Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ @kkblitt lys jaina graMthamALA O EEsAhena, mApanagara Beeheke-7020 : 0 5272008 vaadd-yaatraa| lekhaka:AcAryadeva-maTTAraka-zrImadzrI vijayayatIndrasUrIzvarajI mhaaraaj| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIrAjendrapravacanakAryAlaya-siriz2a 47 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ zrIsaudharmabRhattapAgacchIya zrI zrI 1008 bhaTTArakaAcAryadevazrImadvijayayatIndrasUrIzvarajI mahArAjaprasAdIkRtamerI godd'vaadd'-yaatraa| [saMghavarNana sahita] FEE XXXSSSSSSSSSSSSSSCIEL PRESSEXSSSOSO hindIpadyakavi-munizrIvidyAvijayajI ke sadupadeza se . prakAzakavRddhazAkhIya-osavAla-saMghavI-devacaMdajI pukharAja cunnIlAla AnandarAja rAmAjI jaina / mu0 bhUti, po0 takhatagar3ha ( mAravAr3a) ___ vhAyA, eranapurA ror3a / zrIvIranirvANasaM0 2470 / prathama vikramasaMvat 2001 18 zrIrAjendrarisaMvat 38 / sNskrnn| / san 1944 isvI 18 mUlya vAMcana-manana zrImahodaya prinTIMga presa-dANApITha-bhAvanagara meM pro0 zA0 gulAbacaMda lallubhAIne mudrita kiyA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0880.....00000 -000000&a08000000.00 00000000000000000000000000000 .00000 Pro000000000mm e-0000... hArdika dhanyavAda / 0000000000000000000000 ...00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 zA0 tArAcandajI megharAjajI sAheba mu0 pAvA (mAravAr3a) nivaasii| bhUti (mAravAr3a) se seTha devIcandajI rAmAjI ke dvArA nikAlA gayA gor3avAr3a jainapaMcatIrthI kA / saMgha jahA~ jahA~ jAtA rahA, saMgha ke pahuMcane se pahile hI Apa vahA~ ke sthAnIya saMgha ke dvArA pUrNa prabandha karAte rahe-jisase saMgha ko hara taraha kI suvidhA rahI / Adi se anta taka Apa saMgha-sevA kA lAbha hai lete rahe aura saMghapati ko samaya samaya para yogya / sahayoga dete rahe haiN| Apa eka utsAhI, samayajJa aura sevAbhAvI parama-zraddhAlu sajjana haiN| zrIvardhamAna jainaborDiMgahAusa-sumerapura kI samunnati kA vizeSa zreya bhI Apako hI hai| isa niHsvArtha sevA ke liye hama bhI Apako vAra-vAra dhanyavAda dete haiM / zamiti / saMghavI-pukharAja devIcaMdajI jaina / 00000000000... 0000.000000000 000000000000000000000000000001 00000000000000000000 0000000000 08:........::80 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMghavI devIcaMda rAmAjI ke jyeSTha putra zrI mahodaya presa-bhAvanagara.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..00000 saMghavI devIcaMda rAmAjI ke pautra zA. cunnIlAlajI sAheba / 00000000000000000000 0. zrI mahodaya presa-bhAvanagara. 800000
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mnHrfHfHh o bhuumikaa| G bhArata kA prAcIna itihAsa Aja krama-baddha nahIM milatA hai, isase hamako bar3A nIcA dekhanA par3A rahA hai / koI hamArI sabhyatA ko 5000 varSa se adhika prAcIna mAnatA hai aura koI hamako tIna hajAra varSa ke pUrva asabhya honA siddha karatA hai / artha yaha hai ki pratyeka itihAsakAra apanI apanI manamAnI hamAre viSaya meM anumati de rahe haiM / yaha saba kyoM ?, isIliye ki hamAre pUrvajoMne sadA itihAsa kI hI avajJA nahIM kI, varan itihAsa ke tatvoM ko bhI ve sadA ThukarAte rahe, yA yoM bhI mAnA jA sakatA hai ki isa ora unakA dhyAna hI na