / ... zAstradharmapAlane sujJatA samanvitA, satyadharmazAsane bhAratIyatA matA; zAstradharmaM varaM sarvalokasaukhyadam bhadrabhAvavardhakaM sarvakarmasAdhakam // ... saMvAdaM saMgati sAdhayitvA varAm kAmayAmahe sadaiva karmaniSThAM parAm; bhAvayAmahe sadaiva mAnavAnparasparam bhadrabhAvavardhakaM sarvakarmasAdhakam / / ... kevalaM na bhautikaM pAramArthikaM param dharmakarmasevane naivA'sti duHkhadam; RSivaraizca munivaraiH evameva darzitam bhadrabhAvavardhakaM sarvakarmasAdhakam / ... 354, sarasvatInagara, ahamadAbAda-15 Ph. : 079 26745754 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAIku - aSTakam (1) dIpito dIpa: atra mandire; yadA dhvAntaM manasi // (3) mithyaivA''bhAti mArjanaM darpaNasya; kalaGkaM mukhe // (5) kathaM mAnava: ? cITikA'pi nA''gacchet mAdhuryaM vinA // (7) vAtsalyaM yasyAH svalpamapi nyUnaM na, sA'smAkaM mAtA // 21 DaoN. vAsudeva: vi. pAThakaH 'vAgartha' (2) astyandhakAraH, patra- paThanArthaM te kuru prakAzam // (4) mandaM garalam pIyate pratipalam; manasastApe // (6) pItamamRtam prItyAstu pratipalam manassaMtRptam // (8) sva-saMgharSe'pi parAnprojjvalayanti phenakaM santaH 354, sarasvatInagara, ahamadAbAda- 15 Ph.: 079 26745754 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavArasya pArazabdaH O.T.P. (One time password) jIvanamasti ekavArasya pArazabdaH janmamRtyudvayasya antarAle kadAcit sAphalyaM labhyate kadAcit kAlo vyartho nazyati... bhavati pArazabdo'pi nirarthakaH !! 22 DaoN. harSadevamAdhavaH Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patram patram -munidharmakIrtivijayaH namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu ! bhavantaH sarve'pi kuzalAH syurityAzAse'ham / bhagavato'nugrahAd vayaM sarve'pi nirAmayAH smaH / navasArInagare cAturmAsI pUrNIkRtya samIpastheSu bAraDolI-mANDavI-vyArA-buhArI-vAMsadA-dharamapuretyAdiSu grAmeSu viharanto vayaM punarnavasArInagare sAnandamAgatAH smaH / eteSu grAmeSu ramaNIyA nayanaramyAzca prAcInajinAlayAH santi / atrasthAH zrAvakajanA api saralasvAntAH zraddhAnvitA bhaktibharAzca santi / eteSAM nagarANAM racanA api mana AkarSati / bandho ! adya mAnavasvabhAvamAzritya kiJcillikhAmi / svabhAvavaicitryeNa manuSyA bhinna-bhinnaprakRtayaH santi / kecana parArthatatparAH santi, kecana svArthaparAyaNAH santi, kecana duSTaprakRtayaH santi, kecana ca prazaMsApremiNaH santi / bAhyadRSTyA samastajanAnAM svabhAvo vartanaM vacanaM ca bhinna-bhinnasvarUpANi santi, yato janA yathAsamayaM parAvartanazIlA bhavanti / kvacit saralaH, kvacid vakra:, kvacid rAgI, kvacicca dveSI - evaM janAH svArthavazena pratikSaNaM svasvarUpaM parivartayanti / yeSAM manovRttiH zuddhAzayA saralA cA'sti te janA na kadA'pyasaMtulitamAnasA bhavanti, te tu sarvAnapi janAn saralarUpeNaiva pazyanti / evaM ye janA malinahRdayAH kuTilabuddhayazca santi, te janA anyAn janAn vaJcayanti, tathaiva kadAcitta eva janA anyAn prazaMsayanti api / yataste tu kevalaM svArthameva sAdhayituM tatparA bhavanti / 23 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ proktaM ca eke satpuruSAH parArthaghaTakAH svArthAn parityajya ye sAmAnyAstu parArthamudyamabhRtaH svArthAvirodhena ye / te'mI mAnavarAkSasAH parahitaM svArthAya nighnanti ye ye tu ghnanti nirarthakaM parahitaM te ke na jAnImahe / saMsAre catuSprakArA mAnavA vartante / tatra kecana sajjanAH - uttamapuruSAH kathyante / ete sajjanAH sarvadA mitrANAM zatrUNAM caivaM sarveSAmapi janAnAM zubhaM hitaM caiva vadanti kurvantIcchanti ca / tataH svakIyaM svArthaM hitaM zubhaM cetyAdikaM sarvamapi gauNIkRtya kevalaM paramArthakaraNe eva ramamANAH santi te sajjanAH / yathA mahAvIraH kRSNo buddhazcetyAdikAH sarve'pi mahApuruSAH uttamapuruSA ityanenocyante / sarvasminnapi jagati vartamAnairanekaihitacintakaiH yasyA'hiMsA-aparigraha-anekAntavAdAdisiddhAntAH pUjitAH tena caramatIrthapatinA traizaleyena pUrvatRtIye bhave "zivamastu sarvajagataH" iti bhAvanayA sarveSAmapi jIvAnAM zubhaM kartuM prayatnaH kRtaH, tadarthaM ca tena mahAvIreNa svakIyaM sarvasvamapi gauNIkRtam / vayaM sarve'pi cITikAyAM tadAtmAnaM pazyAmaH kintu tIrthakaramahAvIreNa tu cITikAyAmapi svAtmA saMdRSTaH / tato mahAvIraH kasyA'hitaM kuryAt ? kA~zca mArayet ? ekA paMktiH smaryate - atra kena ko hanyate ? yataH sarve'pi jIvA me bAndhavAH santi / darpaNe sarve'pi jIvA mAdRzA dRzyante / prabhumahAvIreNa "zivamastu sarva jagataH" iti parArthakaraNabhAvanayA tIrthakaranAmakarmopArjitam / bhagavata etadbhAvanAyA mahattA tvatulanIyA'sti / mahAvIraH paramasAmarthyasya svAmyAsIt / svAminaikenA'GguSThena merugirizcAlitaH / etAdRze sAmarthya satyapi prabhumahAvIreNa keSAJcidapyupasargakArakANAM nA'zubhamahitaM ca kRtaM cintitaM ca, na ca tAdRzAnAM pratIkAraH kRtaH / mahAvIreNa tu teSAmupasargakArakANAmapi zubhaM hitaM maGgalaM caiva cintitam / yadA hiMsakaiH pazubhiH pakSibhirmAnavaizca prabhudehe'sahyopasargAH kRtAH, tadA'pi svadehaM gauNIkRtya tIvravedanAM viSahyA'pi ca teSAM sarveSAmapi zubhameva cintitam / evametAdRzAH parArthakaraNe tatparA jIvAH sajjanA uttamapuruSAH kathyante / pare kecana sAmAnyajanA madhyamapuruSA ucyante / ete janAH svArthaM svahitaM ca saMsAdhya paramArthakaraNe udyatA bhavanti / yathA sAmAjikakAryakarAH samAjasya nagarasya connatyarthaM satatamAdinaM prayatante / te janA vANijyaM gRhaM ca vimucyA'pi satkAryArthamitastato dhAvanti, kintu svahitaM kendrIkRtyaiva tattatkAryaM, 1. yahA~ kisako patthara mAre, kaisara kauna parAyA ? zIzamahalameM hara eka ceharA, mujhasA lagatA hai| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kurvanti te / yadi svArtho na siddhayet tadA mahattvapUrNAni lokopayogIni ca kAryANyapi te janAH saMtyajeyuH / etAdRzA janAH sAmAnyajanAH procyante / / kecijjanA mAnavarUpeNa rAkSasA adhamapuruSAH kathyante / ete janA na kadAcidapi keSAJcidapi ca zubhaM hitaM maGgalaM ca kurvantIcchanti ca / ete tu sarvatra svakIyaM svArthameva sAdhayanti / atra svahitasAdhane ye ke'pi skhalanamavarodhaM ca kurvanti, teSAM sarveSAmapyahitakaraNe lajjAM nA'nubhavanti ete mAnavAH / vizvasmin vizve etAdRzA janA bahavo dRzyante / cetana ! adya sarvatra vizvayuddhasya bhItiranubhUyate / yataH sarveSAmapi dezAnAM sattAdhIzA nAgarikAzca svArthasAdhane tatparAH santi tadarthaM ca te yatkimapi kartuM sannaddhAH santi / idAnIM prAyo vividhadezAH anyadezaiH saha yudhyante / evaM sarveSvapi dezeSu nagareSu samAjeSu parivAreSu ca saGgharSaH pravartate / sarve'pi manuSyAH 'sarvamapi madIyaM syAt, sarve'pi janA madadhInA bhaveyuH' iti manyante / yadA manasi karuNAaudArya-maitrI-saralatAdisadguNAnAM sthAnaM svArthena gRhyeta tadA viveko'dRSTo bhavet / evaM sati akArya kiM na bhavet ? iti prazno bhavati / tatazcaivA'smAkaM sthitiretAdRzI asti - yAvat svakIyaM svArthaM parasparaM sidhyet tAvadeva saMbandho vidyate, anyathA tu kSaNamAtreNaiva madhuraH saMbandho'pi bhagno bhavati / nijaputra-putrI-pati-patnItyAdikA api tvAM nA''hvayeyuH / koNikamahArAjaH smaryate / eSa vItarAgamahAvIrasya paramopAsakasya zreNikamahArAjasya putra AsIt / yadA koNiko mAturgarbhe AgatastadA celaNAdevI duHsvapnaM pazyati sma / tato bAlaka eSa kAlAntare'hitakaro'sti - iti mAtrA jJAtam / atastayA jananyA jAta eva sa bAlakaH utkarake tyaktaH / eSa vRttAntaH zreNikamahArAjena jJAtaH / tatkSaNaM rAjJA sa tyaktabAlakaH sevakasAhAyyena svagRhamAnItaH / rAjJA saromAJcaM sa bAlaka AliGgitaH / utkarake tasya bAlakasya hastaH kSudrajantunA daSTaH / ato bAlakastIvravedanayA nirantaraM roditi sma / tadA zreNikamahArAjena pUyaprapUritastasya hastaH svamukhe prakSiptA / evaM sati tatpIDA'lpIbhUtA, ataH so bAlakaH zAntaH svasthazca jAtaH / zreNikamahArAjenA'tyantaprasannatayA putrasya pAlanaM poSaNaM ca kRtam / putraH koNiko yauvanaM prAptavAn / tasya kulInakanyayA saha vivAho jAtaH / evaM parivAraveSTitaH zreNikamahArAjaH sAnandaM divasAn gamayati sma / ekadA koNikasya manasi pApavicAraH udgataH - mama pitA sattAsakto'sti / vRddhatvaM prApyA'pi sa svayaM netRtvaM na tyakSyati, ato'haM kadA'pi na sattAdhIzo bhaviSyAmi iti / etaduSTavicAreNa koNikasya mano gRhItam, tataH sattAlolupena tena koNikena vinA kAraNaM sahasaiva pitA zreNikamahArAjaH kArAgRhe prakSiptaH / pratidinaM tena koNikena carmarajjunA pitA tADyate sma / tathA'pi Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ke'pi parivArajanAH kimapi kartuM zaktA jAtAH / sarve'pi niHsahAyatAmAzritya diGmUDhA iva pazyanti sma / atraitadeva jJeyam - koNikaH kevalaM svasvArthaM sAdhayituM nirhetukaM pitaraM kArAgRhe prAkSipat / ete'dhamapuruSAH procyante / adyaitAdRzAH puruSAH sarvatra dRzyante / tataH putraH pitaraM, pitA putraM, patiH patnI, patnIH pati, bhrAtA bhrAtaraM, vadhUH zvazrU ceti sarve parasparaM svArthavRttyA ghnanti saMgharSayanti ca / rAjanetRbhiH kiM kriyate ? svArthavazenaite rAjanetAraH zatrubhiH saha mitrAyante, mitraizca saha zatrUyante / ete parasparamahitaM kartumeva manasi satataM vikalpAn kurvantaH santi / ete janAH bahUnAM janAnAM caraNeSu svArthAya patanti, kadAcicca teSAmeva pAdAvAkarSanti / eteSAM janAnAM manasi kathaM kadA ca lAbhaH prApyate, ityeva dRSTiH sadA vartate / / ____ evaM kecana janA upamArahitAH santi / eteSAM janAnAM hRdi kevalaM malinavRttireva pravartate / nirhetukamanyeSAM mAnavAnAmazubhamahitaM caiva kurvantyete janAH / sarveSvapi janeSu zubhavRttirazubhavRttizca bhavatyeva / kintu, duryodhanavaMzajA ete janAH zvetamapi kRSNatvenaiva nirIkSante / pazcAt, dRSTaM tamazubhameva vizeSataH prakAzanta ete / bandho ! etAdRzA janAH keSAJcidapyazubhaM saMvIkSyA''nandante / kadAcit tadazubhasya vRddhyarthameva prayatante kadAcit tadarthaM protsAhayantyanyAn, kadAcit teSAmahitArthamevA'nyebhyaH sAhAyyaM dadati / pazcAttu ete janA hasanti, tRptiM cA'nubhavanti / eSa Anando na, api tu paizAcikAnandaH kathyate / ete janA manuSyarUpeNa pazutulyAH bhavanti / cetana ! etAdRzA janAstvayA dRSTA eva, tathApyahaM jJApayAmi / AdinaM gRhakAryaM vANijyAdikaM kArya ca samApya rAtrau catvare yuvAnaH saMmIlanti / tatraite janA jagati deze samAje ca pravartamAnAM paristhitimAzritya vandhyAputrakathAsvarUpAn nirarthakAn vikalpAn kurvanti / tato vinA kAraNamanyAn nindanti, hasanti prazaMsanti caite / evaM tucchAnandanimagnAste gacchato'saMtulitamAnasasya janasyopahAsaM kurvanti, tajjanasya kimapi vastu gRhItvA taM janaM vyaGgyabhASayA''hvayanti / tatastasya vikRtaceSTAdikaM saMvIkSya te yuvAnaH parasparaM hastatAlaM dattvoccairhasanti / evaM mandabuddhijanasya tasya niHsahAyatAmuddizyate Anandamanubhavanti / ___ adya bahava etAdRzA jIvAH santi ye'nyeSAM zubhaM hitaM ca draSTumeva na zaknuvanti / te tvazubhasya darzanenaiva pramodayanti / teSAM tadaiva manasi zAntiranubhUyate, tathA bhakSita AhAroH jIryati / ____ AtaGkavAdinaH kiM kurvanti ? te vinA kAraNaM kutrA'pi kadAcidapi Akramante / tatrA'nekAn nirdoSAn jIvAn te nanti / teSAM citte pratikSaNaM hiMsakavRttireva ramate / svakIyaM maraNaM svIkRtyA'pi 26 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te'nyAn mArayanti tadA ca te gauravamAnandaM cA'nubhavanti / adyaite AtaGkavAdino jagati pratidinaM bahUn jIvAn hiMsanti / tathA'pi tatsaMghaTanasya vRddhireva bhavati / tatazca sarve'pi prajAjanAzcintAkrAntAH santi, kintu na ke'pi sattAdhIzAstadAtaGkavAdinAM pratikAraM kartuM tAnavaroddhuM ca zaknuvanti / ete janA upamArahitA adhamAdhamAH procyante / anyatrA'nyarUpeNa manuSyasya caturvidhA bhedA varNitAH / yathA kiJca uttamA AtmacintA syAd mohacintA tu madhyamA / adhamA kAmacintA syAd paracintA'dhamAdhamA // tatra prathamo bheda uttamajanasyA'sti / te evottamajanAH kathyante yeSAM cetasi sadA''tmahitasya cintanameva pravartate / uttamajanaiH kriyamANeSu sarvakAryeSu AtmacintAmagre kRtvaiva sarvo'pi vyavahAro vidhIyate / kadAcid bAhyadRSTyA vihitaM sundaraM ca kAryamapi tyajanti ete janAH, yadi tatkAryakaraNe Atmano'hitaM bhavet / eteSAM janAnAM citte vivekadIpaH sarvadA prakAzamAno'sti / tataH 'idaM mama, idaM tave'tyAdikaH svArtho gauNIbhavati / ete janAstu kevalaM - "zuddhAtmadravyamevA'haM zuddhajJAnaM guNo mame - " tyeva bhAvanAyAM ramamANA bhavanti / ete cintayanti jAtasya hi mRtyuH / evaM ca ' ego'haM natthi me koI, ko mama ? kasyA'ham ?' iti cintayantaH ete janA vadanti asminnasAre saMsAre yAvat parasparaM svArthaH sidhyettAvadeva snehijanA asmadIyAH santi, anyathA tu na ko'pi mama asti iti / uktaM ca - yat prAtastanna madhyAhne yanmadhyAhne tanno nizi / dRzyate ca bhave'smin hi padArthAnAmanityatA // bandho ! kazcidadya maraNaM prApnoti, kazcit zvaH maraNaM prApsyati, ko'pi gantuM sannaddho'sti / atra mama kaH ? mama kiM ? asmAkaM sukhaM vastuniSThaM, vyaktiniSThaM, vAtAvaraNaniSThaM cA'sti / atha, etat sarvamapi pudgalamayamasti / tatastat sarvamapi kSaNikaM nazvaraM cA'sti / atra kimapi me nAsti / ataste uttamajIvA cintayanti - ekadA'sya dehasya muSTipramANaM bhasma bhaviSyati, taccharIrArthametAvat pApaM karaNIyam ? nayanayoH saMmIlite sati gRhaM, sambandhaH, snehijanAH, dhanaM ceti kimapi mama nA'sti, tadarthametAvat pApaM karaNIyam ? kadAcidasmAbhiH snehijanArthaM sarvamapi kRtaM tathA'pi yadA svArthaH pUrNIbhavettadA te parivArajanA mAM tiraskuryuH - tadarthaM pApametAvat karaNIyam ? etAdRzA uttamajIvAH saMsAre sthitvA'pi paGkajavannirlepA bhavanti / ete jIvAH samagramapi kAryaM kurvanti, bhogAnapi sevante kintu anicchayA sarvamapi kurvanti / " mokSe cittaM bhave tanuH" iti 27 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathanAnusAreNa vyavaharanti ete / kadA'haM pApamayaM saMsAraM vihAyA''tmakalyANamArgeNa gamiSyAmi - iti bhAvanAyAmeva kAlaM gamayanti / eteSAM jIvAnAM saMsArasukhe naivA''saktiH, kevalaM kartavyarUpeNaiva saMsAre'smin ete jIvAH sthitAH santi / yathA bharatacakravartinA nityaM saMsArasukhaM bhuktaM, sarvamapi