gayA ho| kucha bhI ho kisI ke atIta kA itihAsa na milanA usake vartamAna ke liye amaMgala hai| vartamAna kI jar3a bhUta meM aura bhaviSya ke lakSaNa vartamAna meM hote haiN| yoM to saMsAra ke kisI bhI pradeza kA krama-baddha itihAsa Aja nahIM milatA, parantu isa bAta se kisI pradeza ko itanA dukha nahIM jitanA bhArata ko hai| bhArata kA lAkhoM varSoM pUrva sabhya honA isake sAhitya se prakaTa hotA hai| parantu sAhitya do sahasra varSa se adhika prAcIna lipi-baddha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ a nahIM - yahI isakI lakSoM varSa pUrva kI sabhyatA ko manAne meM ar3acana A jAtI hai / itihAsa kI dRSTi se sacamuca samrAT azoka kA sthAna bahuta hI U~cA hai / azokane apane rAjya meM sthAna sthAna para zilAoM para, stUpoM para, mInAroM para aneka Adeza khudavA kara itihAsa ke bIja DAle / isake pazcAt to phira yaha abhiruci bar3ha calI aura Aja taka bar3hatI calI A rahI hai / basa, hamArA jo kucha itihAsa milatA hai vaha azoka ke bAda hI milatA hai / aba to kavi apane kAvya meM svayaM apanA paricaya likha dete haiM / rAjA, mahArAjA, rASTrapati, deza ke uddhAraka, sudhAraka sabhI ke krama-baddha jIvana likhe jA rahe haiM / yAtrIgaNa apanI mahatva - pUrNa yAtrAoM kA varNana aqhabAroM aura pustakoM meM prakAzita karavA dete haiM / yaha saba varttamAna itihAsa kI rakSA ke liye bahuta sundara upAya ho rahA hai / bhaviSya meM hamArA itihAsa isI sAmagrI para to banegA aura vaha eka mAtra saccA hogA | bhArata eka jAti kA nahIM hai| jaina, bauddha, sikha, hindU, isAI, pArasI, yahUdI, musalamAna aura na mAlUma kitanI anya jAtiyoM kA yaha AvAsa hai aura sabhI jAtiyA~ apanI mukhyatA rakhatI hai / phira dharma bhI saba ke bhinna haiM / ataH saba kA astitva bhI aura adhika bhinna hai / sabhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke prayAsa apanA apanA mahatvapUrNa astitva batAne ke liye bahuta joroM para ho rahe haiM aura honA bhI ucita hai / aneka vyaSTiyA~ hI to eka samaSTi hai| kisI bhI eka jAti kA isa ora isa prayAsa meM zithila rahanA Age likhe jAnevAle itihAsa ke nirmANa meM ar3acana paidA karanA hai / prastuta pustaka isa dRSTi se kitanI mahatvapUrNa hai / yaha vaha hI samajha sakatA hai jisane kabhI itihAsa ke itihAsa para vicAra, manana kiyA ho - kalama uThAI ho, itihAsa kI anivArya AvazyakatA upAdeyatA samajhI ho / agara isI prakAra hamAre AcArya, yAtrI evaM munivara apanI mahatvazAlI yAtrAoM kA prakAzana karate raheMge to itihAsa kI dRSTi se ye hamArA mahAn upakAra kara rahe haiM aura isI dRSTi se bhaviSya ke liye bhI ye mahAn sevA kara rahe haiM / vizeSa kara itihAsakAroM ke liye yaha bar3I lambI dUra taka sahAyaka hogA / AcAryadeva - zrImadvijayayatIndrasUrIzvarajI mahArAjane ' merI gor3avAr3a - yAtrA' pustaka prakAzita karavA kara jaina itihAsa kI isa dRSTi se bar3I sevA kI hai| maiM AcAryadeva kI isa aitihAsika pustaka kA bar3A samAdara karatA hU~ / basa, anta meM itanA aura likha kara virAma liyA jAtA hai ki saM0 1999 magasirasudi 7 ko bhUti se saMgha kA prayANa huA, usake miti vAra mukAma isa prakAra hue Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 kozilAva | 5 sumera 30, po0 su0 1-2 9.10 virAmI | 6-7-8 desUrI muDArA 11-12 khimela 9-10 ghANerAva 3-4 vAlI 13 sTezana rAnI 11 sAdar3I / 5.6-7 khuDAlA 14-15 varakANA 12-13 rANakapura 9-10-11 sAMDerAva po0va01 nADola 14 sAdar3I . 11-12 bAvAgAma 2-3 nADalAI | 13 bhUti khuDAlA se saMgha ke sAtha meM muni zrIlakSmIvijayajI tathA muni zrIvidyAvijayajI bhUti gaye / AcAryadeva jAkor3A, sumerapura Adi gA~voM meM ho pratiSThA karAne ke liye baladUTa tarapha padhAra gye| mu0 bAgarA kaM0 daulatasiMha loDhA 'aravinda' tA. 10-6-44 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu zrImadvijayarAjendrasUrIzvarebhyo namaH / merI godd'vaadd'-yaatraa| jineza-siddhAH zivabhAva bhAvAH, susUrayo deshksaadhunaathaaH| anAthanAthA mathitorudoSA, bhavantu te zAzvatazarmadA naH // 1 // 1 itihAsa meM jainatIrthoM kA sthAna___ tIrtha choTA ho yA bar3A, parantu usameM kisI apekSA se pratyeka bhAva kA kucha na kucha astitva avazya hai| samaSTi aisI hI choTI bar3I aneka vyaSTiyoM kA hI yoga hai| bhAratIya zilpa-kalA, bauddhazilpakalA, sanAtana-zilpa-kalA, yavana-yauna-mugalazilpa kalAyeM usake vyaSTirUpa pramukha avayava haiM aura pratyeka meM eka dUsare se sAdRzyatA adhika aMzoM meM hai aura honI bhI cAhiye / paramparAgata prabhAva ko kauna nahIM mAnatA? / pratyeka kalA meM, vyavasAya meM, dhandhe meM tathA saMsAra ke nirantara uttarottara calanevAle, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bar3hanevAle pratyeka karma - kArya meM yaha prabhAva rahatA hI hai aura isIkA nAma vikAza yA unnati hai / yavana - yauna- mugala- zilpa-kalAyeM pahile kI kalAoM se kaI zatAbdiyoM pIche kI haiM, ataH ye kalAyeM jaina, bauddha, vaidika zilpakalAoM se prabhAvAnvita hoadhika yA kucha aMzoM meM koI vismaya-pUrNa nahIM / itihAsakAra yaha bhI mAna cuke haiM ki bauddhadharma jaina evaM vaidika dharma ke pazcAt saMbhUta huA hai / taba bhalA jaina evaM vaidika zilpa-kalAoM se pUrva bauddhazilpakalA kA astitva kaise svIkAra kiyA jA sakatA hai ?, aba rahI jaina evaM vaidika zilpakalAyeM, so inakA bhUta ananta hai / kauna dharma ina donoM meM se pUrva kA hai aba taka nirNaya rUpa se nahIM kahA gayA / isaliye hama bhI yahA~ yaha nahIM kaha sakate ki ina donoM meM se kaunasI kalA prathama dUsarI kalA ke astitva se prabhAvAnvita huI / lekina itanA spaSTa hai ki eka dUsarI ko inhoMne paryApta aMzoM meM AdAna-pradAna kiyA hai, yA yoM kaha diyA jAya to bhI atyukti nahIM ho sakatI ki kucha aMzoM ko chor3a kara jaina evaM sanAtana vaidika-kalAyeM eka hI haiM / bhAratavarSa meM pratyeka zilpakalA dharmasthAnoM meM, smArakoM meM, stUpoM meM, guphAoM meM evaM zilAlekhoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM adhika spaSTa, puSTa evaM jIvana-prApta huI haiN| sanAtana dharma kI dRSTi se jitanA mahatva jagannAthapurI, kAzI, sAranAtha, somezvara, badrInAtha kA hai, usase utanA hI adhika mahatva jainadharma kI dRSTi se mathurA, sAMcI, sAranAtha, vanArasa, sammetazikhara, zatrujaya, giranAra, AbU Adi dharmasthAnoM kA hai| videzIya zilpakalA-zAstriyoMne ina sthAnoM meM prakaTa huI donoM kalAoM kI bhUrI bhUrI prazaMsA kI hai| baMgAla kI eziyATika sosAyaTI kA isa dRSTi se kArya adhika mahatvapUrNa hai| yahA~ hama