sukhaM tadadhInamAsIt, kintu tena cakravartinA yat yat kAryaM kRtaM tatsarvamapi jAgRtipUrvakaM vihitam, AtmAnaM kendrIkRtyaiva kRtaM, tata eva saMsAre vasatA'pi tena kevalajJAnaM prAptam / ekena viduSA kathitam - upabhogo na pApaM, kintu upabhogasyA'tyAsaktiH pApamucyate / enayA AsaktyA eva yuddhamutpadyate vyAdhayo visaGgatayazca vardhante / dvitIyo bhedo madhyamajanasyA'sti / eteSAM jIvAnAM citte'harnizaM - ahametAdRzaH, mayaitat kRtaM, yadyahaM na bhaveyaM tarhyetat kAryaM na saphalIbhavet / vANijyaM gRhaM, saMghaH, parivArazcetyAdikaM sarvamapi mayA vinA na saMbhavet, iti bhAvaH pravartate / adya samasto'pi saMsAro liGgatraye vartate / yathA mama pitA putrazca, mama patnI: jananI ca idaM gRhaM dhanaM ca mameti liGgatrayeNa mohAdhIno jIvo vyavaharati / etAdRzo jIva: sarvadA kartRtvena vyaktitvena ca pariveSTito bhavati / eSa jIvaH pratikSaNaM rAgI, dveSI, prasannaH, udvignaH, kruddhaH zAntaH sukhI duHkhI ca bhavati / evaM yasya citte mohacintA syAt sa madhyamajana ucyate / tRtIyo bhedo'dhamajanasyA'sti / eteSAmadhamajanAnAM manasi nirantaraM viSayasukhasyA'bhilASA vidyate / te kSaNamapi viSayasukhaM vinA sthAtuM na zaknuvanti / ete janA nityaM komalaM mRdu snigdhaM ca sparzam, svAdu miSTAnnaM ca bhojanam, manaHprasannakaraM zubhaM gandham, sundaraM rUpam madhuramArAvaM cecchanti / pratikUlo viSayo yadi prApyeta tarhi ete jIvA udvignAH kruddhAzca bhavanti / bandho ! yadyekaikaviSayamAzritya raktAnAmasmAdRzAnAM jIvAnAM kiM bhavet ? zrIumAsvAtivAcakena kathitam - ekaikaviSayasaGgAd rAgadveSAturA vinaSTAste / kiM punaraniyamitAtmA jIva: paJcendriyavazArttaH // ( prazamaratiprakaraNam) zrIkRSNabhagavatA gItAyAM kathitam dhyAyato viSayAn puMsaH saGgasteSUpajAyate / saGgAjjAyate kAmaH kAmAt krodho'bhijAyate // krodhAd bhavati saMmohaH saMmohAt smRtivibhramaH / smRtibhraMzAd buddhinAzo buddhinAzAt praNazyati // evaM kAmacintAkrAnto jIvo'dhamajanaH kathyate / - - bhinna-bhinnaprANino maraNamApnuyuH tarhi viSayapaJcake 28 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhedo'sti adhamAdhamasya / ye kecijjanA nityamanyeSAM cintAyAmeva raktA bhavanti / mama kiM bhavet ? mayA kiM kRtam ? mayA kiM karaNIyam ? durlabhaM paramadharmamavApyA'pi mayA'dyAvadhi bahUni pApAnyAcaritAni iti svacintAM naite janAH kurvanti / ete tu tenaivaM kRtam, etenaivamuktam, tena dhanArthaM gRhe klezaH kRta:, tena dhanArthaM bhrAtA hataH, tasya putra unmArge gatavAn, tasya patnI vinaSTA cetyevaM sadA cintayanti / - cetana ! anyeSAM cintA nindA ca kSudratA kathyate / kSudratAvazo jIvastu bhavAbhinandI kathyate / etAdRzo jIvo mithyAtvI procyate / atra paraduHkhavinAzasya cintA na kSudratA, sA tu kalyANakarI bhavati, iti jJeyam / kecijjIvAstu prAta:kAle utthAya samAcArapatrikAM gRhItvA''dau maraNasamAcArapRSThaM paThanti / tata: snehijanebhya enaM samAcAraM kathayanti ete janAH / tatpazcAt mayA'tra gantavyamiti vicArya svakIyaM sarvakAryaM zIghraM pUrNIkurvanti / ete janA eva prAtarbhagavatsmaraNaM, prabhupUjA, guruvandanaM, gurubhaktizcetyAdikAni zubhakAryANi na kurvanti, yatastadarthaM samayo nA'sti / etAdRzA janAH svakIyaM prAtaHkAlaM tu malinaM kurvantyeva, kintu pareSAmapi prabhAtamazubhaM kurvanti / tAdRzA jIvA adhamAdhamAH kathyante / bandho ! na ko'pi janmata etAdRzo bhavati / kintu, svabhAvena vyavahAreNa ca vividhabhedA bhavanti / eSa zreSThakule jAtastata uttamo'sti, nimnakule jAtastato'dhamo'sti, etannocitam / yataH karmavazena jIvastattatkule janma prApnoti / evaM mAnavAnAM vividhabhedA bhavanti / ante, sadvicAreNa, satkAryeNa, sadvyavahAreNa ca tvamavAptaM durlabhaM jinazAsanayutamAnavabhavaM saphalIkuru ityAzAse / 29 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakasamIkSA pustakanAma (zrIrAmodanta-kAvyam ajJAtakartRkam - sAbhyAsam) (Sri Ramodanta - A Sanskrit Study exposition) abhyAsalekhakaH M.A. ravIndran (malayAlamabhASayA) prakAzakaH zrIrAmakRSNa-AzramaH S.R.K. Nagar, P.O. OTTAPALAM (Di. PALAKKAD) 679103 (KERALA) ajJAtena kenacit prAcInena viduSA viracitaM zrIrAmodantakAvyaM bhagavataH zrIrAmasya vanavAsAdikaM vRttaM kAvyAtmakazailyA prastauti / keralarAjyasya pAramparika-saMskRtazikSaNapaddhatau, yairbAlakaiH saMskRtabhASAyAH prAthamikaM jJAnaM prAptamasti - arthAt vibhaktyAkhyAta-sandhi-samAsAdikaM ye bAlAH samyaktayA jAnanti, teSAmidaM kAvyaM pAThyate / ___ atra prakAzane zrIravIndramahodayena zlokAnAmarthaH, vyAkaraNabodhaH, kRt-pratyayAnAM taddhitapratyayAnAM ca bodhaH, upasargAdInAM ca kAryaM sarvathA sucArurItyA vivRtamasti / etasyA'bhyAsasya samyak-paThanena vidyArthinaH saMskRtabhASAbodhaH spaSTo vizadazca bhavati / pustake kAvyapATho devanAgarI-lipyA prakAzito'sti, samagro'bhyAsazca malayAlamabhASayA malayAlamalipyaiva ca prakAzito'stIti malayAlamabhASA-lipyanabhijJAnAM kRte kevalaM maulaM kAvyameva paThanIyatayA vartata iti / 30 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnavAdaH hindImUlam - khAlida jAmA (1) ghara ke bAhara bhale hI dimAga le jAo kyoMki duniyA eka bAjAra hai, lekina ghara ke aMdara sirpha dila le jAo kyoMki vahAM eka parivAra hai...!! (2) acche insAna kI talAza mata karie, balki eka acchA insAna bana jAne kI koziza karie, ho sakatA hai Apake acchA bana jAne se kisI kI talAza khatma ho jAe !! saMskRtAnuvAdaH - kalyANakIrtivijayaH gRhAd bahiH nayatu nAma mastiSkam, yato jagadekA vipaNirasti; kintu gRhasyA'ntaH kevalaM hRdayameva nayatu, yatastatraikaH parivAro'sti...!! sajjanasya anveSaNaM mA kuruta, kintu, svayameva sajjano bhavitumudyamaM kurutaH bhavet nAma bhavataH sajjanIbhavanena 'kazcidanyaH' anveSaNAd virameta !! 31 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyati - suzAnta supriya mere bhItara eka aMza rAvaNa hai eka aMza - rAma eka aMza duryodhana hai eka aMza - yudhiSThira jI rahA hU~ maiM nirantara apane hI bhItara apane hisse kI - rAmAyaNa apane hisse kA - mahAbhArata !! niyatiH ___- saM. kalyANakIrtivijayaH mamA'bhyantare eko'zo rAvaNo'sti eko'zo - rAmaH eko'zo duryodhano'sti ___ eko'zo - yudhiSThiraH, jIvAmi ahaM nirantaraM svasyaivA'bhyantare svasyA'zasya - rAmAyaNam svasyAuMzasya - mahAbhAratam !! (hindI-traimAsika-vizvagAthA( janavarI-2018 )kRpAtaH) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garma gabhIram ( 1 ) upazAntaM manaH ekasya vRddhasAdhoH pArzve eko yuvA sAdhuH samAgataH sa vRddhasAdhuM kathitavAn yat "ahaM sarvadA zubhakAryANi karomi, bhagavadbhaktiM karomi, dInAdInAM ca sevAmapi karomi tathA'pi me manaH zAntaM naiva bhavati / adhunA kiM karomyaham ?" vRddhasAdhustaM nikaTasthAjjalAzayAt kiJcijjalamAnetumAdiSTavAn / so'pi kasmiMzcid bhAjane kiJcijjalamAnItavAn / tacca jalaM kaluSamAsIt / - -kalyANakIrtivijayaH - " etajjalaM kaJcit kAlaM sthiraM tiSThatu nAma " vRddhasAdhuravadat / yuvasAdhunA tad bhAjanaM sthiratayA nyastam / muhUrtAnantaraM jalasthA sarvA'pi mRttikA sikatA cA'dhastale saMsthitA jalaM ca sarvathA svacchaM jAtam / - tato vRddhasAdhuravadat "asmAkaM jIvanaM kaluSaM jalamiva bhavati / yathA yathA vayamadhikAdhikA: pravRttI: kurmastathA tathA'smAkaM mano'sthirazAntaM ca bhavati / tadviparItatayA ca yadA vayaM pravRttIralpIkRtya manasa aikAgryaM sAdhayAmastadA'smAkaM mano'sya jalasyeva svacchaM nirmalaM phalatazca samupazAntaM bhavati" / (2) saundaryam 33 varSartordinamekam / meghA anavaratadhArAbhirvarSanta Asan / sarvatra jalamayaM vAtAvaraNamAsIt / etAvatA, eko janazcikitsAlayasopAnAni savegamavatIrya nikaSaiva gacchantaM basyAnamArUDhaH evaM kathayan "aho ! kiyAn sundaro'yaM divasaH khalu !" / varSA tu nirvirAmaM pravartamAnA''sIt, zaityaM pravRddhamAsIt, enaM muktvA ca sarve'pi muktakaNThamIdRzamRtuM nindanta Asan / kintu jano'yamekameva vAkyaM vadannAsIt - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kiyAn sundaro'yaM divasaH !" iti / ato bas-yAnavyavasthApakastaM pRSTavAn - "bhoH ! IdRzaM durdinaM sundaratayA varNayan bhavAn asvasthastu nAsti khalu ?" tena janenoktaM sollAsaM - "ahaM tvAnandAtirekeNA'svastho jAto'smi, tathA bhavAnapyevamevA'svastho'bhaviSyad yadi bhavatA varSatrayasyA'ndhatvAnnivRttya sadya eva dRSTiH prAptA'bhaviSyat" ! / (3) kaSTam ekA''sannaprasavA garbhavatI strI parIkSaNArthaM cikitsakapArve gatA / "asti kiJcit kaSTaM vA ?" - cikitsako'pRcchat / sA sajjaivA''sIdApattInAmAvalyA saha / "Am" iti kathayitvA tayaikaikazaH svakaSTavArtA kathayitumArabdhA - "ahaM samyag upaveSTuM na samarthA, yathecchaM khAdituM na zaknomi, prAyazaH sarvakAlaM mama vamanecchA bhavati, zayane'pi mama pratikUlatA bhavati, prasravaNArthaM vAraM vAraM gantavyaM bhavati, ziraHzUlaM bahuzo bhavati, garbhasthabhrUNasya pAdaprahAraiH zrAntA'hamadhunA, tathA mama pAdAvapi zophayutau saJjAtau" / cikitsakaH sarvamapi tasyAH kathitaM sazraddhaM sasamavedanaM ca zrutavAn / tataH sa tasyA ArogyavivaraNasaJcikAyAM likhitavAn - ___ "sarvamapi sAmAnyamasti, kiJcanA'pi kaSTaM nA'stIti" ! / - . (4) pazcAttApaH dvau janau pApakaraNAt santaptau gurusannidhau gatavantau / "AvAbhyAmatIva duSkRtyamanuSThitaM prabho ! / AvayorantaHkaraNamanutaptamastyetena / kRpayA'sya pApasya kSAlanArthaM kaJcanopAyaM pradarzayatu" / "bhavadbhyAM kIdRzaM pApamanuSThitamiti kathayatAM nanu" - gururAdiSTavAn / prathamo jano'vadat - "mayA tAvadekaM mahat nikRSTaM ca pApamAcaritamasti, etadarthaM cA'haM bhRzaM vyathAmanubhavAmi" / dvitIyenoktaM - "mayA hi bahUni laghu-laghUni duSkRtAni samAcaritAni / kintu sarvANyapi tAni na tathA mahattvayutAni nikRSTAni vA" / guruH kSaNaM yAvat kiJciccintitavAn tatazca kathitavAn - 34 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bhavantau dvAvapi svasya pratyekaM pApasya kRte yathApramANaM pASANamAnIya dadAtu mahyam" / dvAvapi gatau / mahartAnantaraM prathamo janaH pratyAgataH, ekaM ca mahAntaM pASANakhaNDaM mahatA prayatnenA''nIya gurozcaraNayoH pArzve saviSAdaM nihitavAn / tato dvitIyo'pi jano laghulaghubhiH pASANakhaNDai tamekaM syUtamAnIya saharSaM guronikaSA nyastavAn / / tad dvayamapi vIkSya guruNoktaM - "sAmprataM sarvANyapyetAni pASANakhaNDAni yata AnItAni tatraiva punarapi nikSipatAm" / etadAkarNya prathamo janaH svIyaM pASANakhaNDaM skandhe kRtvA yatastadAnItavAnAsIt tatraiva gatvA punarapi nikSiptavAn / paraM dvitIyo janastu yatastAni pASANakhaNDAnyAnItavAn teSAM sthAnAnAmatyalpAnyeva sthAnAni smRtavAn / ataH sa guroH pArzve pratyAgataH kathitavAMzca - "prabho ! etattu sarvathA duHzaka"miti / tadA gurustayordvayorapi bodhitavAn yad - "yadi kenacinmahat pApaM samAcaritaM tadA tasya pApasya bhArastaddhRdayaM bahUtpIDayati, kintu yadi sa janastadarthaM hRdayena pazcAttApamanubhavet tadA sa tatpApAnmukto bhavet / parantu yadi kazcana satataM laghulaghUni pApAni samAcarati, tadarthaM cA'nutApaM naivA'nubhavati, tadA sa pApAnna kadA'pi mukto bhavati / ato mahAnti pApAnIva laghUnyapi pApAni mahatA prayatnena nivAraNIyAni" / (caturNAmapi AGglamUlam - ___Dr. G. Francis Xavier 100 Great Inspiring Stories) 3RTEIT VEUTH (Misunderstanding) _eko janaH svIyaM pAlitaM kukkuraM dRDhasaMhananaM kartuM kiJcana pauSTikaM tailamAnItavAn pratyahaM ca pracuramAtrayA tat tasya pAyayitumArabdhaH / sa kukkurastasmin jane tailapAnArthaM nikaSA samAgate sarvasAmarthyena tasya pratikAraM kurute sma / ataH kupitaH sa tasya kukkurasya mastakaM svIyajAnvormadhye dhRtvA mukhaM ca balAdudghATya tatra tailaM niSiJcati sma / pratyahamayameva kramaH / ekadA tailaniSekAnantaraM kathamapi kukkuro nijasvAmino jAnvormadhyAt svaM mocayituM saphalo jAto mocanasamanantarameva ca sarvamapi tailaM vamanena bahiniSkAsitavAn / sa ca jana etad dRSTvA yAvat kiJciccintayet tAvat tu kukkuro bhUtale sthitaM tailaM leDhumArabdhaH / tadAnImeva tenA'vabuddhaM yat kukkurastailapAnArthaM pratikurvan nAsIt kintu tadIyAyAstailapAnapaddhateH pratikAraM darzayannAsIt !! / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) svaguNavattAnirdhAraNam ghaTaneyaM vaidezikI / kazcana bAlaka ekasmin auSadhApaNaM prAptaH / tatra sArvajanikaM dUrabhASayantram AsIt / tacca ekasmin uccaphalake sthApitam AsIt / ataH sa bAlaH kutazcid ekAM riktAM maJjUSAm AnIya tAm Aruhya ca abhipretaM kramAGkaM yojitavAn / ApaNikaH taM vilokayan tena kRtaM saMvAdaM ca zRNvan AsIt / "mahodaye ! bhavatyA bhavadudyAne ekaH tRNabhUmisamIkAraka : (Lawn cutter) karmakara: Avazyaka: iti vijJApanaM pradattamasti / ahaM tadarthaM siddhaH / kiM bhavatI mAM tadarthaM niyojayet ?" " mayA tadarthaM kazcana niyojito'sti etAvatA" / "mahodaye ! ahaM tasmAd ardhaM vetanaM svIkRtya bhavatyAH kAryaM kariSyAmi " / " kintu ahaM tasya kAryeNa atIva santuSTA asmi" / "mahodaye ! ahaM bhavatyAH udyAnasya kuTTimaM pArzvasthaM ca gamanapathamapi sammArjayiSyAmi / etena bhavadudyAnaM nagare eva zreSThaM bhaviSyati" / "mA'stu bhoH ! dhanyavAdAH" mandasmitaM kurvANaH saH grAhakaM dUrabhASayantra sthApitavAn / tasya sarvamapi saMvAdaM zRNvan ApaNikaH tatpArzve Agata: / I " vatsa ! mahyaM tava vartanaM rocate / tava vidhAyakaM svabhAvam utsAhamapi ca anumodaye aham / tataH ca tvAM mama ApaNe kAryArthaM niyoktum icchAmi' / " tasya AvazyakatA nAsti mahodaya !" / "kintu tvaM kAryArtham eva prArthayamAnaH AsIt khalu ?" "naiva mahodaya ! ahaM mama kAryakaraNapaddhatiM parIkSamANaH AsaM, yatra gRhe ahaM kAryaM karomi / vastutaH aham eva tasyAH mahilAyA: gRhe kAryaM karomi yayA saha ahaM dUrabhASAm akaravam" I zrutvaitat saH ApaNikaH hRSTaH abhavat tasmai ca upahAraM dattavAn / (idam asti svaguNavattAnirdhAraNam / asmAbhiH svaparIkSaNaM nirIkSaNaM ca kRtvA asmAkaM doSAH jJAtavyAH apanetavyAH ca, tata: ca svayameva vayam agresarAH unnatAH ca bhaviSyAmaH / asmAkaM vikAsasya kRte vayameva uttaradAyina: na punaH anye / ) 36 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA yAdRzaM kRtaM tAdRzaM