eka dUsarI zilpakalA ko tulanAtmaka dRSTiyoM se dekhane nahIM baiThe haiM, agara aisA kiyA jAya to eka rAmAyaNa khar3A ho sakatA hai / hamArA Azaya itanA hI hai ki jaina-zilpakalA kA bhAva bhAratIya zilpakalA ke itihAsa meM kitanA mahatva rakhatA hai ? / ____ yaha saba jAnate haiM ki pAMDava, elorA aura ejenTA kI guphAoM kA kitanA mahatva hai aura yaha bhI saba jAnate haiM ki inheM pahile eka svara se bauddhazilpakalA ke namUne batalA diye gaye the| lekina aba adhikAdhika zodha-khoja se yaha bhramavaza kahA huA pratIta hone lagA hai| ina guphAoM meM kucha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ namUne aise bhI milate haiM jo tathAgata buddha ke pUrva ke kahe jAte haiN| ina saba kAraNoM ko lekara zilpazAstrI bahuta kucha aMzoM meM inheM jaina zilpakalA kI jvalanta sampatti kahane ko prastuta ho rahe haiM, ye haiM jaina-zilpakalA kI hI sampatti / udayagiri, khaNDagiri kI guphAoM kA kyA mahatva kisI bhAra* tIya anya guphAoM se zilpakalA kI dRSTi se kamatI hai / dakSiNa deza meM AI huI bAhubalajI kI vizAla-kAya 57 phITa U~cI eka hI patthara kI banI huI mUrti bhalA kisa zilpavettA ko Azcarya meM nahIM DAla detI hai| aisI eka mUrti gvAliyara aura vaDhavAnI rAjya meM bhI hai, jinheM dekha kara Azcarya meM raha jAnA hotA hai| zatrujaya, sammetazikhara evaM AbU tIrthoM kI mandiroM va DhUMkoM kI banAvaTa, sajAvaTa dekha kara yAtrI jitane mugdha hote haiM, utane anyatra kahIM bhI nahIM / yaha satya hai ki saMsAra meM isa dRSTi se isa prakAra ke bane hue dRzya anyatra haiM hI nahIM, yaha dekha kara hI anubhava kiyA jA sakatA hai| AbU kA mandira to rAjA kumArapAla ke samaya meM jo 11 vIM zatAbdi meM huA, banA huA hai| kitanA sundara, manorama evaM sarAhanIya hai| yaha hama likha nahIM skte| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ina saba kA artha yaha hai ki agara bhAratIya zilpakalA meM se jaina zilpakalA kA sthAna haTA diyA jAya to zeSa kalevara paMgu, prANahIna evaM nagna ho jAtA hai / jaina-zilpakalA kA bhAratIya zilpakalA meM bar3A zaktibhara sthAna hai| tIrthoM meM, parvatoM meM, nagaroM meM, grAmoM meM, upavanoM meM biyAvAna bihar3a banoM meM, khaNDaharoM meM, bhUgarbha se nikalanevAle avaziSTa pratIkoM meM dUdha meM saphedI ke samAna milA huA jaina-zilpakalA kA prabhAva hai / aba pAThaka hI vicAreM ki jaina-zilpakalA kA kyA sthAna ho sakatA hai ? / 2 jainoM kI tIrthasthApatya kalA kA utkarSa vaise to dharma-tIrthoM kI sthApanA saMsAra meM sarvatra milatI hai / yUropa, amerIkA, jApAna Adi dezoM meM bhI dharma-sthAna vizeSa sundara, bhavya, mahAdIrghakAya aura kalA ke sajIva namUne bane khar3e haiN| parantu bhArata ke tIrthasthAnoM ke banAne meM eka dUsarA hI dhyeya pradhAna rahA hai jo anyatra saMsAra meM kahIM gauNa rUpa meM aura kahIM nahIM bhI rahA hai| hamAre yahA~ tIrthoM kI sthApanA se tIrthaGkaroM ke, mahApuruSoM ke, avatAroM ke smAraka banAye rakhane ke sAtha sAtha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ usase eka ora kArya liye jAne kA dhyeya vizeSa yA pradhAna rahA hai jo anyatra dezoM ke dharmasthAnoM meM deza-kAla-sthiti ke prabhAva se hI bhale thor3A bahuta aMzoM meM sparza kara