prAptam -munidharmakIrtivijayaH ekasminnagare eko dhanikaH zreSThI vasati sma / tasya prazAntaH saumyAkRtirguNAkarazcaika eva putra AsIt / zreSThinA bahudhanavyayena mahADambareNa ca putrasya kulInakanyayA saha sAnandaM vivAhaH kRtaH / evaM sarvarItyA sa zreSThI paramasukhamanubhavati sma / ___ ekadA putro'svastho jAtaH / anekaizcikitsakairbahavaH prayatnA upacArAzca kRtAH, kintu na ko'pi prayatnaH saphalIbhUtaH / zanaiH zanaiH sa putro vividharogairAkrAnto jAtaH / tataH sa putraH sahasaiva maraNamAptavAn / enayA'niSTaghaTanayA samastaparivAro'tyantaM khinno duHkhyudvignazca jAtaH / kuTumbe eka eva bAlaka AsIt, so'pi mRtaH / itaH paramasmAkaM kiM bhavet ? tatrA'pi anyacintayA'lam, kintu yauvanamAptavatyA asyA vadhvAH kiM bhavet ? vivAhAt ekAdaza mAsA eva vyatItAH / nayanAnandakaraM rUpaM paramasaundaryaM ca dhRtavatyAH kanyAyA rakSaNaM pAlanaM ca kathaM kriyeta ? etaccintayA tIvrAghAtavazena ca zrImatyA mano vikSiptaM jAtam / sA zrImatI cittavibhramarogeNa samAkrAntA jAtA / asaMtulitamanasA kiM karaNIyaM kimakaraNIyaM ceti viveko'pi vinaSTaH / evaM sA''dinamAkrandati sma / zrImatyA etAdRzIM sthiti saMvIkSya tena zreSThinA putraviyogasya duHkhaM vismRtaM kintu nirantaraM zrImatyAzcintayA sa zreSThI kAlaM gamayati sma / vividhenauSadhinopAyena cA'pi sA zrImatI na svasthIbhUtA / ___ athaikadA kalyANamitreNoktam - bhavAn dharmArAdhanAM karotu / bhavAn zrImatyA saha dharmopadezaM zRNotu / tena dharmopadezena tasyA manaH zAntimanubhaviSyati, iti / zreSThI nAstika AsIt / so'dyAvadhi dharmakriyAyA virodhameva kurvannAsIt, tathA'pi zreSThinA'nicchayA mitrasya vacanamaGgIkRtam ! pratidinaM zrImatyA saha sa zreSThI mandiraM gacchati sma, dharmopadezaM cA'pi sa zRNoti sma / evaM zanaiH zanaistasyA manaH prazAntaM jAtam / 37 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekadA dharmopadezakena sAdhunA pravacanasabhAyAM kathitam yatra rAjA nyAyI syAttathA prajA dharmakaraNe ratAH syustatra kadA'pi nA'kAlamRtyurbhavet / mAtApitrorupasthityAM bAlako mriyeta, iti kathaM bhavet ? etattu na zakyameva / pravacanakArasAdhoretadvacanena zrImatyA manasi kolAhalaH saJjAtaH / divase rAtrau nidrAyAM cA'pi sA tu jalpati sma kimapi bhayaGkaraM pApaM kRtaM syAt, anyathA naivaM bhavatyeva / etacchrutvA zreSThI tAM vAraM vAraM bodhayati sma kintu zrImatyA na svIkriyate sma / sA tu anyathaivaM na bhavatyeva iti raTanameva sadA'karot / -- bhavAn satyaM vadatu, bhavatA kiM pApaM kRtamiti pRSTaM zrImatyA / zreSThI na svIkaroti sma / tathA'pi zrImatyA atyAgrahena tena zreSThinoktam mayA pUrvamekaM pApaM kRtaM, kintu kRtena tena pApenaiva vayaM sukhinaH smaH / kiJca tena pApena vipulaM dhanaM saMprAptam, pazcAttena dhanenA'nekAni satkAryANi kRtAni / yathA bahUni mandirANi nirmitAni bahvyaH pratimAH pratiSThitA:, anekazo yAtrAH kRtAH, bhojanAlayA udghATitAH, sAdhubhyo vipulaM dAnaM dattam, iti / atastaiH satkAryaiH kRtaM pApaM tu vinaSTaM jAtam / zrImatI kruddhA jAtA / etaiH satkAryairalam, prathamaM bhavAn katha kiM pApaM kRtamiti / zreSThI uvAca ekasmin grAme mAtrA sahaiko bAlako vasati sma / tasya parivAre'nyo na ko'pyAsIt / pitA tu durbhAgyaM dAridyaM caiva vimucya mRtaH / tato mAtA putrazceti dvAvapi udarabharaNArthaM keSAJcijjanAnAM gRhakAryaM kurutaH sma / bahubhiH kaSTaiH prayatnaizcA'pi tayorudarapUrtirnA'bhavat / tataH sa bAlako mAturAjJAmAdAya dhanaprAptyarthaM mumbaInagare gatavAn / - - tatra kasyacidapi zreSThino gRhe karmakararUpeNa sa bAlako'vasat / sa zreSThino gRhe ApaNe ca sarvamapi kAryaM karoti sma / evaM kiyAnapi kAlo vyatItaH / zreSThI putravat tasya pAlanamakarot / bhojanena saha rUpyakANyapi tasmai bAlakAya zreSThI dadAti sma / sa bAlakazcintayati sma - etAvaddhanena kiM bhavet ? jananyai kiM dAsyAmi ? evaM tu kathaM jIvanaM pUrNaM kariSyAmi ? udvignamAnasasya tasya hRdi pApavicAraH praviSTaH / mayA'dyAvadhi kimapyazubhaM nA'kAri tathA'pi dhanaM na prApyate mayA / anye janA nirantaraM nindanIyaM malinaM ca kAryaM kurvanto'pi bahu dhanaM prApnuvanti / evaM cintayatastasya cetasi ' zreSThinaM vaJcayitvA vipulaM dhanaM gRhItvA'nyatrA'haM gaccheyam' iti pApabuddhiH prakaTitA / ita: zreSThI sajjana: saralo dayAluzcA''sIt / tato bAlakasyopari zreSThino manasi pUrNo vizvAsa AsIt / evaM sati sarvamapi dhanavyavahAraM bAlaka eva karoti sma / ekadA nizi dhanamAdAya sa bAlaka AgacchannAsIt / yadA taddhanaM gRhItvA'nyatra gantuM bAlaka: prayateta tadaiva zreSThI sanmukhamAgataH / durbuddhinA pariveSTitaH sa bAlaka AgacchantaM zreSThinaM samIpasthagartAyAM 38 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkSipat / zreSThI mRtaH / tatassa bAlaka Anandamanubhavan gRhamAgatavAn / kathaM zreSThI nA''gatavAn ? iti zrImatyA pRSTho bAlaka uktavAn - mAtar ! zreSThI tu dhanArthamanyatra gataH / zrImatyA tu vizvasanIyabAlakasya vacanaM svIkRtam / evaM dinadvayaM samAptaM, tathA'pi zreSThI nA''gataH / tasya na ko'pi samAcAra AsIt / tataH sA zrImatI cintAkrAntA jAtA / ___ itastRtIyadine kenA'pi janena gartAyAM patitaM zavaM dRSTam / tena tatkSaNamevA''rakSakA AhUtAH / AgatairArakSakaiH zavaM bahirAnItam / vAyuvegena samastanagare eSa vRttAntaH prasRtaH / sarve'pi nagaravAsino janAstatra saMmIlitA jAtAH / luNTAkairdhanArthametAdRzaH sajjano dharmI udArazca zreSThI hataH, iti vArtA sarvatra prasRtA / na kairapi janaistasya bAlakasyopari sandehaH kRtaH / tathA'pi vividhapRcchayA''rakSakaiH 'etena bAlakenaiva zreSThino hatyA kRtA' iti nirNItam / kintu zrImatyA na svIkRtam / sA'kathayat - eSa bAlakaH kadA'pi malinaM kAryaM na kuryAt, tatrA'pyetAdRzaM duSkRtaM tu naiva kuryAt / anicchayA'pi tairArakSakaiH sa bAlako muktaH / tato bAlakena saha sA zrImatI gRhamAgatavatI / kazcana kAlo vyatItaH / tataH sa bAlakaH zrImatyA AjJAmAdAya svagrAme mAtuH samIpamAjagAma / tatra coritena dhanena vANijyaM prArabdhaM tena / bAlakena daivasAhAyyena tadvyApAreNa puSkalaM dhanamupArjitam / evaM sa dhanikaH zreSThI babhUva / / __ atha kAlAntareNa dhanADhyazreSThinaH kanyayA saha tasya vivAho'janiSTa / bhAgyavazena tayorapi netrAnandakaraH paramasvarUpavAn ca bAlakaH saJjAtaH / so'pi yuvA jAtaH / tasyA'pi kulInastriyA saha vivAho jAtaH / tataH sahasaiva bAlakaH .... zrImatI uvAca - bhavAn sa sa kathaM karoti ? / sa bAlako na ko'pyanyaH kintu bhavAnevA'sti / tadA sa zreSThI niHzvAsaM vimucyoktavAn - mayA puSkalaM dhanamavAptam / devasvarUpo bAlako'pi jAtaH / dharmakSetre'tIva dhanaM vyayIkRtam / etAdRzamekamapi dharmasthAnaM nA'sti, yatra mayA dAnaM na dattam / evaM mayA sarvamapi dharmakAryaM vihitaM, kintu vidhAtrA mayA kRtaM pApaM na vismRtam, ucito nyAyaH kRta eva / ante, mahyaM vidhAtrA auSadhena vaidyarAjena ca saha vRddhirUpeNa vadhUH pradattA / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA saMskAraprapA ( 1 ) asaMvRtau dvArau ekadA kasmiMzcit sthale keSAJcit trayANAM manuSyANAM viziSTA parIkSA yojitA / buddhizaktiparicayasambandhinIyaM parIkSA / etadarthaM trayANAM yUnAM locanAni pInapaTaiH samAcchAdyanta / pazcAt trayo'pi te kasyacinmahAlayasya samIpamAnItAH kathitAzca - 'yuSmAbhiH sanmukhasthasya bhavyamahAlayasya dvAre udghATanIye, antazca pravezanIyam / mahAlayAntaH pravizya yUyaM yathecchaM dravyANi grahItuM zaknuyAta / bahumUlyAni ratnAni zuktijAni ca vidyante'ntaH' / muni: akSayaratnavijaya: trayo yuvAno dvAre udghATayituM naikAn vikalpAMzcintitavanta: / eko yuvA proktavAn- "ahaM matkarAbhyAM dvAre pracodiSyAmi tato dvAre asaMvRte bhaviSyataH " / aparaH kathitavAn 'ahaM tvito gacchantaM janamAkArayiSyAmi, taM ca dvAro: pracodanArthaM kathayiSyAmi " / tRtIyo brUtavAn - "nA'haM dvAre pracodiSyAmi, nA'haM kaJcidAkArayiSyAmi, api tu dvAre prahRtya khaTakhaTAzabdaM kariSyAmi / ato'ntaH sthitena kenacidapi janena dvAre pracodiSyete" / - 40 evaMvidhaM vikalpayatsu satsu teSu vivAdo'bhavat 'kasyopAyaH zreSThaH' iti / ataste tanmArgeNa viharantaM kaJcit sujJajanamAkAritavanto'smin viSaye ca pRSTavanto yad - " dvArodghATanArthaM vastutaH kasyopAyaH zreSTha AcaraNArhazca ?" " trayANAmapyupAyA anarhAH" / - AgantukaH sujJo jano vismayadamuttaraM dattavAn / "kathamevam ?" - trayo'pi sAzcaryA yuvAnaH sahasA yugapat pRSTavantaH / sa sujJajanasteSAM vismayaM nirAkartumuktavAn - "mahAzayAH ! prAsAdasya dvAre prathamato'saMvRte eva / asaMvRtadvAre punaH kathamasaMvRte kariSyatha yUyam ? ato mayoktam 'yuSmAkaM trayo'pi vikalpA anarhAH' iti" / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasya sujJajanasya vArtAM zrutvA tribhiryuvabhiH svamUrkhatA sujJAtA / yataH prAsAdadvAre saMvRte asaMvRte veti gaveSaNA tu taiH kRtaiva na / kvacid vayamapyevaM kurmaH / svakIyajIvane samasyA: samAgaccheyustadA vayaM nirAzavadanA niHsahAyAzca bhavema / yathA samasyAnivAraNArthamasmatsamIpe na ko'pyeva mArgaH / vayaM tadA nirudyamAstiSThema / paramevamapi bhavet / samasyAnirAkaraNamasmallocanAgra eva sthitaM bhavet / ato vayaM nirAzA na bhavema, api tu bhave samAdhAnaM prAptuM samudyatA nitarAm (2) ahameva katham ? adyatanIyo mAnavo'lpe'pi kleze sati nivedayati parameza " kathamiyaM pIDA mAmeva pIDayati nA'nyAn ? nanu tvayA'hameka eva dRSTaH kim ? yo dharmArthI bhavet, sevArthI bhavet sa eva pIDApAtraM bhavet ? ayaM nitarAmanyAya eva" / paramayameva mAnavo yadA sukhI syAttadA 'iyaM matprabhormahatI kRpA' iti na cintayati / api tu sukhAvasthAyAM sa vicArayati - 'idaM tu mama puruSArthasya suphalam, mayA svazaktyA prAptamidaM viziSTamiti' / IdRzAnAM 'viziSTacintanazIlAnAM ( 2 ) ' mAnavAnAM kRte prastUyate preraNAspadA katheyam = 'Tenisa' (kandukakrIDAbhedaH) ityAkhyakrIDAyA videzIyakrIDAvIra Artharaaza: / TenisakrIDAyAH sa durjayaH spardhaka AsIt / paraM ko jAnAti bhAvi ? 1983tame varSe tasya hRdayaM kSatigrastaM jAtam / ata Artharaozena hRdayasya zastrakriyA kAritA / paraM tasya svAsthyamasamIcInameva sthitam / mRtyureva tasya vyAdheranta iti sunizcitam / zanaiH zanaiH sa mRtyusamIpaM prasRtavAn / tadA tatprati samavedanAM prakaTayanti patrasahasrANi samAgacchanti sma / Arthara azena teSu patreSvekaM patraM vilakSaNaM dRSTam / tasmin patre kazcittadanurAgI paramezvaraM prati svaroSaM prAkaTayat - " ahamanubhavAmi yadIzvaro'pi nirdayaH, nitarAM ca matihInaH / sa vivekahIno'pi pratIyate / anyathA mahatIyaM zikSA tena kathaM kriyeta ? jagati katipayA mAnavA vidyante ? tvatsadRzaH prasiddhaH krIDAvIra eva kathaM zikSArho'bhUt ?" ArtharaozenA'sya patrasyA'dbhutaM pratyuttaraM preSitam " AtmIyabandho ! tvadIyA antarbhAvAH paThitAH / paraM, madvyAdhimanulakSya paramAtmana upari tvayA kRtaM doSAropaNaM mahyaM manAgapi na rucitam / cintaya tvam * vizve paJcakoTibhirbAlairiyaM TenisakeliH zikSitumArabhyate / teSu paJca lakSANi bAlA eva TenisakrIDAM zikSitumarhante / teSu paJcAzatsahastrA bAlA eva vyAvasAyikastarIyAM TenisakrIDAM zikSante / teSu kevalA dazazatA janA eva 'grAnDaslema' svarUpaspardhAyAM pratispardhante / teSu ca paJcAzajjanA eva 'vimbalDana' spardhAyAM sthAnamApnuvanti / teSvapi catvAra eva puruSA 'semIphAInala' iti spardhAvibhAge sthAnaM gRhNanti / kevalau ca dvAveva janau ' phAInala' spardhAyAM krIDataH / tayoreva eka eva vijetA bhavati / evaM yathAkhelaM sarvAn vighnAnatikramyA'haM yadA vimbalDanavijetA'bhavam, tadA puraskAracaSakaM gRhItvA'haM paramAtmAnamevaM 41 - Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na pRSTavAn yad - "prabho ! ahameva katham ? caSakA) ko'pyanyo na dRSTastvayA ? yat puraskAracaSakamidaM tvayA mahyameva dattam ?" tarhi duHkhasamaye'pyadhunA mayA paramAtmane kathamupAlambho dIyeta yad - he Izvara ! tvayA duHkhadAnArthamahameva kathaM dRSTaH ? iti / adhunA tu 'yAdRzIzvarecchA' ityeva vicAraNIyaM, nAnyat kiJcit" / kIdRzamadbhutamuttaram ? uttaramidamantaHkaraNe nityaM sthApayitavyam / yato vayamapyevaM vicArakAH smaH - SaSTiH paJcaSaSTiA varSANi yAvat sukhamayaM jIvanaM vyatItamasmAbhiH, tatkRte paramezvarasyopakAraM kadA'pi na manyAmahe vayam / kintu jIvanasyA'ntimavarSeSu kenacit karkasadRzena rogena vayaM pIDitA bhavema tadA vayamIzvarasya purataH svaduHkhaM muhurmuhuH prakaTayAmaH / AgamyatAm, ita Arabhya vayaM 'ahameva kathamiti' asmadIyanirbalavRtteH parivartanaM kuryAma / (2) jIvanasAphalyam vayaM jIvanaM jIvAmaH, paraM 'jIvanasAphalyaM kim ?' iti satyaM na jAnImaH / ekaprasaGgamAdhyamato vayamadya jAnIyAma 'jIvanasAphalyaM kim ?' iti / ekadA gaGgAnadI titIrSavastrayaH suhRdo naukAmupaviSTavantaH / naukAvihAraH prArabdhaH / stokasamayAnantaraM prathamaM mitraM naucAlakena saha sambhASaNaM prArabdhavat - "mitra ! tvayA kiyAnabhyAsaH kRtaH ?" nAvikaH pratyuktavAn - "mahAzaya ! ahaM tvabudho grAmINaH / ko'bhyAso mama ? mayA tu kiJcidapyadhyayanaM na kRtam / pAThazAlA'pi na dRSTA mayA" / / "kim ? pAThazAlA'pi na dRSTA ?" prathamaM mitraM sAzcaryamavadat - "tahi tava pAdamitaM jIvanaM jalAntargatamiva nirarthakam / jJAnaM tu jIvane'tyAvazyakam, yataH zAstre'pi kathitaM 'jJAnena hInA: pazubhiH samAnAH' iti" / stokakSaNAnantaraM dvitIyaM mitraM nAvikaM pRSTavat - "bhoH ! tvaM ghaTIdarzanaM tu jAnAsi na vA ?" sa uttaraM dattavAn - "mahAnubhAva ! kIdRzI ghaTI ? ahaM tu nityaM sUryacandradarzanenaiva samayanirNaya karomi / nA'haM jAnAmi ghaTIdarzanam / " "re ! re ! mitra !" dvitIyaH suhRt kathitavAn - "tadA tavA'dhU jIvanaM jalAntargatam / IdRk sAmAnyakAryaM tu janena zikSaNIyameveti" / "kAmaM bhrAtaH ! kAmaM majjIvanaM jalAntargatam / evamapyahaM jalamadhya eva nivasAmi" / atrAntare tRtIyaH sahacaro'pRcchat - "bhoH ! tvaM rUpyakANi gaNayituM zaknoSi na vA ?" 