sakA hai| vaha dhyeya hai vaibhava, sAmAjika-sthiti, sabhyatA, gaurava, utthAna, uccatA aura iSTa ke prati apAra bhakti, zraddhA ina dharma-sthAnoM ke zarIroM ke prati roma-roma se udbhASita ho / sarva-pradhAna dhyeya thA ye dharma sthAna sAtha meM hI zilpakalA ke ananyatama udAharaNa evaM Adarza hoN| jitanA dravya bhAratavarSane apane ina tIrthasthAnoM meM vyaya kiyA hai utanA dravya to kyA usakA sahasrAMza bhI kisI dezane vyaya nahIM kiyaa| muhammada gajanavI ke AkramaNoM kA mukhya dhyeya ina sthAnoM se dravya apaharaNa kara gajanI ko sampanna evaM samRddha banAne kA thaa| anya musalamAna AkramaNakAriyoM kA bhI yaha dhyeya pradhAna yA gauNa rUpa se sadA rahA hai aura ina tIrthasthAnoM se apAra dhanarAzi ve le gaye haiM jisakA itihAsa sAkSI hai| bhArata dharma ke pIche lubdha rahA hai, isane apane dharmasthAnoM ko sarvasva bheTa kiyA hai / bhalA phira ve dharmasthAna kaise gauNa yA dIna raha sakate haiM / jainasamAjane apekSAkRta dharma-sthAnoM ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa mahatva diyA hai, kalA aura samRddhi donoM dRSTiyoM se smRti rUpa se Aja bhI sahasroM zrIsaMgha prativarSa ina tIrthoM kI yAtrA ko nikalate rahate haiM aura ina tIrthoM meM apAra dhanarAzi ekatrita hotI rahatI hai, jo tIrtha-mandiroM ke jIrNodvAra meM vyaya hotI rahatI hai / samrAT-saMprati, candraguptamaurya, kumArapAla, jAvaDazAha, karmAzAha, jagaDUzAha, pethar3azAha, jhAMjhaNazAha, vastupAlatejapAla, thIruzAha Adi mahApuruSoMne kitane saMgha nikAle aura ina tIrthoM ke jIrNoddhAra meM kitanA dhana vyaya kiyA yaha likhane kI AvazyakatA nhiiN| tIrthoM kI vartamAna jAjvalatA ko dekha kara hI anu mAna lagAyA jA sakatA hai / kahane kA Azaya yaha hai ki jaina-tIrthoM meM zilpakalA uttarottara nikharatI rahI hai aura isakA pratyakSa prabhAva huA hai jainadharma kA vistAra aura sthAyitva / 3 yAtrA kI AvazyakatA aura pAramArthika lAbha__ prANI eka yAtrI hai aura yaha saMsAra eka yAtrAsthala hai / jIvana kA eka eka dina yAtrA kA eka eka dina hai / yAtrI gRhastha bana jAtA hai jaba ki vaha eka sthAna para gRha bA~dha kara rahane laga jAtA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 hai - yahI dharmabhraSTatA hai, karttavyonmukhatA hai, mUr3hatA hai, isase moha kA pArAvAra ananta bar3ha jAtA hai, mAyA chA jAtI hai, kaSAya-kleza ghara kara lete haiM aura hama apanA yAtrIpana vismRta kara jAte haiM / isako hI hama parigraha kahate haiM / parantu phira bhI hamArI AtmAoM meM kabhI kabhI yAtrA karane ke bhAva jAgrata ho jAte haiM aura unakA lakSya kevala moTe moTe prasiddha tIrtha sthAnoM ke darzana, sparzana karane mAtra kA hotA hai / jitanA bane utanA bhI jIvana meM uttama hai / bhaviSyavettAoMne, hamAre mahopakArakoMne, tIrthaGkaroMne hamAre isI moTe dhyeya ke pUrNa karane ke liye tathA use upayogI evaM abhilaSita phaladAyaka banAne ke liye tIrthoM kI sthApanA kI aura karavAI aura isa prakAra tIrthayAtrA kI kriyA evaM AtmA ko jIvita evaM puSTa rakkhA / yaha mAnI huI bAta hai ki hama jaba yAtrA ke liye ghara se nikalate haiM, usa samaya hamAre mana, bhAva, vacana kucha dUsare hI raMga DhaMga meM ho jAte haiM jo thor3e bahuta hamAre AtmA