42 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " na bhrAtaH ! na" / nAviko'vadat "ahaM daza rUpyakANi yAvad gaNayituM zaknomi / tadadhikarUpyakANi gaNayituM na zaknomi, tasyA''vazyakatA'pi nA'sti majjIvane" / evaM zrutvA tRtIyaH suhRduktavAn - "khedasya vArtA, mitra ! atikhedasya vArtA / viziSTaM mAnavajanma prApyA'pi tvayA sarvathA mUDhatvamevAptam" / nAvikena sarvamidaM zrUyate sma tadA'kasmAd jhaMjhAvAtaH samAgata: / nadyAM ca jalavRddhirabhUt / nadyA jalaM naukAM praviSTuM prArabhata / tadA nAvikena trINi mitrANi proktAni - " mahAnubhAvA: ! yUyaM taraNakriyAM jAnItha na vA ?" akasmAt prArabdhena jhaMjhAvAtenA'tibhItAstrayo'pi suhRdo yugapat pratyuktavanta: jAnImaH" / - 43 "na, vayaM taraNaM na nAvikaH khedamAviSkRtavAn mArmikamuktavAMzca - "re ! mahAnubhAvAH ! yadA yUyaM pravAsaM jalamadhye kurutha, tadA yuSmAkaM vyAvahArikI buddhimattA nopakAriNI bhavet / tadA tu yuSmAkaM taraNakauzalameva sahAyakaM bhavet / yUyaM tanna jAnItha, ahaM jAnAmi / ato'dhunA yuSmAkaM pUrNaM jIvanaM vAstavikameva jalAntargataM bhaviSyati / yataH sAmprataM stokasamayenA'nena mahAjhaMjhAvAteneyaM naukA bhagnA bhaviSyati, vayaM sarve ca patiSyAmaH srotasvinyAm / tadA'haM tu tariSyAmi svaM ca rakSiSyAmi / paraM yuSmAkaM sarveSAM kiM bhaviSyati ??" naucarasya mArmikapraznena trayo'pi yuvAnaH 'asmAkaM kiM bhaviSyati' iti vicArabhItA mUDhAH saJjAtAH / katheyamasmabhyaM sarvebhyo mananIyaM bodhaM pradatte - "vayaM svajIvane kadAcid vidvanmUrdhanyA bhavema, kadAcit kalAvido bhavema, kadAcid viziSTajJAnavanto viziSTazaktimanto vA bhavema, tathA'pi yadi bhavasamudrataraNajJAnena tadanurUpAcaraNena hInA bhavema tarhi nUnamavagantavyaM yadasmAkamidaM mahArghyaM - bahupuNyarAziviniyogena prAptaM mAnavajIvanaM jalamadhye gatamiva niSphalameva bhaviSyati / yato na vyAvahArikajJAnaM, api tu bhavArNavataraNakalAjJAnaM tadanurUpaM cA''caraNameva jIvanasAphalyamiti / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA ratnAvaliH -Do. rAmakizora mizraH uttarapradeze eTAjanapade zUkarakSetre soroMnagarasamIpe badarikAyAM grahayajJabANacandrAGkita(1559)vaikramAbde dInabandhupAThakagRhe ratnAvalirjanma lebhe / yadA sA yauvanArUDhA'bhUt, tadA sA paramasundarI babhUva / lokavasuzarezayute(1583) vaikramavarSe jyeSThazuklatrayodazyAM soroMnivAsinA tulasIdAsena saha tasyAH pariNayaH samapadyata / tasyA rUpalAvaNyamavalokya tulasIdAsamanazcaJcalamabhavat / zayane, jAgaraNe, utthAnAsanayoH, bhakSaNe jalapAne ca sarvavidhAvasthAyAM tena ratnAvaliradRzyata / tAM vinA tasya kimapi kAryaM na bhavati sma / tulasIdAsasya janma soroMnagare yugayajJabANabhU(1554) vikramavatsare zrAvaNazuklasaptamyAm AtmarAmadvivedigRhe hulasIgarbhAd babhUva / abhuktamUlanakSatre janmatvAdasya mAtApitarau hulasI tathA''tmarAmadvivedI divaMgatau / piturgururnaraharirasya pAlana poSaNaM ca cakAra / tulasyAM jaladAnenA'sya tulasIdAsanAma kRtam / bhUrasavrateza(1561) vikramAbde'sya yajJopavItasaMskAraH sampannaH / ekonatriMzavarSAvasthAyAmasya ratnAvalyA saha vivAho'bhavat / patnyAH premajAle patitvA'nena sarvaM vismRtam / 'ratne ! kiM karoSi ? priye ! mama pArzvamAgaccha' iti bruvANo bhramara iva tAM paritaH sa bhramati sma / ekasmindine ratnAvaliM tasyAH sahodaro badarikAM ninAya / patnyA abhAve sa svagRhe sthAtuM na zazAka / sa sAyaM badarikAM gantuM gaGgAtaTaM prApa / tatra pAraM gantuM na kA'pi naukA''sIt / tadA pravahantaM zavaM dRSTvA pAraM gantuM taM zavaM naukAM vijJAya tatropavizya sa pAraM jagAma / badarikAM gatvA zvazurAlayasya dvAraM kapATAvRtamavalokya bhittau sarpa rajju jJAtvA tasyA''zrayeNA'TTAlikAM sa ArUDhavAn / tataH sa ratnAvalipArvaM gatvA 'priye ! tvAM vinA'haM gRhe sthAtuM samartho nA'bhavam / tvaM me prANAH / tvAM vinA me jIvanaM vyartham' iti tAM kathayAmAsa / tatastaM sA provAca - priyatama ! gRhadvAramAvRtakapATamAsItparaM tvamaTTAlikAM kathamArUDhavAn ? tulasIdAsaH priyatame ! tvayA bhittau rajjurlambitA, yasyA AzrayeNA'hamatrA''gamam / kiM tvaM lambitarajjuM vyasmaraH ? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priyatama ! mayA bhittau rajjurlambitA kva ? Agaccha, cala priye ! tAM rajjuM darzayAmi / ratnAvaliH tulasIdAsa : ratnAvaliH atra rajjuH kva ? sarpo'yaM priyatama ! pazya / tulasIdAsaH priye ! tava premabalAt sarpo mayA rajjurjJAtA / ratnAvaliH priya ! tvamasi premAndho gaGgApAramAgacchaH katham ? tulasIdAsaH priye ! gaGgAtaTe naukA''sIt, yayA pAramAgamam / ratnAvaliH cala priya ! tAmapi darzaya / tulasIdAsaH cala priye ! darzayAmi / ratnAvaliH atra zavo'yam, naukA kva ? pazya priyatama ! darzaya / tulasIdAsaH priye ! tava premabalAdahaM zavaM nAvaM jJAtavAn / ahaM te premapipAsuH / tvaM premarasaM pAyaya, yena me prematRSA zAntA bhavet / ratnAvaliH priyatama ! tvaM me premAndho'si / tvAM dhik / bhagavatpremAndho bhava, yena te kalyANaM syAt / gaccha, bhagavantaM rAmaM bhaja / tulasIdAsaH astu priye ! gacchAmi / tvayA'haM dhikkRtaH / premAndhaH kathitaH / adhunA vanaM gacchAmi / tava pArzvaM nA''yAsyAmi / tvaM mama nAma vismara / atha rAmaM bhajiSyAmi / yAmi / tatastulasIdAso badarikAto gRhaM na gatvA vanaM gataH / rAmaM bhajan sa vanaM vanaM bhramati sma / sAdhuveSaM gRhItvA so'yodhyAM gataH / tatra sa kavitvazaktiM prAptavAn / bhUkAlaraseza (1631) vikramAbde caitre zuklapakSe rAmanavamyAM sa rAmacaritamAnasaM likhitumArabhata / tata: kAlAgniraseza (1633)vikramavarSe mArgazIrSe zuklapakSe sa racanAmapUrayat / tadanantaraM prayAge saMgamatIre, kAzyAM vizvanAthamandire, citrakUTe ca tena zrIrAmabhaktamadhye rAmacaritaM zrAvitam / badarikAto ratnAvaliH soroMnagare gRhamAgatA / tatra svapatiM tulasIdAsaM na dRSTvA ruroda / tayA taM dhikkRtya, prema na kRtam, yena tadvirAgo'bhavat / tulasIdAsaM zrIrAmabhaktaM vidhAtuM ratnAvaliH prerikA''sIt / sA pativirahe du:khijIvanaM yApitavatI / ratnAvale ! tvaM dhanyA'si, tvayA patiH kaviH kRtaH / rAmakizora mizreNa ratnAvali - kathA kRtA // 295/14 paTTIrAmapuram, kheruDA (bAgapata) u.pra. 250101 dUrabhASAGkA: 012-12233527 45 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA bharjakavikretA - ambArAma: -DaoN. harSadeva-mAdhavaH ambArAmaH asmAkaM varatejagrAmasya eko laghuko vaNik / sa pratidinaM karaNDe bharjakAn vikretuM tulayA saha grAmasya rathyAyA rathyAM gacchati sma / zvetanalitavastre, pAdayoH plAsTikapAdatrANe, mastake raktavarNaM ziroveSTanaM, prasvedasiktaM mukham - etAni ambArAmasya caritralakSaNAni / bharjakaiH saha tintiDIpatranirmitasya upadaMzasya alaukika: svAdaH smaryate adyA'pi / ambArAmo'tIvA'kiJcana AsIt / ata ApaNe vyApAraM kartuM tasya zaktirnA''sIt / sa prAtaHkAle bharjakAn apacat, madhyAhne vikretuM svayameva karaNDakenA'bhrAmyat / teSu divaseSu rUpyakANAM mahad mUlyamAsIt / bAlakA mAtuH sakAzAd vA pituH sakAzAd dazapaisAmitaM dhanaM zAlAyAM madhyAhnAvakAze svalpAhArArthamalabhanta / ataH paJcadinAni yAvad dhanasaJcayaM kRtvA ardharUpyakaM dattvA vayaM saptAhe ekavAraM zatagrAmamitAn bharjakAn akrINIma / tintiDyA upadaMzena saha bharjakAn khAdanakAle paramasukhAnubhavo'bhavat / ambArAmo'pi zAlAyA bahireva Agatya Akrozat, 'bharjakAH / uSNA bharjakAH / ' kinta bharjakAsta anaSNA yAtayAmA eva abha kadAcida gRhagamanakAle ambArAmasya ekakakSAtmake gRhe kuTIre kaTAhe uSNataile bharjakapiNDAn kSipan caNakacUrNaM mardayan ambArAmo'smAkaM priyo'vartata / ambArAmo'pyasmAn vIkSya prasannavadanaH 'kretAraH' iti matvA lolupadRSTyA sadaivA'pazyat / zAlAyA avakAzakAle sa svagrAmaM gatvA punarvyApAramakarot / julAImAsasya ekasmin dine'mbArAmasya svAsthyaM pratikUlamabhavat / saptAhaparyantaM tasyA''gamanaM zAlAyA bahirnA'bhavat / adhyayanaM samApya yadA vayaM tasya kuTIrasya nikaTe apazyAma, tadA tadA janakadambakamAsIt / vikrayottaramavaziSTAn yAtayAmAn bharjakAn jagdhvA sa rugNo jAtaH, udararogeNa mRtazca / ekAkinastasya zmazAnayAtrAvyavasthAM kecit sevakAH kurvanti sma / asmAbhirapi bharjakAn khAdituM yo dhanasaJcayaH kRtaH, sa tebhyo dattaH / 46 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punaH katipayadivasAn yAvat vayaM zAlAyA bahirekasmin kakSe sthitasya ambArAmasya chaviM manaHsu apazyAma ! avihA ! ambArAmo'pi gataH / tasya upadaMzena sahitA bharjakA api gatAH / tathA'pi bharjakAn vIkSya punarapi ambArAmasya smaraNaM bhavatyeva / 8, Rajtilak Bunglows, Opp. Soddhi- II & Indian oil petrol pump, Nr. Abadnagar Bus Stop, Bopal, Ahmedabad- 380 058 (M) 9427624516, 07874532225 E-mail - madhavharshdev@gmail.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA gurukRpAyAH phalam gurvAjJApAlanAnmuktirgurubhaktyA vizuddhadhIH / gurozcaraNayorjJAnaM gurusevA ca siddhidA // gurusmaraNaM zAntidaM, guruvacanaM bhrAntiharaM, gurustavanaM prasannatAkaraM, gurukRpA sarvadA prApyatAmiti prArthanA / isAdanAmni pradeze ekA theresAbhidhA sAdhvI vasati sma / sA'tyantaM prabhubhaktA''sIt / tanmanasyekadA bhAvanA jAgRtA yadatra pradeze eko devAlayo nirmito bhaved yasya zikharaM girizikharamivonnataM syAt, tacca draSTuM sarve'pi janA Agaccheyuriti / -sA. dhyAnarasAzrI: evaM pratidinaM bhAvayantI saikadA svIyAM bhAvanAM grAmavAsibhyo janebhyo niveditavatI yad 'yadi bhavanto me sAhAyyaM kurvanti tarhyatra pradeze ekaM samuttaGgazikharaM devAlayaM nirmApayitumicchAmi' / janaiH saharSaM tasyA bhAvanA'GgIkRtA / tatastayA janAnAM samakSaM svIyA dAnapeTikA nyastA kathitaM ca - 'asyAM yad dAnamAgamiSyati tena devAlayo nirmApayiSyate' / grAmavAsito yathAzakti tasyAM dhanaM nikSiptavantaH / kintu yadA tad dhanaM dRSTaM tadA tad rUpyakatrayamAtram ! evaM kathaM devAlayo nirmito bhavet ?' parantu sAdhvI theresA tu tad rUpyakatrayaM dRSTvA'pi hRSTA'bhavat / janaiH pRSTam 'etAvanmAtrena dhanena kiM bhaviSyati ?' tayoktaM - 'bhavanto mAM dhanaM caiva pazyantaH santi kintu dvayorapyanayormadhye sthitAM gurukRpAM naiva pazyanti / ahamekalA khalu koTimitena dravyeNA'pi devAlayaM nirmAtumazaktA, gurukRpayA ca saivA'haM rUpyakatrayeNA'pi devAlayaM nirmApayiSyAmi' / - 48 - tatastasyA bhAvanAnusAramuttuGgazikharonnato mahAdevAlayastatraiva pradeze tena rUpyakatrayeNaiva nirmito'bhavat, yo jagataH zreSTha devAlayeSvekatamo'sti / tasya devAlayasya bhittau sthite zilAlekhe likhitamasti yad ekA mahilA gurukRpAbalena kevalaM rUpyakatrayeNaiva devAlayamimaM nirmApitavatI - iti / T "gurau yadi zraddhA bhavet tadA'zakyamapi kAryaM suzakaM bhavet" // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA ko mUrkhaH ? -sA.puNyadharAzrIH ekadA bhojarAjo'kAle evA'ntaHpuraM gatavAn / sa ca svasyAH sakhyA saha kAmapi guptavArtA kurvantyA rAjyA atyaMtaM samIpaM gataH / tadA ca rAjyA 'Agacchatu mUrkharAja !' iti upahAsavacanaiH sa saMbodhitaH / 'kena ca kAraNenA'hamIdRzaiH zabdaiH saMbodhitaH?' iti ajAnan rAjA svasya manasaH zaGkAyA nivAraNArthaM sabhAM gatvA rAjasiMhAsane copavizya AgacchataH sarvAn sabhAjanAn 'Agacchatu mUrkharAja !' iti kathayan Aste / ___ 'adya pArthivena vayaM 'mUrkhA:' kimarthaM AhUtAH ?' iti kenacidapi na jJAtam ! tataH prAnte AgacchantaM kAlidAsamapi evameva kathayati sati tena zIghratayA pratyuktaM - "khAdan na gacchAmi, hasan na jalpe, gataM na zocAmi, kRtaM na manye / dvAbhyAM tRtIyo na bhavAmi rAjan ! kiM kAraNaM bhoja ! bhavAmi mUrkhaH ?" 'etAbhyaH paJcabhyo mayaikatamA'pi mUrkhatA nA''caritA tarhi kena kAraNenA'haM mUryo bhavAmi ?' etat zrutvA rAjJA jJAtaM yat - 'mayA vArtA kurvatyostayordvayormadhye gatam / tenA'haM tayA "mUrkhaH" iti sambodhitaH / XX 49 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA kRtajJatA - sA. tattvananditAzrI: amerikAdeze sTAnaphorDavizvavidyAlayo nAma mahAvidyAlaya asti / tasmin mahAvidyAlaye harbarTanAmA ekazchAtra: paThati sma / sa adhyayane kuzala AsIt, kintu tasya sthitirvikalA''sIt / gRhasya bhAramapi sa svayameva vahati sma / tato mahAvidyAlayasya zulkaM kathaM bharaNIyamiti tasya samasyA AsIt / so'cintayat, yat kvA'pi kAryaM kRtvA zulkaM bhariSyAmi, athavA saMgItasya kamapi kAryakramaM prayojya ahaM vidyAlayasya zulkaM bhariSyAmi / tAvatA vizvavikhyAtaH piyAnovAdakaH peDreveskIstadA amerikAyAmAgataH / tataH peDreveskyA saha militvA sa saMgItasya kAryakramasyA''yojanamakarot / peDreveskyaH zulkaM sahasradvayaDolaramitamAsIt / harbarTastu kAryakramasya sthalacayanArthaM pravezapatraprakAzanArthaM ca prayatnamakarot / tasmin viSaye tasya ko'pya'nubhavo nA''sIt samayazcA'lpa AsIt / tataH pravezapatrANi paryAptatayA na vikrItAni / kAryakramo'bhavat, kintu lAbho'lpa evA'bhavat / harbarTa: peDreveskyA pArzvamAgataH / peDreveskye sa SoDaza zatAni DolarANAM dattavAn zatacatuSkasya ca dhanAdezaM ca adadAt, sarvAM vArtAM cA'karot / peDreveskIH sajjano jana AsIt / so'kathayat "pazya, prAk tvaM mahAvidyAlayasya zulkaM dadAtu pazcAt yad vardhate tad mahyaM dehi " / peDreveskyo vacanamidaM zrutvA harbarTa Anandito'bhavat mahAvidyAlayasya ca zulkaM sarvamapi dattavAn / tato harbarTo bhRzaM samudyato bhUtvA'paThat snAtakazca saJjAtaH / tato vividhAnudyogAn kurvan sa ekadA amerikIyasaMsadi ucca sthAnamAsavAn / tadA polenDadezasya rASTranAyaka: peDreveskI AsIt / tasmin samaye dvitIyaM vizvayuddhamabhavat / polenDasya sarve panthAno yuddhasya kAraNAt saMruddhA abhavan / dezavAsino janAH khAditumannaM nA'labhanta / tadA rASTranAyakaH peDreveskI : amerikAdezaM sAhAyyArthaM prArthayat / 50 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ito harbarTahUvara: peDreveskyA nAma zRNvan eva tasya saMgItakAryakramasya ghaTanAM samasmarat / sa sadyo'kathayat "bhavAn kAmapi cintAM mA kArSIt / ahamannaM preSayAmi " / tato yathecchamannaM preSitavAn saH / etena polenDadezavAsino janA rakSitA abhavan / "he etad dRSTavA sajjana: peDreveskI : harbarTasya kRtajJatAmadarzayat / kintu harbarTo'kathayat yat sajjana ! mayaiva bhavataH kRtajJatA darzanIyA yato bahuvarSebhyaH pUrvaM bhavatA mama mahAvidyAlayazulkadAne sAhAyyaM kRtamAsIt / ato'haM bhavata upakAraM manye, adya ca tadupakArasya pratidAnArthamavasaraH prApta iti prasIdAmi ca / tatazca harbarTahUvaro'merikAyA rASTrapramukho'pyabhavat kintu preDreveskIM kadA'pi na vyasmarat / 'svasya upakAriNaM yaH kadA'pi na vismaret sa kRtajJaH " / 51 - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA samatAyAzcetanA -sA.saMvegarasAzrIH kAzmIrabhASAyA ekA prasiddhA satI kavayitrI AsIt / hindIbhASIjanAstAM 'lallezvarI' iti kathayanti sma ! zivasya bhaktyAM vasantyAstasyAH kavayitryA jIvane satyazivasundarANAM apUrvassamanvaya AsIt / sA viraktyAH, bhaktyAzca pratikRtiH AsIt / viraktyAH parAkASThAM spRzantI sA zivasvarUpe lInA bhUtvA dehaM manazcA'pi vismarati sma / prasannatayA ca sA grAmAd grAmaM paryaTati sma / tAM dRSTvA kecana janAstasyA upahAsaM kurvanti sma / kecana janA nindanti sma / kecana janA dveSadRSTyA pazyanti sma / kecana prazaMsanti sma / kecana janA apamAnamapi kurvanti sma / kintu lallezvarI amuSyAH sarvasyAH paristhityA aprabhAvitA AsIt / ekadA lallezvarI mArge calantI AsIt tadA paJca-SA bAlAstasyAH pazcAd gatvA tAmabAdhanta / tadRSTvA eko vipaNiko bAlAnatADayat / tataste sarve bAlA adhAvan / tadA lallezvarI tatraivA'tiSThat / manAgagre gatvA sA haTTAdekaM paTamayAcat / taM paTaM sA samAnatayA vyabhajat / tata ekaM khaNDaM dakSiNe skandhe, dvitIyaM khaNDe ca vAmaskandhe sA'dharat / tatazca sA'gre'calat / yadi mArge ko'pi namaskAra kuryAt, tadA sA dakSiNapArzvasya paTe ekaM granthiM badhnAti sma / yadi ko'pi tasyA nindAM kuryAt, tadA sA vAmapArzvasya paTe ekaM granthiM badhnAti sma / AdinaM sA evamakArSIt / sAyaMkAle sA tasminneva mArge punarAgamat / tasya vipaNikasya pArzva gatvA dve api vastrakhaNDe sA atolayat / tadA tayorvastrakhaNDayormadhye kimapyantaraM naivA''sIt / tad dRSTvA lallezvarI vipaNikamakathayat - 'bandho ! paTe granthayo bahavo vA alpe vA syustathApi paTasya parimANe kimapyantaraM nAsti / tathA ko'pyasmAkaM nindAM kuryAt prazaMsed vA'smAn; ko'pi dviSyAt, puraskuryAd vA, tathApi samatayA racitAyAM cetanAyAM kimapyantaraM nAsti / samatvavato janasya kRte dve viparIte paristhitI samAne eva staH / / R Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA viduSAM sarvatra samatvam - sA.kalyANarasAzrIH vizAlavanasamUhena veSTitAsu laghuparvatamAlAsveko yatirvAsaM kRtavAnA'sIt / sa saptASTAn chAtrAn adhyApayat / chAtrAH svayameva kAnanAtzuSkakASThAni mRgayitvA pAkaM kRtavantaH, taM ca sarve'khAdan / / ekadA paThitAro bAlA Agamya gurumakathayan yad - 'bhagavan ! kAzcid dhenavazcarantyazcarantya AgatavatyaH santi' / gururakathayat - 'suSThu / tatraiva laghu paTabandhanaM kRtvA chAyAM kuruta / yena gomAtarassamyagrItyA tatra vaseyuH' iti / etacca svIkRtya chAtrAstathA chAyAmakurvan / dhenavazcA'pi sukhapUrvakamavasan sarveSAM payo dadhi sIMSi sulabhAnyabhavan / tatazca sarve'pi chAtrA hRSTA abhavan / divasAH sukhapUrvakaM vyatItAH / athaikadA punarapi chAtrA guroH samIpamagacchan / guruM cA'kathayan 'prabho ! Agatavatyo'mUH sarvAH dhenavaH kvA'pi gatAH' / gururuvAca - suSThvabhUt / gomayAdimArjanasya cintA gatA' / sarve chAtrA akathayan -- 'yadA dhenava AgatavatyastadA bhavAn kathitavAn - "zobhanaM jAtam" / yadA dhenavazcalitavatyastadA'pi bhavAn kathitavAn - "zobhanaM jAtam" / vayaM manyAmahe yad bhavatA dvayormadhye sAmyameva dRzyate / etat kimartham ?' ____ gururAha - 'om / adhyayanasya sAra evA'sAvasti / yadi dRSTirIdRzI saMskAravatI bhavet tarhi yad zobhanaM syAt tadeva dRSTyAmAgacchet / sarvatra ca samatvaM sthirIbhavati / ___ asmAkaM suSTha darzanAya eva locane prApte staH / tayoH sArthakatA tasminnevA'sti yad yadA - yadA darzanaM bhavet tadA - tadA suSTha darzanameva tad bhavet - iti / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma-narma -kIrtitrayI ramaNaH gamanaH vRttapatre likhitamasti yat paJcaviMzatiH pratizataM mahilAH mAnasikarogasyauSadhaM gRhNanti / etat tu atIva bhayAnakaM bhoH / / kathaM nanu ? ziSTAH paJcasaptatiH pratizataM vinaivauSadhaM viharanti khalu !! ramaNaH gamanaH yadA bhavAn bhAratasya bahutra grAmeSu vicaret tadA bhavataH pratItirbhavet yad jagato vyavasthA strIbhirbhagavatA caiva niruhyate, puruSAstu kevalaM tamAkhusevanArthaM dhUmavartikApAnArthaM caivA''gatA: santIti !! apUrvaH bhoH ! jIvane kiM pravartate ? advitIyaH Tha-jJa-za-tha-Na-Dha-la-zra-Ga-ra-cha..... apUrvaH kiM kathayati bhavAn ? kimapi nA'vabudhyate ! advitIyaH tAdRzameva pravartate !! -. adhIkSakaH adya bhavAn kiM kAryaM kurvannasti ? sahAyakaH na kimapi mahodaya ! adhIkSakaH hyo'pi bhavatA na kimapi kRtamAsIt khalu ? sahAyakaH Am mahodaya ! hyastanameva tannaiva pUrNamadyA'pi !! . Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma-narma -munizrutAGgaratnavijayaH pitA putraH putraka ! parIkSAyAM kimarthaM tvaM praznatrayasyaivottarANi likhitavAn ? sarvadA'lpenaiya santoSTavyamiti tu bhavataiva zikSitaM kila !! ramA ramezaH ramA ramezaH puruSAH kimarthaM vRddhAvasthAyAM kezahInAH khalvATA bhavanti ? yataste AjIvanaM mastiSkopayogenaiva kAryaM kurvantIti / tarhi strINAM kA kathA ? tAstu sarvadA mukhopayogameva kurvanti, tatazca tAsAM mukhaM zmazru-romAdihInaM bhavati !! zikSakaH kathayatu pipIlikA asmAn kathamupakurvantIti / sonuH pipIlikA asmAn jJApayanti yad miSTAnnaM kutra nihitamiti !! - .(relyAne yAtrAM kurvANau dvau janau-) eka: ko'sti bhavAn ? aparaH (sagarvam) ahamekaH kavirasmi / atho bhavAn ? eka: ahaM badhiro'smi !! svajJaH vadatu bhoH ! yadA mayA keSAJcit praznAnAmuttarANi dAtavyAni tadA tAni hRdayamupayujya dAtavyAni uta mastiSkam ? bhavatsakAze yad varteta tadupayujya nanu !! sujJaH Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH kalikAlasarvajJazrIhemacandAcAryaviracitaM prAkRtadvyAzrayamahAkAvyam caturthaH sargaH taM niva-pucchia-dovArieNa bhaNi ti Ama gimha-sirI / uNheha sIalA Navi kayali-vaNe peccha puNaruttaM // 1 // handi videso jIvai handi piA handi kiM piA mukkA / handi maraNaM jamo gimho handi lavanti ia pahiA / 2 / / handa mahu handi parimalamimaM va bhaNirehi bhasala-mihuNehi / ua sahai kaMcaNAro mauDo iva gimha-lacchIe // 3 // jaNaNi miva dhUaM piva nattiM via soaraM viva sahiM va / mAlArIoM siNehA nava-kaMcaNa-keaimuventi // 4 // jeNa ahullA lavalI volINA Nai vasanta-uu-lacchI / phullaM ca dhUlikaMbaM teNa phuDA cea gimha-sirI // 5 // phulla cca sugaMdha ccia layANa nomAliA bale rammA / jA kira mallI jA ira javA bale te mayaNa-bANA // 6 / / sutte jaNammi jo hira saddo cIrINa suvvae Navara / gAai kila tassa misA Navari vasantassa gimha-sirI / / 7 / / pahiA alAhi gantuM aNadaiANa kusalAi~ hui NAI / mAI iha edha haddhI ia vva cIrIhi ullaviaM // 8 // samuhoTThiammi bhamare vevve tti bhaNei malliucciNirI / vAraNa-khea-bhaehiM bhaNiuM vevve vayaMse tti / / 9 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH prAkRtavyAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam (saMskRta padyAnuvAdaH) - paM. narendracandra-jhA caturthaH sargaH atha nRpatipRSTadauvArikeNa bhaNitamihA'sti coSmazrIH / uSNA'pi zItalA khalu, kadalivane pazya punaruktam // 1 / / hanta videzo jIvati, hanta priyA hanta kiM priyA muktA / hanta maraNaM yamo grISmo hanta lunantIti te pAnthAH / / 2 / / hanta madhu hanta parimala-midamiva ninadadbhiralimithunaiH / mukuTaM tapazriyA iva, kAJcanavarNaM sumaM pazya // 3 // jananImiva putrImiva, natrImiva sodarAM sakhIM yadvat / mAlAkAryaH snehAnnavakAJcanaketakI yAnti / / 4 / / yenA''phullA lavalI, krAntA nUnaM vasantaRtulakSmIH / phullaM dhUlikadambaM, tena prakaTA tapartuzrIH // 5 // phullaiva sugandhaiva, ramyA navamallikAlatAmadhye / yA kila mallI yA kila, japA samete madanabANAH // 6 / / supte jane'pi yaH kila, zabdaH saMzrayate tu cIrINAm / gAyati kila tasya miSAd, grISmazrIrmadhoH pazcAt / / 7 / / pathikA gantumalaM bho !, iha kuzalaM nAsti priyavirahabhAjAm / iha khalu naiva vane bata, proktaM cIrIbhiridamittham // 8 // purataH sthite'pi madhupe, bho bho ! iti vadati mallikAcetrI / vAraNakhedabhayaizca kathayitvA bata vayasyeti / / 9 / / 57 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vevva sahi ciTThasu halA nisIda mAmi rama jAsi kattha hale / de pasia kimasi ruTThA huM giNhasu kaNaya - bhAyaNayaM // 10 // huM tuha pio na Ao huM kiM teNajja so hu anna rao / tumayaM khumANaittA tassa hu juggA si sA khu na taM // 11 // sahi vavvaro khu aha dhIvaro hu eso khu tujjha U ramaNo / U ia hasei loo imammi U kiM mae bhaNiaM // 12 // U accharA maha sahI thU re nikkiTTha kalaha - sIla are / dAso si imAi hare saDho si o o kimasi diTTho // 13 // avvo nao tuha pio avvo tammesi kIsa kiM eso / avvo annAsatto avvo tujherisa mANo ||14|| avvo piassa samao avvo so ei rUsaNo avvo / avvo kaTTaM avvo kiM eso sahi mae vario // 15 // ai esa i - gharAo vaNe milANA si daia - daravaliA / muNimo vaNe na muNimo taM na vaNe kahai na jamaGgaM // 16 // dAso vaNe na muccai maNe pio tujjha muccai sa ammo / patto khu appaNo ccia tae sayaM cea niuNA // 17 // pADikkaM daiAo tANa vayaMsIoM pADiekaM ca / patteaM mittAiM ua eso ei bhAsanto // 18 // dekkha tuheso daio kahamiharA pulaiA sidaTTumimaM / bhaNimo na vayamiarahA muNiamimaM ekkasariaM ti // 19 // mA tamma moraullA dara- viasia - baMdhujIva - kusumoTTha | aNusocasi dhuttamimaM sarala - sahAve kiNo ramaNaM // 20 // vAra-vilayA i eA gimha - suhaM mANi payaTTA 1 ia jaM vitaM pi lavirAoM pianti ra pikka - dakkha - rasaM // 21 // ekvekkamesa sa mahU ambo vi hu ekkamekkameso so / loA haNihI pahiA'lINa raveNemamAha varNaM // 22 // khajjUrehi piAlehiM phaNasehi~ avi daMsia - phalatto / harisAo dUrAu vi ujjANamimaM na ko sihai ||23|| 58 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha sakhi ! tiSTha niSIda, svacchandaM ramasva sakhi ! kuto yAsi ? / ruSTA kimasi prasIda, kAJcanapAtraM gRhANedam // 10 // sakhi ! nA''yAto dayitaH ?, sakhi ! mA vada sa khalu rato'nyasyAm / manye mAnavatI tvaM, yogyA sA nAsti tadyogyA // 11 // mUryo'thavA'pi dhImAn, astyeSa tava bata garhito ramaNaH / iti hasati sakhIlokaH, kathayAmyathavA kimevaM te // 12 // vijitApsarAH sakhI mama, nanvatidhRSTo'pi kalahazIlo'sau / asyA asi bhRtyastvaM, zaTho'si re re kimasi dRSTaH // 13 // ahaha priyo natastvAM, tAmyasi kiM kimeSa te dayitaH ? / anyAsaktaH subhage'tyAzcaryaM tavedRzo mAnaH // 14 // harSaH priyasya samaya, AyAti bibhemi roSaNaH paramaH / kaSTaM sakhi ! khinnA'smi, tathA'nutaptA vRtaH kena ? // 15 // ayi ! ratigRhAt kimeSi ? mlAnA'si sakhi ! priyopabhuktA kim ? / jAne'thavA na jAne, nAsti yadaGgaM na jAnAti // 16 // dAsa iti na muJcasi, prAptastvAmAtmanA priyo niyatam / jJAtaM tava naipuNyaM, yat prAptaM vallabhaM tyajasi / 17 / / pratyekamanyadayitAstAsAM pratyekamapi ca preyAMsaH / pratyekaM mitrANi ca, samAlapanteti te dayitaH // 18 // pazyA'yaM tava dayito, dRSTvemaM dRzyase sromaanycaa|| vacmo na vayamitarathA, vijJAtamidaM yatastvaritam // 19 // mA tAmya mudhA preyasi !, daravikasitabandhujIvakusumoSThi ! / anuzocasi dhUrtamimaM, mRdusvabhAvaM kathaM ramaNam ? // 20 // eSA'sti vAravanitA, matvoSmanirvRtiM pravRttA yA / iti yaM tamapi lapitryoH, pakvadrAkSArasaM pibanti // 21 / / ekaikameSa sA madhuraikaikameSa sa khalu rasAlo'pi / lokAH pathikAn hantA''lInAM raveNevamAha vanam // 22 // kharjUraizca priyAlaiH, panasairapi ca darzitaphalAdasmAt / harSAdatidUrAdapi, ko vAJchati nedamudyAnam ? // 23 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirisAhinto taha kiMsuAhi baulA ya mahamahia gandho / desatto gAmAo nayarAu vi kaM na ANei ||24|| patthAhinto rAmesunto devesarAhi vi aNUNo / dhArA - harassa majjhe tao gao sajjiammi nivo // 25 // rellantA vaNa-bhAgA tao paloTTA javA jalANoghA / vAmA dAhiNAo samuhato pacchimahinto // 26 // veia-mayara- muhAhi a A-mUla- siraM ca phaliha-thambhAo / vArottaraMgayAo nIhariA vArI - dhArAo ||27|| paMcAliAhi mukkaM kannesunto jalaM muhAsunto / hatthehinto caraNAhinto vacchAhi uarehi ||28|| veeNaM sama-visame pUrantehiM jalehi kUvehi / khaMdhesu tusAra-misA tarUhi~ pulau vva pAyaDio // 29 // daTTaM taM chaNamacchIhi~ jaNo ujjANa-bhUmisu amanto / tattha girIsu tarUo gao girIo tarUsuM ca // 30 // pakkhesu causu dAresu caUsu caUhi sAlabhaMjIhi / cauhi karaehi tullaM paloTTiaM vAridhArI // 31 // thaMbha-siharAdi cauo caUoM veI muhAdi siMcIa / kIla - girI kIla-tarU jala- - pUro urU amanda - gaI ||32|| sAU jaloha-pantI jai esA kiM dahiM mahuM kiM vA / ia namma-paDU jala-pANa - raI lavai mha viDa- loo // 33 // mayaNaggau taha virahaggao vi saMdhukkiA ciraM jehi / ai-malaya-vAyao vAyau vva huA jala-ppavA ||34|| jala aggaNo vva jala - vAuNo vi virahINa sAhavo nAsi / aha vA vihimmi vAme sAhU vi na sAhuNo hunti // 35 // kIlA - giriNo sAhau kIlA - taruNo vi sAhao jAyA / nIka- pavAhehi jao girI tarU vA jala-saloNA // 36 // ucciNia bahU taruNo kAuM giriNo vva bahu- kusuma-rAsI / giriNo taruNo a tale kusumAbharaNAi~ raiAI ||37| 60 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMzuka-bakula-zirISakusumAnniHsRto manoramo gandhaH / grAma-nagara-dezebhyaH, sarvAnapyAnayati lokAn // 24 // pArthebhyo rAmebhyo, devezvarato'pi kiJcidanyUnaH / dhArAgRhasya madhye, rAjA gatavAMstataH sajje // 25 / / vyApnuvan vipinabhAgaM, tataH pravRtto javAjjalavrAtaH / saMmukhato dakSiNataH, pazcimato vAmabhAgAcca / 26 / / vedImakaramukhebhya, AmUlAgraM sphaTikamayastasmAt / dvArottaraGgakASThAd, vinirgatA vai saliladhArA // 27 / / pAJcAlikAsamUhAt, karNAbhyAM mukhato'pi jaladhArA / hastAbhyAM caraNAbhyAM, vakSasa udarAdidezAcca / / 28 / / nimnonnatAn javena, paripUrayatA jalena kUpebhyaH / skandheSu himavyAjAt, tarubhirvyaktIkRtaH pulakaH // 29 / / draSTuM taM kSaNamakSNA'mAnudyAnasthaleSu naralokaH / giriSu tarubhyastUrNaM, taruSu giribhyo gataH kAmam // 30 // pakSeSu dvAreSu, caturSu ca catuHzAlabhaJjikAbhiH / karakaizcA'pi catubhiH, paryastaM vAridhArayA tulyam / / 31 / / stambhazRGgacatuSkAd, vedImukhacatuSTayAcca dRDhavegaH / keligiraH