satyadharma (svabhAva) se mela khAte haiM / ghara meM jahA~ hamAre meM kaSAya, ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ lobha, moha, mAyA, ajJAna, pradhAna bana gaye the, svArtha kI eka mAtra paridhi meM hamArA jIvana jI rahA thA, aba yAtrA ke samaya hamAre usI mAnasa meM kaSAya, kleza, lobha, moha zithila evaM manda par3a jAte haiM aura paropakAra, dharmAcaraNa, evaM sadAcAra ke bhAva jAgrata bana jAte haiM jo hamAre karmabandhana ko DhIlA karanevAle, use kATanevAle haiN| yaha dekhA gayA hai ki jo manuSya ghara para kor3I kor3I kA lekhA rakhatA hai, na khAtA hai aura na vyaya karane detA hai, vaha hI puruSa dharmatIrthoM kI yAtrA ke avasara para lAkhoM rupaye bahA detA hai| kitane hI dIna, hIna usakI dayA se rAva bana jAte haiM, sukhI ho jAte haiM / vaha skUla, zaphAkhAne, aneka samitiyoM meM apAra dhana pradAna karatA huA dekhA gayA hai / isase kitanA mahopakAra hotA hai isakI adhika vivecanA karane kI AvazyakatA nahIM / kahane kA tAtparya yaha hai ki tIrthayAtrA pathonmukhIyoM ko patha para lAtI hai aura hameM apanA kartavya sujhAtI hai| hamAre meM jo jAgaruka hote haiM ve isa avasara para lAbha uThA jAte haiM aura paramArtha bhI upArjana kara lete haiN| itihAsa evaM manoraMjana kI dRSTi se to tIrthayAtrA karanA Avazyaka hai hI, parantu pAramArthika lAbha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApta karane kA bhI yaha eka mukhya sAdhana hai, isameM zaMkA nahIM / isa viSaya para pUrva ke lekhoM meM bhI kucha prakAza yatra-tatra DAlA gayA hai aura Age ke lekhoM meM bhI pAThakoM ko milatA rahegA / jitane se hamArA artha pUrNa ho jAtA hai, utanA hI likha kara ise chor3a diyA jAtA hai| 4 zrIsaMghoM kA niSkramaNa aura lakSmI kA sadupayogatIrthayAtrA evaM zrIsaMgha-niSkramaNa meM koI vijAtIyatA nahIM, donoM hI eka hai / prathama se dvitIya vizAla, vyApaka va sAmUhika hotA hai| zrIsaMgha hamAre siddhAnta ke anusAra vaha jana-samUha hai jisameM tIrthayAtrArtha jAne kI bhAvanA se zrAvaka, zrAvikA, sAdhu evaM sAdhviyeM cAroM sammilita hoM aura eka AcArya saMgha ke adhiSThAtA hoM, tathA sArA zrIsaMgha eka saMghapati kI AjJA meM saMcAraNa karatA ho / dharma kI prasAraNA kenimitta, tIrthoM ke darzana-- lAbha pAne ke, darzana-sparzana karane ke artha se zrIsaMgha-niSkramaNa kI AyojanA va vyavasthA kisI eka vyakti kI ora se hotI hai / sahacArI lAbha pe hote haiM--dharma kA vistAra evaM prasAra kaise ho?, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ fkfkfkfkfkfkfkfkfkfkfkfkfkfkfkfkfkfyk > '`d '`wm bh mm drm drhm m` * dwr@ wrdwkwrk lzr`@ saMghavI devIcaMdajI ko va unake putroM ko saMghamAlA pahirAne kA dRzya / 0000000000000 zrI mahodaya presa-bhAvanagara.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa samaya dhArmika vAtAvaraNa kaisA hai ? aura kyA sudhAra apekSita hai, samAja kI Arthika, sAmAjika-sthiti kisa prakAra hai ?, aura sundara hai to adhika banAne ke liye kyA kiyA jAya ?, vikRta hai to kyA upAya kAma meM liye jAyeM ? jisase vaha sundaraM, zobhanIya evaM samRddha bana jAya / Adi aneka upayogI, hitakara sAhityika, sAmAjika, dhArmika, daizika viSayoM para vicAra karane kA, tathA sAmUhika evaM