kelitarurmahAnasiJcat salilapUraH // 32 // svAdurjalaughapaGktiryoSA jagati dadhi madhu kkA''ste ? / iti narmapaTurjalapAnaratirlapati sma viTalokaH // 33 // madanAgnayo'tha virahAgnayo'pi saMdhukSitA yaizca / atimalayavAyavaste, bhUtA vAyava iva jalavyUhAH // 34 / / jvalitAgnaya iva zItA, vAtA api sAdhavo na pAnthAnAm / athavA vidhau hi vAme, santo'pi bhavanti no santaH // 35 // krIDAtaru-zailA api, samabhUvannatipradhAnatA-lasitAH / yasmAt salilasalavaNAste kulyAsrotasA jAtA: // 36 / / bahuvRkSAnnuccityA'drIniva kRtvA pracurakusumarAzIn / taru-parvatAvadho'dhaH, kusumAbharaNAni racitAni // 37 / / 61 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruNo kIlA-giriNo nivaDia nijjhara-jalAi~ jAyAiM / candaNa-ghusiNallAI dahiNo mahuNo siri-harAI // 38 // lIlA-girIu caGgima-gurUu nijjhara-jalAi shiaaii| akhalia-gaissa kira rai-pahussa jaya-vejayantIo // 39 / / rai-ahivaiNA pahuNA taiA pabaleNa taruNa-mihuNANa / dahiNA dahiM va mahuNA mahuM va miliaM maNeNa maNaM // 40 // kulla-jalAiM aisIalAi~ vimalANi peccha pavahanti / ia bhaNirA mahilAo jala-keli-chaNe payaTTAu // 41 / / hArAvali-muttAu vi jalAhayAo jalammi nivaDantA / agaNia jale viluliA kA vi mayacchI hasantIA // 42 / / mauvIo taNuvIA peccha jale saMcaranti lIlAa / rammAi bahu-vihAe ThANaM acchara-saricchAo // 43 / / picchaha jala-laharIe entIi udaJcirIa paDirIA / khelanti majjha-luliA sabharAia-tarala-kabarIo // 44 // ahi-loa-vahUe sura-vahUi taha jakkha-kiMnara-vahUa / rUvAhiAu daiyA taDattha-taruNehi ia bhaNiA // 45 // ko vi vahUo aikhearAu khe khearINa paccakkhaM / ramamANIu akAlIu lahia gaNDUsamuddhasio // 46 / / ramamANAe kAlAi imIe kIi kAi a imAe / re aja ajAi ramase tti kA vi bhaNiuM haNIa piaM // 47 / / jIo tIo muddhA jAo tAo vi taha viaddddaao| taruNINa jANa tANa vi jala-danda-raNe payaTTAo // 48 // acchINa kajjala-sirI jA sA galiA na kANa ummIhI / kaM pi hu taM nayaNa-siriM tA pattA jaM jaNo sihai // 49 // ghaNa-chAhi-kayali-chAye haladdi-gorI haladda-gorIhi / vilayA jalammi ramiA sasAu duhiAuvannonnaM // 50 // tara phalihaM kaTTha are na lavasi kiM ajja mA lavasu ajjo / pai nesi paI mesu va bhaNIa ia kA vi jala-majjhe // 51 // 62 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahataH krIDAzailAt, nipatitanirjharajalAni jAtAni / candana - ghusRNavimizrANyaharan zobhAM ca dadhi-madhunoH ||38|| lIlAgireH pradhAnAt, nirmalasalilAni bhAnti saritAyAH / apratihatazakteriva, vijayapatAkA anaGgasya // 39 // ratyadhipatinA prabhuNA, prabalena hi tadA'titaruNamithunAnAm / dadhinA dadhIva madhunA, madhu kiM manasA mano militam // 40 // atizItalAni kulyAmbUni pravahanti pazya vimalAni / iti nigadantyo mahilA jalakelimahotsave lagnAH ||41 || salilahatA nipatantI, salile muktAkalApamuktA api / vigaNayya jale bruDitA, kA'pi mRgAkSI hasannetrA // 42 // prekSasva mRdUstanvIrviharantIH salilAntareSu lIlAyAH / ramyAyA vividhAyAH, sthAnaM devAGganAsadRzIH || 43 // prekSasva jalalaharyAmAyAntyAM samutpatatpatitryAM ca / khelanti madhyalulitAH, zapharAyitasaJcalatkezAH ||44|| pAtAlakanyakAyAH, suravadhvA yakSa- kiMpuruSavadhvAH / atirUpA api dayitA, itthaM bhaNitA janaistaruNaiH // 45 // devAGganAsamakSaM, ko'pyAkAze'bhirUpalalanAyAH / anukUlaM krIDantyA labdhvA gaNDUSamudbhuSitaH // 46 // krIDantyA kutsitayA, malinahRdayayA kayA'pyanayA / anabhijJayA'pi ramase, kA'pi jaghAna priyaM salilaiH // 47 // akRtrima - kamanIyA, mugdhAzcaturA vidagdhapraNayinyaH / tattattaruNImadhye, jhagiti pravRttAH salilakelau // 48 // kAsAmaJjanazobhA, jalakallolairna tatra galitA'bhUt ? / tAH prAptA nayanazrIM, kAGkSati nipuNo'pi yAM kAmam // 49 // ghanakadalIcchAyAyAM, gauryo hAridragauravarNAbhiH / vanitA ratAH sadambhasi, bAndhavyaM ca mitho dadhatyaH ||50|| nIrasa ! santara parikhAM, kiM na lapasyathavA na dehi prativAkyam ? / naiSi pate ! mA yAhItyevaM kAcid babhANa jalamadhye // 51 // 63 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigghiNayA saDha-piara osara nigghiNaya muJca dhiTTha-pi / kA vi jalantara-kaDDia - kaDillayaM ia bhaNIa piaM // 52 // kattA kA kimahaM suNasu vayaMse nirikkhasu vayaMsA / ammo annAi pio ramae kIe vi ia runnaM // 53 // sahi vara-vahu cayasu imaM gAmaNimiva khalapuNo vahUi iha / vAriNi imAi ramiraM ia kA vi sahIi sikkhaviA ||54 || jAmAuNo ramante ua vAriNi apuravaM khu laDahattaM / ko anno laDaho sambhalIhi~ kAhiM pi ia bhaNiaM // 55 // re dhutta - piA si tumaM jaga - piarA gori - saMkarA savimo / mA savasu appa - piaraM taM bhattAro kimamhA // 56 // bhattArA jANa vase dhannA itthINa tANa mAAo / mAAe kiM jaNiA kiM mahiA mAarAu mae // 57 // devA piarA saraNaM saMhara kattAra bhuaNa-kattA maM / annAi chaNThaNe piayamammi kIe vi iaruNaM // 58 // de vinnavemi rAyA rAyANo desu savvao diTThi | ua rAyANo ke vIha ke vi rAyA iha ramante // 59 // vANArasIi raNNo kurUNa rAyAu ahiamambu-chaNo / raNNo tiurIe mahurAe rAyassa ya paTTo || 60 // hUNANa rAiNA iha ua rAyANo ime pahu ramante / aGgANaM raNNA rAiNo taha sageNa rANa || 61 // parao jadU raNNo parao cedINa rAiNo taha ya / rAimmi arAammi a egAgAraM jale kIlA // 62 // iha vAri - majjaNa - chaNe rAINamarAiNaM ca samabhAvo / rAyaM arAiNaM taha kIlantaM piccha rAIhiM // 63 // Ihinto rAIsu janti rAINa maNa -harA vilayA / iNhi rAyANehiM ua jala - kIlA - paTTehiM // 64 // raNA arAiNA vihu ucchAlijjanti nIra - laharIo / magahANa rAiNo kosalANa raNNo a savihammi ||65 || 64 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nighRNa ! mAyAvipita-rmaccakSurgocarAjjhaTiti gaccha / kA'pi jalAntarapAsita-vastraM dayitaM babhANettham // 52 // kartaH ! kimahaM vihitA''karNaya vAkyaM priye ! nirIkSasva / ambA'nyasyAM ramate, priya iti kRtvA kayA'pi saMruditam // 53 // sakhi ! varavadhu ! tyajemaM, hAlikamiva zuddhakarSakAGganayA / rantAraM jalamadhye'nayeti kAcit samAdiSTA // 54 // jAmAtaro ramante, pazya jale punarapUrvasaundaryam / aparaH kaH khalu subhago'satIbhiruktaM punaH kAbhiH // 55 // re ! tvaM dhUrtapitA'si, gaurIzaM zapAmahe jagatpitaram / zapasva tAvaka pitaraM, bhartA'si tvaM kimasmAkam ? / / 56 / / yAsAM vaze svadayitAstAsAM dhanyA hi mAtaro jagati / janitAH kiM tanmAtrA ?, kiM mahitA mAtaro mayakA ? // 57 / / devAH pitaraH zaraNaM, saMhara bhuvanatrayasya kartemAm / anyasyA jaladAne, dayitaM prati kayAcidityuktam // 58 // rAjan ! vijJapayAmi, satataM tvaM dehi sarvato dRSTim / pazya nRpAH ke'pIha, ke'pi ramante'tha rAjAnaH // 59 / / vArANasyA rAjJazcedinagaryAH punazca bhUpAlAn / mathurAyA api rAjJo'dhikatarasalilakSaNo jAtaH // 60 // iha hUNAnAM patinA, pazyeha nRpA lasanti ramamANAH / aGganAmatha rAjJA, zakabhUpatinA'pi sasnehAH // 61 // parato yAdavarAjAn, cedIzAnadhi tathA ca bhUpAlAn / rAjanyapi cA'rAjani, tulyA samajani jalakrIDA // 62 / / iha jalamajjanakAle, rAjJAM pauraiH samaM mithaH samo bhAvaH / rAjAnamarAjAnaM, krIDantaM pazya narapatibhiH // 63 / / yAnti nRpebhyo rAjasu, rAjJAM cetoharA imA vanitAH / salilakrIDAniratairbhUpatibhiH sAmprataM pazya // 64 / / ucchAlyante rAjJA'rAjJA samaM ca vAriNo laharyaH / magadhasyA'tha ca kozaladezasyA'pi prabhoH savidhe // 65 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko vi juA sajuANo appaNiA saha piaM jale neuM / rUsaviappANeNaM atosasI appaNaiA vi // 66 // savve anne vinivA khivanti dhArA - harammi savvassi / savvattha tthI - loe savvammi jalaM tahannammi ||67 || annattha kuntalA annassi kusumAi~ annahiM hArA / piccha mayacchi-jaNe savvahiM pi rahaseNa jala - ramire // 68 // kAhiM jAhiM tAhiM itthIe ramai nesa rAya - vaDU | kI jIe tIe viviaDDhAe nihiya-citto // 69 // assi ThANe jala - chaNe imassi havanti nakkhaGkA / savvesi annesiM juANa juaINa ya payAsA // 70 // savvANaM annANa vi juANa juaINa ettha halavolo / na hu kAsa tAsa rammo kesiM tesiM na dei dihiM // 71 // kAsa vi tAsa saricchA kiMnara-nArIi kiMnarassa tahA / gAyanti ittha ramirA vAriNi taruNIu taruNA ya // 72 // kassa vi tassa juANassa kAi tAe a ettha juaIe / nahu dIsa taNu-laTThIjA na saromaJca - kaJcaiA // 73|| puM- saddo jAsa maNaM jassa ya jala - keli-kAla- dullalio / kissA tissA jissA so juvaIe aNusare ||74 kIse tIse jIse paNAliAe paluTTiaM nIraM / kIe jIe tIe vi bAhiraM taM na juaIe // 75 // kAhe vinA'hi - loe kAlA vi na vA amacca - logammi | kaiA vi na bhU-loe jala - jantaM erisaM Asi // 76 // jAlA jaleNa punnaM janta- haraM jala - chaNo huo jAhe / dovArieNa tAhe vinnattamimaM narindassa // 774/4/ iA gimho payaTTao taia ccisa kira Asi pAuso / jAe tAlA jala-cchaNe patto acchi vahaM khaNe tahiM // 78 // // caturthaH sargaH sampUrNa: // 66 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko'pi yuvA vRtataruNaH, sahA''tmanA'tiprayAM jale netum / svayameva roSayitvA, svayamevA''rjayad bhUyaH // 66 // anye'pi nRpA akhilAH, kSipanti dhArAgRhe'pi sarvasmin / sarvatra strIloke, sarvatra jale tathA'nyasmin // 67 / / kezA anyasmin puna-ranyasmin kusumAni santi khalu hArAH / pazya mRgAkSIloke, jalarantari vizeSarabhasena // 68 / / kasyAM yasyAM syAM, ramate'yaM nRpabaTurna vanitAyAm / kasyAM yasyAM tasyAmapi caturAyAM nihitacittaH // 69 // jalayantrasthAne'smin, jAyante salilotsaveSu nakharAGkAH / sarvasminnanyasmin, yuva-yuvatInAM prakAzAzca // 70 / / sarveSAmanyeSAmapi yUnAM kalakalo'tra yuvatInAm / keSAM nahi khalu ramyaH ? kAsAM cetasi na rAti santoSam ? // 71 // kinnaramithunasadRkSA, rantArastaruNA mitho hi ramamANAH / gAyanti na te ke'tra ? vAriNi kAskA na sasneham ? // 72 // kasyA'pi tasya yUnaH, kasyAstasyAzca tatra khalu yuvateH / na cekSyate tanuyaSTiryA na romAJcakaJcukikA ? // 73 // puMzabdo yasya mato, yasya ca jalakelikAladurlalitaH / sa hi yAM kAJcit taruNImanugacchati kAmasantaptaH // 74 // kasyA yasyAstasyA praNAlikAyA nirAsitaM nIram / kasyA api ca yuvatyA, bAhyaM na kiJcidapi jAtam // 75 / / kasminna nAgasadmani, kAle tridazAlaye'pi no kasmin / kasminnapi bhUloke, jalayantraM nedRzaM jAtam // 76 / / salilena yadA pUrNaM, jalayantraM jalakSaNo'bhavat tatra / dauvArikeNa cokto, vRttAnto'yaM narendrAya // 77|| grISmo yadA pravRttaH, prAvRT tasmin kSaNe'bhavada dRzyA / salilakSaNe tu jAte, dRkpathamAptA kSaNe tasmin / / 78 // // caturthaH sargaH sampUrNaH // 67 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH pAiyavinnANakahA - A.vijayakastUrasUrIzvarAH sammattavisuddhIe caMdalehAe kahA (1) diDhayaradhammo bhavio, jo sammattaM na cayai kaDhe vi / so pAvai sivasokkhaM, aireNaM caMdalehavva // atthi iha jaMbuddIvassa bharahakhettammi malayagirI nAma girivaro, tahiM vaDataruNo uvariM siNehaparaM kIravaramihuNaM parivasai / keNa vi kheyareNa kuUhalavaseNa aruNapahasarisacaMcuaM taM mihuNaM daTThaNaM saMgahiaM / taM niyagehe neUNaM maNimaiyapaMjarammi ya ThaviUNaM so vijjAharo sayalakalAo chadaMsaNANaM tattANi ya jahicchaM paDhAvei / so kheyaro taM mihuNaM saha gahiUNaM bhuvaNammi bhamei, tavvirahammi uNa savvaM jagaMpi sunnaM piva mannei / aha egayA taM paDibohiya cAraNamuNiNA kheyarAo suyamihuNaM malayAyalasiharammi moyAviyaM / vijjAharapariyaraNAe' viyANiyasayalasatthaparamatthaM taM mihuNaM vivihehiM bhogehi sacchaMdaM vilasei / kameNa tANaM tappaDirUvo taNuo kIro saMjAo, tehiM so samaggaM pi kalAkalAvaM sikkhavio / annunnanehanirayassa tassa kIramihuNassa kahaM pi divvavasAo aIva kalaho saMjAo, 'kAmINaM cittAI dhiratthu' / tatto sugeNa tAruNNapuNNasavvaMgI nibbharasiNeheNa parikaliA avarA varasugI saMgahiyA / tao sA varAgI kIrI cADuvayaNehiM taM mannAvei, taha vi iyarIe gahIyamaNo pAvo so na mannei / tao sA paNaTThapimmarasabharaM kaTThavva niyadaiyaM daTThaNaM jaMpai - cittANaMdadAyagaM mama puttaM appesu / vuttaM ca - itthINa tAva paDhama, pio pio hoi savvabhaMgIhiM / tavvirahiyANa putto, niyamaNa-AsAsago hoi // 1. paricaeNa, paricaraNayA sevayA // 2. kASThavat / / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahayaM puNa duraMtasaMsAradukkhavAsAo niviNNA kammivi titthe gaMtUNa appANaM sAhaissAmi / maha pAsammi saMThio eso putto titthammi vihiyasaMlehaNAIsuM dhammasalilaseeNa mama mohaM hariUNaM susamAhiM dAhii, jaha nijjAmaeNa paricattaM pavahaNaM taha dhammajjhANaM avasANasamayasamuddassa parapAraM neva pAvei / tavvayaNaM suNittu kIro vi hu jarajajjaru vva' kaMpamANo pabhaNai - taNayaM maggaMtI tuM sayakhaNDayaM kahaM na gayA ? varakhettakhittabIyaM piva putto piuNo bhaviuM joggameva / sA vi sugI bhaNei mAUe cciya putto siyA, jao taM viNA putto na hojjA / aNNaM ca savvahiM savvesiM mAyA gauraveNa ahigA sammANArihA hoi / evaM bahuppayAraM vivayaMtaM puttasaMjuttaM taM mihuNaM gayaNamaggeNa nicchayakae kaMcIe purIe gayaM / tattha verilacchIveNIAgarisaNikkadullalio nAmeNaM dullalio naranAho atthi / tassa sahAmajjhammi taM mihuNaM gayaM / vijjAharasaMsaggeNa bhayavirahiyaM taM nahammi ThAUNaM paDhamaM kIro niyayabuddhIe naranAhaM vaNNei - bhUmIsaro sa naMdau, jassa sarassairasaM nieUNaM / pAyAlatalaM guvilaM, nilIya ciTThei'hI amiyaM // tatto kIrI vi dAhiNacaraNaM uppADittA mahInAhaM namiUNaM bhattIe sulaliyavayaNehiM thuNei - avainnA vAesari, muhakamale jassa rAyahaMsi vva / so jayau saccasaMdho, rAyA nayamagganahacaMdo // tayA pasaNNamaNo rAyA koUhaleNa kalio taM kIramihuNaM vAharei - mama pAse Agacchasu tahA niyayaM kajjaM sAhasu / tehiM pi nie vivAe kahie rAyA maMtimuhaM niei / so vi sAhei - esiM majjhaNhasamayammi uttaraM demo / acchariyabhariyamaNo rAyA taM mihuNayaM gihe neUNaM kUrajuehiM dADimaphalehiM jahicchAe taM bhoyAvei / majjhaNhasamaye sahAe navaraMmi uvaviDhe maMtijaNo jaMpai - eso kIravivAo asuyapuvvo vijjai / dIhakAlaM viyAramANA vi amhe imassa pAraM no gayA / to annattha gaMtUNaM kaM pi nANavataM mahApurisaM pucchaMtu / maMtijaNavuttavayaNaM soccA rosAruNanayano maigavvapavvayArUDho rAyA maMtivaggaM tajjei - 'aho !! tumha maivihavo ? jai divvavasAo eso kIravivAo aNicchio, itto annattha purammi gacchejjA, taiA mama AjugaMtaM lajjA hohii / ahavA subuddhimaMtANaM eso vivAo kittiyamitto ? tamhA savaNe pauNe kAUNaM maha vayaNaM suNeha - loe vi suppasiddhaM imaM - bIyaM khalu bIyavaiNo havei, jahA vA khittAhivassa khittaM taha / ihaM pi piuNo putto hoi tti nicchaeNa viyANeha / kIro niyayasarIraM khittaM ghettUNaM sacchaMdaM gaccheu, 'imo taNao kIrassa' / ia nIiM savvattha muNeha' / kIrI visannacittA pabhaNei - rAyaM ! satthassa atthANaM paDikUlA nII tumhANaM kAuM na samuciA / annaM ca nAha ! eyaM ceva nayamaggaM niyayapaMcakulammi 1. jvarajarjaraiva jvarapIDita iva // 2. hI-ahi:-sarpaH / / 3. amRtam // 4. vAgIzvarI / / 5. pazyati // 6. zravaNau karNau // 69 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ payAsiyaM, taM tu niyavahiyAe lehAvasu, jeNa tumhANaM na vIsarei / tao naravaI ahimANavaseNaM niyabhaNiyaM avitahaM piva mannato niyaamaccAo vahiyAe lehAvai / tahAhi - bIyavaiNo eva bIyaM hoi, jaha iha khettaM khettAhivaiNo ceva tti / dullaliyamahIvAlo evaM niNNayaM kAsI / vuttaM ca - bIjina eva hi bIjaM, kSetraM bhavatIha tadvatAmeva / durlalitamahIpAlo, nirNayamevaM svayaM cakre // evaM nariMdakayanIiM soccA nIsAsaparA puttavirahiyA sA kIrI tarucchinnasAhavva dhasatti dharaNIe paDiyA / kIro vi tammi samae niTUracitto taM puttaM ghettUNaM dINamuhaM ca piyaM caiya so jhatti tao malayagiri gao / tao maMtijaNapauttehiM sIyaluvayArehiM saMpattaceyannA sasoehiM logehiM diTThA saraNarahiyA kIrI vi tatto uDDINA sA samatthatitthANaM seharasaricche sattuMjayatitthe gaMtUNa usahaseNajuyaM risahajiNIsaraM bhattIe paNamei / cauvihaM pi AhAraM caittu navakArasumaraNujjuttA bhavabhauvviggA sA bhAvaNAo bhAvei - na gihaM na ya bhattAro, na ya suyaNA neya aMgajAo vi / saraNaM iha saMsAre, maha jiNamayaM muttuM // evaM bhAvamANI bhavavirattA vi dullaliyanariMde gayacittA vihivihiyapANacAyA majjhimapariNAmajoeNaM samaggatihuyaNasirINaM kaMcIe kaMcIe nayarIe siricaMdaNasArasiTThigehe kayapuNNA samuppannA ! bahuputtANaM uvariM jAyattaNeNa sA piUNaM aIva vallahA jAyA / caMdalehavva namaNijjA nAmeNa caMdalehA sA kameNa vuDDhi pAvitthA / puvvabhavabbhAseNa sabhAvao jiNadhammarayA caMdalehA uppannajAisaraNA asesaM niyakIrabhavaM jANei / sammadasaNarammaM jiNavaradhammaM sammaM ArAhitI sA bAlA sAhuNIjaNaniccasevAe satthaM paDhei guNei ya / ___kameNa jiNamayaviyArasuMdarakammappayaDipamuhagaMthesu kusalattaNaM saMpAviUNa viusANaM aggimA jAyA / gharakammadhammakajjami savvattha pucchaNijjA sA hotthA / 'guNanivaho puNa gauravaM pAvei ittha kiM cujjaM ?' annadiNammi niyajaNayaM vinaviUNaM tIe teja-desAo ravirahaturayANaM gavvaharA bahuvegA lakkhaNoveyA serAhA khuMgAhA haMsulayA ukkanAhA vullAhA nIluya-kAluyapamuhA turaMgamA ANAviyA / te ya puraparisarasariyAtIrammi tarucchAyAe baMdhAviyA / diTThA ya te surarAyaturaga vva kAsa cittaM na hareire / annadivasammi naravaI accabbhuyakougAuliyacitto vihagAhivavijayavegadhare te varaturae pikkhai / pikkhiUNa sa mahArAyo atulleNa vi mulleNa sayaM te turaMgame maggei / siTThI vi dhUyAe nivArio saMto neva viyarei / annadiNammi raNNA niyaturagINaM gabbhakae abbhatthio seTThI taNayAe vayaNeNaM niyavarakisore dei / raNNA paivaccharaM niyakisorIsuM te kisorA saMcAriyA paMcavarisANi jAva, tatto bahavo hayA saMjAyA / 1. codyamAzcaryam // 2. vihagAdhipaH garuDaH / / 70 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aha caMdalehA niyaM jaNagaM sAhei - 'maha kisoraehiM raNNo je saMjAyA turagA savve vi te giNhasu / iA ruTTho rAyA tumaM dharAvei bhaNei vA kiMpi taiyA so bhaNiyavvo ihaM jaM rahassaM taM mama suyA muNe' tti vottavvaM / tao dhUyAvayaNeNa niyaturayasamubbhavA je turayA naIe nIraM pAuM uveyA te seTThiNA hariyA / seTThi suhaDatAsiyAsapAlavayaNehiM ruTTho naravaI seTThi AhaviUNaM bhaNe maha hA kaha hariyA caMdaNasAro seTThI sAhei - sAmiya ! nA'haM paramatthaM kiMpi jANAmi majjha visI puttI puNa tumha uttaraM dAhii / acchariyapUrio naranAho paDihAraM pesiUNa seTThisuyaM bahujaNAine atthANammi ANave / sA caMdalehA phullakaraMDaya-taMbola- 'tAlayaMTAikaliyasahIhiM sahiyA suhAsaNatthA bahuparivAraparigayA kappalayA viva dANaM ditI mAgahajaNehiM vaNijjaMtI jayammi kitti payAsaMtI nivasahaM pattA / 'sA kannA ajja vi duddhamuhI naravaiNo kiM uttaraM dAhI' iya viyAraMto nayarajaNo kuUhaleNa tattha milai / sA vi rAyaM namaMsiUNa niyapiuNo ucchaMge uvaviTThA | raNNA sA puTThA 'kanne ! hayaharaNe uttaraM desu' | sA sAhasaM avalaMbiUNaM avaNIvaraM bhaNai deva ! iyaralogo vi niyavayaNaM saMbharei, tumhasamo u viseseNa / so bhUmivaI saMbhaMto vaei kiM taM vayaNaM jaM ahaM no sumaremi ? tao sA sarassaisa risA puDhavIpahuNo purao sAhei visasaha - vasirI vi sirI bhujjamANANaM ceyannaM harai, taM tu samuiyaM, jA bhuttA bhuvaNajaNaM na hu mArei taM puNo cojjaM - ege purisA puvvabhavavihiyakajjaM niyanAmuvva sumaraMti, ege puNo ha bhavacariyaM pi na muNeire taM accheraM ! / - -- -- eyaM soccA rosaviyaDabhiuDIbhaMgurakarAlabhAlayalo rAyA sAhei bAle ! mamaM tu jaM vIsariyaM taM ciyatuM sumaresu / sA bhai deva ! tujjha girAe ee hue nie' karemi, annaha maha gharasAraM savvaM tuva saMtiyaM ceva / tao tIe vahiyaM kaDDAviUNaM vAittANaM ca niyaM vayaNaM mannAviyaM / jeNa maha turayajAyaturagA maha ceva havaMti na annassa / taiyA naravaiNo maMti- purohiya-talavara - sAmaMta-pamuhapariyaNo tIe maippagarisaM daTThUNaM aivimhio jAo / sA naravaissa muhapaMkayaM saMkoyaMtI piuNo ya nayaNakumuyAI ullAsaMtI saccaM caMdalehavva saMjAyA / tatto rAyakulAo jiyagAsiNI vaNNaNijjamaipasarA paccakkhasarassaI bAlA piuNo gehammi pattA / tIe taM vinnANaM appaNo ya avamANaM viyANaMto vimyavisAyapaDio rAyA ciMte imIe sahAmajjhammi kahaM naDio ? tIe paDiyAraTTaM kiM ahaM kuNemi ? - -- aha aNNA naravaI pANigahaNatthaM taM kaNNaM maggei / siTThI vi bhayabhIo paramatthaM dhUyaM pucchei / sA harisapUriyaMgI jaNayaM pai erisaM vayaNaM bhaNai piara ! bhayaM ujjhiUNaM naravaiNA saddhi mama vivAhaM kuNijjasu / tao caMdaNasAreNa dullaliyaniveNa saddhi caMdalehAe vivAho aisayamahUsaveNa jhatti kAravio / so bhUmivaI abhiNavapAsAyammi taM ThAvittA bhaNei - seTThisue ! jai vi hu dhuttI si, taha vihu tuM mae vaMciyA si / maha paiNNaM suNAhi - ajjadivasAo AraMbhiUNaM rAgarattamaNo vi tumae saha saMlAvaM no kAhaM / sA sAhe chammasAra ! sAmiya ! majjha vi paiNNaM suNAhi 1. tAlavRntAdi 'paMkhA vagere' iti bhASA // 2. nijAdhInAn // 3. jitakAzinI labdhavijayA // - 71 -- Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaM asaNaM ucchiDaM, nijaM jimAvemi tuliyaM sijjaM / vAhAvemi avassaM, khaMdhe taM aMkadAsuvva // tA ahaM nUNaM caMdaNasArataNayA vaMcaNacaNA bhuvaNammi viyANiyavvA / tavvayaNAnalajali rAyA sohaggapamuhaguNagaNasaMjuyaM pitaM dohaggavaINaM majjhammi parikhivai / tatto sA caMdalehA tarhi pavarakusumagaMdhehiM jiNavarapUyaM kuNamANI bahave ya sohaggakappataruvarapamuhatave samAyarei / annayA tavasosiyadehalayA sA caMdalehA tavacaraNaujjamaNaheuM rAyaM ApucchiUNaM piuNo gehammi samAgayA / seTThI aikisadehaM niyaputti daTThUNaM niyaucchaMgammi Thavittu vilavei hA ! hA ! vacche ! tumae appA hamma kiM khitto ? imeNa rAiNA saddhiM tujjha vivAhaM neva kAravejjA / ahavA hayadivvakayaM' kajjaM keNa vi na nivArijjai / piuNo vayaNaM paDisehiUNa tavANaM ujjamaNaM nimmiUNaM vihiNA sirisaMghajiNIsaradevacalaNe pUei / aisayavisannahiyayaM tAyaM nivAriUNaM karaNijjaM kai sayalakalAkusalanilayAo pannAsaM varakannAo maha desu / annaM ca niyagehAo mama gehaM jAva egaM suraMgaM karAvasu / bIyaM tu puraduvAravAsiNIe devIe vAsagharaM jAva / annaM ca maha gehassa hiTThammi suraMgamajjhammi egaM bhavvaM jiNaharaM kArAvasu, tao niccito hoUNa ciTThesu / tAya ! caMdaNasAreNa vi devIe viva tIe puttIe ciMtiyaatthassa pUraNeNa iha kappataruNo lIlA kaliyA kappataruvva teNa samAyariyaM ti / tao sA gehAo suraMgamaggeNa jaNayabhavaNammi gaMtUNaM pannAsaM kannAo sayalAo kalAo ajjhavei, sara - lakkhaNa - gAma - tAlasuvisAlaM saMgIyaM aNavajjaM savvaM vINAvAyaNaAujjavijjaM ca sikkhavitthA / maNigaNanimmiyapAsAe kaMtinAsiyatamisse pAyAle viva divasanisAe viseso na lakkhijjai / sA caMdalehA samasiMgAraparAhiM tAhiM kannAhiM sohillA iMdANi vva siMhAsaNammi nisIyai / tIe AeseNaM tAsu kAo vi samahatthaM ANaMdajaNagaM niNAya - paDisaddiyadigaMtaM naMdIvAittaM. vAyaMti, kAo vi vINaM, kAo vi muyaMgaM vAeire, kAo vi veNuAujje sajrjjati / kAo tAlaM dharaMti, annAo ya nacvaMti / - rAyA nisIhasamayammi taM suNiUNaM maNaMmi jhAei pAyAle gayaNayale mahIyale vA kimu girimmi saracArabhAsuraM surANaM pi dullahaM imaM saMgIyaM kassa vi dhaNNassa purao savaNasuhajaNagaM payaTTai / tassavaNamohiyamaNo vimukkapallaMko pariyaNasahio ruddhannavAvAro rAyA khaNamitteNaM cittalihiu vva jAo / tatto tannADayasavaNavihaDaNapayaMDo' pAbhAiyatUraravo rAyapAsAyammi ucchalio / itto ya ujjhiyasaMgIyarasA caMdalehA tAo kannAo jaNayagehammi pesei, sayaM tu appaNo dhavalagharammi jAi / aisayacujjaM citte samuvvahaMto taggIyahayahiyao dullalio naravaI duheNaM rajjassa vi kajjAI na karei / 1. vaJcanadakSA // 2. tucchabhAgyakRtaM kAryam // 3. AtodyavidyAm // 4. nadIvAditram // 5. pracaNDaH // 72 -- Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNaravi tAhiM egadiNassa ya aMtarammi loyamaNaharaNaM auvvatAlehiM rehillaM pikkhaNayaM pAraddhaM / rAyA tANaM puNo vi gAmattayaparikaliyaM mucchAjaNagAhiM mucchaNAhiM saMjuyaM mahurasarapasarasaMgIyaM suNiUNa cite ciMtei - ummattA vi kariNo mattattaNaM caiUNaM taha pasuNo vi hu gIeNa vasaM jaMti, iyarANaM narANaM tu kA kahA ? amiyarasasaricchaM taM saMgIyarasaM bhisaM pivaMto naravaI garapasarasahoyaraM pAbhAiyatUraravaM suNei / pikkhaNacchaNe niyatte rAyA atthANamaMDavaM uvaviTTho nemittiyapamuhajaNe saMgIyavuttaMtaM pucchei / tassa rahassaM na ko vi jANae / tao dUmio rAyA rayaNi samIhaMto kaTeNaM divasaM aivAhei / aha caMdalehA vi raNNo maNabhAvaM sammaM nAUNaM egaM jogiNiM saMkeiUNaM raNNo pAse pesei / sA ya kerisI ? - maNikaNayabhUsaNamaMDiyapANI, maNimaiyapAuyAhi ArUDhA, nettamaiyacArutalavaTTapaTTasaMchannaaddhaMgA muttAhalajavamAlAdhAriNI pahiriyajaddarapaDeNa sohillA sovaNNajogapaTTI maNikuMDalamaMDiyakavolA muttimayI iva siddhI dippaMtarayaNAsaNakaliyapANI paDihAradiNNamaggA sA rAyasamIvaMmi pattA / rAyA taM siddhajogiNiM piva daTTaNaM savimhao hoUNaM laddhAsIso paNayaparo siMhAsaNammi nivesai / sA jogiNI AsIsaM yacchei - jo jogo maNicchiyANaM siddhi nivvANasaMtiyaM ca siddhi vihei, so tumhaM mahInAha ! siddhi viyareu / bhaNiyaM ca - siddhi maNicchiyANaM, siddhi nivvANasaMtiyaM kuNai / jo jogo so tumhaM, viyarau siddhiM mahInAha ! // nivo vi sAhei - jogiNi ! amhe tuha daMsaNe vi sakayatthA jAyA, taha vi tumaM kiM pi pucchAmi, jao jogAo kiM pi dUraM na / sA bhaNai - nariMda ! ahaM saggAo sakkaM samANeuM sakkA, niyasattIe sUraM rAhu vva caMdaM pi gilemi / bhuvaNattayassa majjhe jo naro guttaM payaDaM vA kiM pi kajjaM karei kArei ya taM savvaM pi mama paccakkhaM ciya / rAyA ciMtei - 'maha kajjaM eyAo jogiNIo sijjhissai' / evaM viyAriUNaM taM niyabhavaNe saha neUNa asaNavasaNehiM aIva sakkArei / rattisamae jAe saMgIyaM suNiUNa rAyA taM bhaNei - bhagavai ! niyasattIe mama vi imaM pikkhaNayaM nidaMsesu / sA vi hu rAyaM jaMpei - deva ! eyaM pi tujjha daMsemi, paraM tu tuva nayaNajuyalammi tinni paTTae baMdhissaM, taha ya tuha dehaM niyasattIe paDhamao divvaM kAUNaM pacchA tattha neissaM, annaha tahiM paveso na hu labbhai / raNNA tavvayaNe paDivaNNe pabhAyasamayammi jAe maMDalamajjhammi naranAhaM ThaviUNaM sA divvakaraM maMtaM uccarei / rayaNIsamaye patte sA savvajaNagamAgamAI vAriUNaM nariMdassa akkhIsuM paTTayatigaM nibaMdhei / tao sA jogiNI naravaiM paDhamaM caMdalehAbhavaNe pacchA ya siTThigihe naei, tao duvAranivAsiNIe devIe vAsagharammi taha ya suraMgAbhavaNadAre ya neUNaM egaMtammi ThAviUNa raNNo nettapaTTatigaM choDei / so vi bhUvaI vimhayabhario io tao ya nayaNajuyaM khivei, tahiM so suramaNikiraNatAsiyatimirabharaM 1. garaH viSaH / / 2. maNimayapAdukasu / / 3. jaddaraH sthUlavastravizeSaH / / 73 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahassakiraNabiMbaM piva maMDavamaMDiyaM uttamadippaMtacaMdodayavibhUsiyaM rayaNamaiasAlahaMjiyAvirAiyathaMbhasahassasaMkiNNaM raNiramaNikiMkiNIgaNadhayavaDasamUhasaMjuyaM ullasirapavaratoraNavairapahAraiyaruirasuracAvaM pAyAlavarabhavaNaM pAsai / tammajjhammi aiunnayamaNimaiasiMhAsaNammi uvaviTuM devaMgaNAsarisAhiM kannAhiM sevijjatiM caMdalehaM pikkhei / 'gayagAmiNi ! suMdaratararUvamayaharaNi ! sirinAgaloganAhassa pANesari ! surasuMdari ! sAmiNi ! jayasu jayasu' tti vaNNijjati taM pAsiUNa vimhiyacitto naravaI ciMtei - nUNaM esA kAvi suraramaNI lakkhijjai / ajja kila mama nayaNUsavo saMjAo, jIviyaM pi sakayatthaM jAyaM, jeNa esA rairamaNIyA suraramaNI mae diTThA / tao tattha vimhaya-upphullanettammi naravaimmi pekkhamANammi tIe AesAo tAhiM kannAhiM pekkhaNagaM pAraddhaM / sA jogiNI paNayAe tIe AsIsaM viyariUNaM puvvaM pariciyA viva maNisiMhAsaNaM alaMkuvvai / kannAhiM pi AgayaM taM rAyaM muNeUNaM amayasarisaM saMgIyaM tahiM tahA vihiyaM jahA mucchAjaNagaM saMjAyaM / khaNaM piva khINAe nisAe, tahA divasassa egammi paharammi gae tIe AeseNaM tAhiM pikkhaNagaM visajjiyaM / tammi samayammi aTThArasa-bhojja-pijja-ramaNijjA aisarasA rasavaI tahiM sahasA samAgayA / uppannasaMsayA viva sA jogiNI taM vaei - devi ! nAgarAyarajjaM caiUNaM kiM iha AgayA si ? sA vi bAhajalAvilanayaNA sadukkhavva saMbhAsei - joiNi ! sAmiNi ! maha cariyaM tuM jANesi taha vi pabhaNemi / siridharaNiMdapiyAsuM ahaM paTTamahAdevI amhi, aNavarayarattamaNaM mama kaMtaM sammaM tuM ceva muNesi / esA vINAvAyaNakalAe kusalA kusalA nAma mama dAsI siribhUyANaMdamittakae dharaNeNa maggiyA / kiMtu imIe viNA mama nADayabhaMgo jAyai, tao mae no diNNA / ao nAgarAo bhaNei - haTheNa vi eyaM gahissAmi / paiNo taM avamANaM naccA tao rUsiUNa ahaM iha samAgayA samANI rayaNabhavaNaM kAUNaM suheNaM egaMtammi ciTThAmi / aNNaM ca tuha purao vinnattiM karemi, jaha so mama pio iha saMThiaM maM na muNei, taha tumae niyAe maMtasattIe kAyavvaM ti bhaNiUNa taM joiNi niyahatthe AyarapuvvaM gahiUNa suramaMdirasaricche bhoyaNamaMDavammi saMpattA / caMdalehA taM sAhei - piyasahi ! tuM cirakAleNa amha miliyAsi, tao mae saddhiM egabhAyaNammi jimesu / paDivannavayaNA tIe saha bhottuM uvaviThThA, sA vimhayavikasiyanayaNapaMkaeNA niveNa diTThA / tatto rAyA ciMtei - pAyAlanAigAe adiTThapuvvaM rUvaM pAsamANeNa mae kiM kiM na pattaM ? aha tIe saMkeeNaM sA joiNivarA payaMpei - piyasahi ! haddhi pamAeNaM mama aMtevAsI vIsario / teNa viNA ajja ahaM na bhuMjissaM / io ya caMdalehA sAhei - joiNi sAmiNi ! ko tuha sIso ? asuro vA amaro vA gaMdhavvo vA nAgalogavAsI vA mama kahesu ? tassa kae jaha savvasattIe ahaM pi goravvaM 1. ratnamayazAlabhaJjikA- || 2. suracApaM indradhanuH / / 74 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNemi / sA joiNI vi taM pai jaMpei - na hu suravarAijAio, kiMtu eso maNuakulatilao dullaliyanaravaI viyANiyavvo / sA caMdalehA nAsigaM kUNiUNaM sAhei - joiNi ! aibhattIe dhutteNaM keNa vi maNueNaM tumaM bholaviyA si / sA vi sAhei - vacche ! tuM muhA maNaMmi annaha mA ciMtesu / jatto mae sasattIe eso divvasarIro vihio / ittha Agao imo tumae gauravapayaM neyavvo / jassa ahaM parituTThA tassa kiM pi dullahaM na siyA / tamhA maha vayaNeNa niyayabhAyaNammi imaM sIsaM AjammAbhuttapuvvAe divvAe rasavaIe bhuMjAvasu / tao jogiNI vi rAyaM vaei - vaccha ! Agaccha nAgaramaNIe saddhiM divvaM imaM rasavaI jhatti bhuNjaahi| naravaI ucchidraM jANaMto vi bhuMjaMto appANaM kayapuNNaM mannei / ahavA bhuvaNammi itthIhiM ko jaNo na vaMcio ? taiA kAo vi kannAo annaM maNuNNaM annaM viyareire / annA kA vi joiNIvayaNeNaM hasiUNaM tammajjhammi jemei / tao sA sogaMdhiyaparikaliyaM taMbolaM tassa dAviUNaM bhaNei - puttae ! uTThAya rayaNamaiyaM imaM nAgaramaNigharaM pekkhasu / taiA tAhiM pi varakannAhiM vakkAhiM uttIhiM ThANe ThANe hasijjamANo so suheNa divahaM aikkamei / rayaNIsamae jAe pikkhaNagAivavasAe visajjie rAyA kayaMjalI joiNI evaM viNNevei - jai sAmiNi ! tuM saMtuTThA saccaM ciya kappavallari vva si to eyANa majjhAo maha ramiuM kapi accharaM desu / sA taM sAheI - accharAo jai narammi saMsajjaMti, to surakumArA khaNaddheNaM eyAo ujjheire / paraMtu ahaM niyavijjAbaleNa tuha vaMchiyaM karissAmi / tumae u AjammaM puNo eyANaM vayaNaM kAyavvaM / raNNA tIe vayaNammi aMgIkayammi tao sA caMdalehaM bhaNei - piyasahi ! tujjha ANAnirayassa imassa maNavaMchiyaM pUresu / eso cirajAgario tumha bhavaNovariM niddasuhaM lahau / annaM ca tuha pasAyA surasejjAsaMgasuhaM pAvau / tANaM egA vaei - uvaritale kA vi tUliyA natthi - jai eso sukkhaM abhilasai to sayameva tUligaM uvaritalammi neu / tao rAyA harisanibbharaMgo sahasA uTThAya sayaguNucchAho sirammi tUliM vahiUNaM bhavaNovariM caDio / puNo vi tatto oyariUNaM pallaMkaM matthayammi dhariUNaM rAyA bhavaNassa uvari neUNa dAsu vva pattharei / tao joiNIvayaNeNa rAyA surasuMdarIe sapallaMkaM tUliyaM upADittA uvaritalammi neUNaM pattherei / sA vi caMdalehA niyasejjAe ThAiUNa rairasaguNehiM raNNo cittaM taha raMjei jaha so annAo rAsahIo viva mannei / __ aha rAIe pacchimammi jAmammi nayaNesuM paDheM baMdhiUNa so naranAho jogiNIe niyae bhavaNammi nIo / evaM paidivahaM ciya AgacchaMtammi nivammi tIe caMdalehA bhaNiyA - vacche ! tuha paI vi dAso jAo / tao pUriapaiNNA sA caMdalehA phArasiMgAraM kAUNaM aMteuramajjhagayaM rAyaM kayahAsA vinnavei - 1. vaJcitA // 2. ziSyam // 3. anyat // 4. uktibhiH / / 5. saMsajanti / / 75 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmiya ! dUsaNakaliyA jaM ahaM paricattA taM tu juttaM, kiMtu annAhiM aMteurihiM kiM avaraddhaM jaM eAo cayasi ? ahavA nAyaM, surasuMdarIe saddhi bahuvihavilAsarasiyassa tuha amhArisINaM nAmaM pi gahiyaM raI na kuNei / tavvayaNeNa camakkiyacitto rAyA taM nirUviUNaM puNo ya samma uvalakkhiUNa bhaNei taM kiM ? eyaM kiM ? ti - tatto namiUNa tIe nariMdo bhaNio - mae joiNIvayaNeNa jo aviNao kao / so nAha ! tumae khamiavvo / harisavisAya-accherayaparipUriyamANaso naravaI taM buddhimaI caMdalehaM devIpayammi Thavei - bhaNiyaM ca - tA gavvo tA raso, tAvacciya puvvadosasaMbharaNaM / ukkIrIu vva hiyae, jAva cahuTuMti neva guNA // aha sayalaMteurakalio pAyAlagharammi vivihabhaMgIhiM bhogabhogAiM bhuMjamANo vasuhAhivaI varisANaM sahassAiM vaikkamei / aha aNNayA naMdaNavaNasarise kusumAgaranAmammi ujjANammi siriabhayaMkarasUrI sAhugaNapariyario samosaDho / dullaliyanariMdo ujjANammi samAgayaM sUriM viyANiUNa sANaMdo caMdalehAjuo tahiM gaMtUNaM AyariyaM paNamiUNaM uvavisiUNaM dhammakahaM suNei - jayasirivaMchiyasuhae, aNiThThaharaNe tivaggasArammi / iha paraloyahiyaTuM, sammaM dhammammi ujjamaha // majjavisayakasAyaniddAvikahApamuhapamAe caiUNaM jayasirivaMchiyasuhakAraNe sArIramANasiyadukkhadAliddAiaNiTThaharaNe ya tivaggasArammi dhammammi ihaparaloyahiyaTThAya sammaM ujjameha / tahAhi - visamaM visaM uvabhuMjiuM seyaM, aggiNA saha kIliuM samattho hojjA, tahavi saMsArakArAgAragaehi jIvehiM pamAo na kAyavvo, jao visaM aggI vA Asevio tIe ceva jAIe naraM uvahaNejjA, pamAo u jammaMtarasayAiM haNejjA / tamhA pamAyaM savvahA caiUNaM desaviraisavvaviraisarUvadhammassa mUlAibhUe sammattadaMsaNammi sai ujjamo kAyavvo / eyaM ceva dhammataruNo mUlaM, dhammapurassa duvAraM, nivvANapAsAyassa pIDhigA, savvasaMpayANaM nihANaM, rayaNANaM piva sAgaro taha guNANaM ciya AhAro, cArittadhaNassa pattaM sammattaM kehiM na silAhijjai ? tamhA bho ! bhaviyA ! pamAyamajjaM caittA sivasokkhadAyagaM duTThakammaviNAsagaM suddhaM sAvagadhammaM giNheha / paratitthammi gayANaM jesiM purisANaM maraNammi uvatthie sammattArAhaNarAgo hoi te vi hi sigdhaM bhavajalahiM tariUNaM sivasuhaM pAveire / 1. utkIrNA iva // 2. laganti - coTavU // 3. samavasRtaH // 4. zreyaH / / 76 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM vottUNa so gaNahara bhagavaMto taM caMdalehaM para imaM vayaNaM bhaNei - bhadde ! niyapuvvabhavaM viyANaMtI tuM kiM na bujjhasi ? sirisattuMjayatitthe paDhamajiNarAyaM ArAhaMtIe dullaliyanariMde kovaM kuNamANIe taiyA tumae sammaddaMsaNasevaNavaseNa phuDaM sayalatihuvaNa-accheyakAriNIe buddhIe esA mahAsirI pattA / ia gurUNaM vayaNaM soccA sA caMdalehA sammaddaMsaNasuddhaM paramapayasuhadAyagaM sAvayavayanivahaM giNhei / rAyapamuhaparivArajaNo vi jahasattIe niyamAiM ghettUNaM sUrirAyaM ca paNamiUNaM niya-niyagehesuM saMpatto / sA caMdalehA saMviggamANasA pavvatihIe niyaghare vi vayanivahapAlaNakae samacittA posahaM lei / egammi diNe niccalamANasA sA girivaramiva aMtarasamaggariuvaggaduggaharaM' kAussaggaM giNhei / tammi samayamma duNi vi sammattamicchattadiTThIo devIo niccalajjhANatthi taM daTThUNaM sammasurI vaei 'surAsura kiMnarA vi eyaM dhammAo cAliuM na khamA' / ia suNiUNa micchadiTThI surI bhaNei 'sahi ! pAsesu me kammaM' ti vottUNaM tIe saMkhohakae kattiyahatthA muhanissaraMtavahijAlAlivikarAlA mahAghorA rakkhasA viuvviyA / sele phoDatA duTThA te uccasareNa bhaNeire * are mUDhe ! evaM dhammaM ujjhasu, annaha tumaM gilissAmo, ahavA sAvayadhammaM ujjhiUNa muttisuhANaM kae amhANaM pAyapaumAI pUyasu / sA caMdalehA niccaladehA tavvayaNavajjapahayA vi sammattaM na khaMDei / tagghAe maMDaNaM piva muNei, jAva rakkhasAbhIyA mahAsattA niyaniyamaM na bhaMjae tAva pavaNAhayA mehA viva te rakkhasA khaNaNaM addisabhAvaM uvAgayA / tao tIe mattA kariNo mahAghorA siMhA viya viuvviyA / tANaM vi uvasaggehiM sA sajjhANAo' na khaliyA / sA duTThA dhiTThA vaMtarI surI puNo vi devamAyAe dullaliyanivaM kesesuM dhariUNaM taM pai daMsiUNa sAhei re re muddhe ! mama aggao eyaM kavaDadhammaM muMcAhi annaha pANapiyaM nissaMsayaM ahaM mArissaM / sA caMdalehA taM suNiUNaM moNaM avalambittA viseseNa jhANaparA ciTTha / tayA kUDanivo tIe purao karuNasaraM roei, vilavaMto vaei - 'daie ! tuM eyaM dhammakiriyaM muMcasu, jeNa eyAo kaTThAo chuTTemi / kulaMgaNAo niyaM kaMtaM niyajIvidANeNa vi rakkheire / -- - -- tao sA caMdalehA ciMtei bhave bhave piyayamo jAyai, na uNa jiNIsaravutto dhammo, tamhA jaM vA taM vA hou, na niyaniyamaM khaMDemi / evaM jhAyaMtIe tIe khINesuM ghAikammesuM savvasaMdehaharaM logAlogapayAsagaM kevalanANaM samuppannaM / AsannaTThiyadevIhiM jhatti tIe davvaliMgaM samappiyaM tatto tIe vi sirammi caumuTThIhiM loo kao / tao devavihie suvaNNakamalammi uvavisittA dhammadesaNaM vii / sA vaMtarI vi payaDIhoUNaM taM khAmei / tao sA kevaliNI dullaliyanariMdeNa saMjuaM nayaralogaM paDibohiUNaM sirisattuMjayagirivarasiharammi nivvANaM saMpattA / 1. AntarasamagraripuvargakaSTaharam // 2. kartikAhastA / 3. svadhyAnAt // 77 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAyaM nAuM bhuvaNamahiyaM caMdalehAsaIe, sammattammI vayacayamahA-rukkhamUlAyamANe / no kAyavvo naragajaNago jIviyaMte vi bhaMgo, jeNaM tubbhe lahaha sayalaM sAsayaM mukkhasukkhaM // uvaesocarittaM caMdalehAe, sammattaguNadIvaNaM / soccA dhareha sammattaM, sAsayasokkhasAhaNaM // sammattavisuddhIe caMdalehAe kahA samattA // - sammattasattarivittIe paravaMcaNammi vaNiyassa kahA (2) niyakuDuMbarakkhaTheM, jaM jaM pAvaM hi kijjai / pAvassodayakAlaMmmi, huMti na te sahejjagA // egammi nayare ego vANiyago aMtarA''vaNe vavaharai / egA AbhIrI ujjugA do rUvage ghettUNa kappAsanimittamuvaTThiyA / kappAso ya tayA samahagyo ya vaTTai / teNa vANiyeNa egassa rUvagassa do vAre toleuM kappAso diNNo / sA jANai 'doNha vi rUvagANaM dinno' tti sA poTTalayaM baMdheuM gayA / pacchA so vANiyago ciMtei - 'esa rUvago muhA laddho, tao ahaM eyaM uvabhuMjAmi' / teNa tassa rUvagassa samiyaM, ghayaM gulaM ca kiNiUNaM ghare visajjiyaM / bhajjA saMlattA - ghayapugne karejjAsi tti / tAe kayA ghayapuNNA / etthaMtare Usugo jAmAugo savayaMsago gehe Agao / so te ya ghayapUre bhuMjiUNaM gayA / vANiyago pahAo bhoyaNatthamuvagao / tAe sAbhAviyaM bhattaM parivesiyaM / teNa bhannai - 'kiM na kayA ghayapUrayA ?' tAe bhaNiyaM - 'kayA, paraM jAmAugeNa savayaMseNa khaiyA' / so ciMtei - 'peccha, jArisaM kayaM mayA tArisaM pAviyaM / sA varAI AbhIrI mae paranimittaM vaMciA, taha ya appA apunneNa saMjoio' / so ya saciMto sarIraciMtAe niggao / gimho ya tayA vaTTai / so ya majjhaNhavelAe kayasarIracito egassa rukkhassa heTThA vIsamai / sAhU ya teNogAseNa bhikkhAnimittaM jAi / teNa so bhannai - 'bhayavaM ! ettha rukkhacchAyAe vIsamaha mayA samANaM' ti / sAhuNA bhaNiyaM - 'turiyaM mae niyakajjeNaM gaMtavvaM' / vaNieNa bhaNiyaM - 'kiM bhayavaM ! ko vi parakajjeNA'vi gacchai ?' sAhuNA 1. mandAkrAntA cchandaH / / 2. samitaM-piSTam / 3. tenAvakAzena - tena mArgeNa / 78 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaNiyaM - 'jahA tuma ciya bhajjAinimittaM kilissasi' / 'sa marmaNIva spRSTaH' teNeva ekkavayaNeNa saMbuddho bhaNai - 'bhayavaM ! tubbhe kattha acchaha ?' teNa bhannai - 'ujjANe' / tao taM sAhuM kayapajjattiyaM nAUNa tassa sagAsaM gao / dhammaM souM bhaNai - 'pavvayAmi jAva sayaNaM ApucchAmi' / gao niyayaM gharaM / baMdhave bhajjaM ca bhaNai - 'jahA AvaNe vavaharaMtassa tuccho lAbhago, tA disAvANijjaM karemi / do ya satthavAhA / tatthego mullabhaMDaM dAUNa suheNa iTThapuraM pAvei / tattha ya vidvattaM dhaNaM na kiMci giNhai / bIo na kiMci bhaMDamullaM dei, puvvaviDhattaM ca luMpei / tao kaheha kayareNa sattheNa saha vaccAmi ?' sayaNeNa bhaNiyaM - 'paDhameNa saha vaccasu' / tehiM so samaNunnAo baMdhusaMgao gao ujjANaM / tehiM bhannai - 'kayaro satthavAho ?' teNa bhannai - 'naNu paralogasatthavAho esa sAhU asogacchAyAe uvaviTTho / niyaeNaM bhaMDaeNa vavaharAvei / eeNa saha nivvANapaTTaNaM jAmi' tti evaM vottUNa so pavvaio appakallANaM ca teNa sAhiyaM / uvaeso - AhIrIvaMcagasseha, paralogasuhAvahaM / naccA niyaMsaNaM tumhe bhaveha appasAhagA // paravaMcaNammi vaNiassa kahA samattA // - uttarajjhayaNasuttAo 79 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navoDhA kuta AnItamidaM piSTam ? navoDhAH katham ? kiM jAtaM bhoH !? navoDhA sarvA api roTikA dagdhA bhavanti nanu ! -.vilagnaH vivAhAt pUrvaM bhavAn kiM kurvannAsIt ? saMlagnaH (sAzrunayanaH) yathepsitaM kurvannAsam !! ___ (zvazuragRhe) zyAlI kimAnayeyam ? kSIrAnnaM vA mohanabhogaM vA ? ramaNaH kiM gRhe ekaiva kaTorikA'sti vA ?? 80 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSThADakaH paGiktaH 14 coinm w 20 azuddham zuddham zrutAGgaratna0 zrutAGgacandra0 sthirazAntam sthiramazAntam ekasmin ekam AsIt AsIH arAMvRtau dvArau arAMvRte dvAre dhrutAGgaratna0 zrutAGgacandra0 'lpenaiya 'lonaiva kSamiSyati kSamayiSyati < < antimaM puTam antimaM puTam antigaM puTam bhUdAn bhUyAn dhAgavatAm kSamayatAm Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadA mama mRtyubhaviSyati tadA bhavAn mama svajanAn milituM gamiSyati, kintu mayA na jJAsyate tat ! tarhi, idAnImevA''gacchatu kila mAM militum ! yadA mama mRtyubhaviSyati tadA bhavAn mama sarvAnapyaparAdhAn kSamiSyati paramahaM tannaiva jJAsyAmi kadA'pi ! tarhi, adyaiva kSamatAM khalu mAm !! yadA mama mRtyubhaviSyati tadA bhavAn mAM sammAnayiSyati, madviSaye ca sadbhAvaM prakaTayiSyati, kintu nA'haM bhaviSyAmi tat zrotum ! tarhi adya tat sarvaM karotu nanu !! yadA mama mRtyubhaviSyati tadA bhavataH pratibhAsyati yad - yadi janenA'nena saha kAlo yApito'bhaviSyat tadA zobhanamabhaviSyat ! tarhi adyaivA''gacchatu mayA saha kAlayApanArtham !! ata eva kathayAmi - mA pratIkSatAm ! pratIkSAyAM kadAcid bhUvAn vilambo bhaviSyati ! etadarthaM saMmilatAM kSamatAM kSamavatAM ca ! - ozo Kirit Graphics 09898490091