racanAtmaka kArya karane kA avasara milatA hai / mukhya lAbha hai dhana kA sadupayoga / yaha lakSmI caMcalA, vinazvara, bhaMgura evaM kSaNika hai| yaha kisI ke yahA~ na Aja taka sthira pAI gaI hai aura na pAI jAyagI / bhalA lakSmIpati ho kara agara mAnavane paise kA sadupayoga karane kI bhAvanA ko avakAsa na diyA to kahanA cAhiye vaha andhakAra meM hI rahA, apane bhaviSya se anabhijJa rhaa| bhArata meM hI kyA, saMsAra bhara meM jaina zrI. saMgha kI adhika khyAti hai, isake uddezya, dhyeya, kArya-kalApa saba apekSAkRta, adhika prazaMsanIya, anukaraNIya evaM ekAnta dhArmika hote haiM / dIna, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ apAhijoM kI sahAyatA karanA, dharmazAlAoM meM, dharmasthAnoM meM, unake sthAyitva ke nimitta dhana denA, yAcakoM kI yAcanA yathAzakti pUrNa karanA. vidyAlayoM meM hitakArI samitiyoM meM, cikitsAlayoM meM, daizika adaizika sabhAoM meM dhyeya va jIvana saMsAra ke kalyANArtha ho dravya-dAna karanA, Adi. aneka upakAra ke kArya karanA zrIsaMgha ke kartavyoM meM sammilita haiN| phira bhalA isa avasara se bar3ha kara lakSmI ke sadupayoga karane kA kaunasA avasara uttama ho sakatA hai ? / jainadharma kA hI vistAra kyA, sabhI dharmoM ke vistAra isI prakAra ke AyojanoM se, sammelanoM se hote Aye haiN| hama dekhate haiM ki prativarSa vaiSNava, sanAtana, bauddha, AryasamAja, IsAI, pArasI, yahUdI musalamAna saba ke saMgha ekatrita hote haiM aura dharmonati karanA yaha saba hI kA pramukha prastAva rahatA hai / isake sAtha hI anya bhI hitakara prastAva rahate haiM, parantu itara dharmAvalambiyoM para ina saba kA kitanA gaharA prabhAva par3a sakatA hai yaha socane kA viSaya hai ? / inhIM yatnoM se dharma, samAja kA vistAra, gaurava bar3ha sakatA hai yaha satya hai| vaha dravya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ to phira kRta-kRtya hai jo ina yatnoM ko saphala banAne meM vyaya hotA hai aura vaha mAnava to deva hai jo apane dravya kA isa prakAra upayoga kara rahA hai| 5 prAcIna kAla meM saMgha-niSkramaNa___ aba yahA~ hama Apako prAcIna samaya meM zrIsaMgha kisa prakAra nikalate the ?, unakI zobhA, pratiSThA, vizAlatA evaM prabhAvikatA kitanI sacoTa va sajIva hotI thI, tathA unase iSTa evaM dharma ke prati kitanI gaharI zraddhA, apAra bhakti evaM prANI-samAja ke prati kitanA asIma Ananda, sneha evaM prema jAgRta hotA thA ?, yaha batalAne kI ceSTA kareMge / sAtha meM hI Apako ina paMktiyoM se bhUtakAla ke vaibhava, gaurava, sAmAjika, rASTrIya, rAjanaitika, dhArmika, Arthika evaM mAna sika sthitiyoM kA bhI bhalI-bhA~ti paricaya mila jaaygaa| bhagavAn zrIpArzvanAtha ke pUrva kA itihAsa hamAre samakSa nahIM hai aura jo kucha upalabdha hai vaha nyUna hai / agara adhika bhI hai to bhI isa dRSTi se hamAre dhyeya kI pUrti karane meM akSama hai / bhaga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 vAn zrImahAvIra ke samaya meM jainadharma punaH jAgrata huA aura bhagavAna mahAvIra kA saMpUrNa tIrthaGkarajIvana isI ke liye huaa| unake nirvANa ke pazcAt mauryavaMzI zAsakoM meM se adhika jainadharmAvalambI the / jinameM se samrAT-candragupta evaM samrAT-saMprati ke nAma adhika ullekhanIya haiM ! samrAT-candraguptane bhadrabAhu kI adhyakSatA meM tathA samrAT saMpratine AryasuhastisUrijI kI tatvAvadhAnatA meM vizAla saMgha nikAlA thA / jisameM lAkhoM zrAvaka, zrAvikA evaM hajAroM munisamudAya se AcArya saMmilita the| svarNa-rajata ke mandira jinameM ratna, pannA, mANika, svarNa Adi kI nirmita prabhu--pratimAe~ pratiSThita thiiN| agaNita hAthI, ratha, caturaMgasenya evaM anya vAdana the| tIna tIna koza ke antara para par3Ava par3ate jAte the / jahA~ saMgha kA TikAva hotA vahA~ amarapurI basa jAtI thI, devamandiroM ke ghaMTArava se vaha purI devaloka ko bhI lajita karatI thii| bhojanazAlAoM kI bahu saMkhyakatA, dAnazAlAoM kI agaNyatA, dharmazAlAoM kI bahulatA evaM hATamAlAoM kI pracuratA eka adbhuta kA hI AbhASa detI thii| zrIsaMgha ke darzanArtha AnevAle apAra jana-sAgara ke yoga se vaha par3Ava eka janodadhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke samAna pratIta hotA thaa| aisA mAlUma par3atA thA ki samasta saMsAra eka hI sthala para ekatrita ho gayA hai| zrIsaMgha kA vaibhava, saMsAra kI asAratA ko naSTa kara rahA hai, raMkatA ko unmUlita kara rahA hai aura bace hue hIna evaM dInoM ko saMpanna banAne kI pratyeka ceSTA kara rahA hai| zrIsaMgha kI Rddhi evaM saMpannatA kA anubhava vaha hI kara sakatA hai jisane use dekhA ho yA vaisI kalpanA karane kI zakti rakhatA ho| aise saMgha eka hI nahIM, aneka nikala cuke haiM jinakA aitihAsika dRSTiyoM se apAra mahatva hai| samrAT-vikramAditya samrAT-khAravela, mahArAjA-kumArapAla Adi kI tIrtha-yAtrAoM kA bhI aisA hI vaibhava evaM gaurava rahA hai| __maMtrI, zreSThi, aura zAhoM meM se bhI anekane abhUtapUrva, azruta zrIsaMgha nikAla nikAla kara apane dravya evaM vaibhava kA sadupayoga kiyA hai| inameM jAvar3azAha, karmAzAha, jagaDUzAha, vimalazAha, 1 siddhasenadivAkara kI adhyakSatA meM vikramAditya ke nikAle hue saMgha meM 669 caitya, 5000 AcArya, 14 mukuTabaddharAjA, 7 lAkha zrAvakakuTumba, 1 kroDa 10 lAkha 9 hajAra gAr3iyA~, 18 lAkha ghor3e, 7600 hAthI aura kror3oM padAti, evaM hajAroM rasoiyA the / (zrAddhavidhiTIkA 5 vAM prakAza ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ AbhUzAha, vAgbhaTa, vastupAla-tejapAlaM, pethaDakumAra, jhAMjhanakumAra, Adi ke nAma vizeSa gaNya haiN| caritroM meM, prabandhoM meM, kathAkozoM meM, rAsoM meM, copAiyoM meM evaM tIrthamAlAoM meM inake saMgha-niSkramaNa kI yazagAthA Aja taka amara rUpa se vidyamAna hai aura itihAsa kA mukha samujvala kara rahI hai / inake saMghoM meM lAkhoM yAtrI, hajAroM munipuGgama, evaM sahasroM hAthI, ghor3e, ratha, pAyadala sAtha meM the| apAra kharca, apAra dravya-vyaya hotA thaa| aba Apa hI una saMghoM ke vaibhava kA, unakI janavizAlatA kA evaM apAra prabandha aura apAra parigraha kA anumAna lagA lIjiye aura phira inase jainadharma kI unnati 1 isake nikAle hue saMgha meM 700 jinAlaya, 1510 jinapratimA, 36 AcArya, 900 sukhAsana, 4000 gADiyA~, 5000 ghor3e, 2200 UMTa, 99 zrIkarI, 7 prapA, 72 jalavAhaka, 100 kaTAha, 100 halavAI, 100 rasoiyA, 200 mAlI, 100 taMbolI, 136 dukAneM, 14 lohakAra aura 16 sutAra the| 2 isake prathama yAtrA saMgha meM 24 daMtamaya-120 kASTamaya caitya, 4500 gADiyA, 1800 vAhana, 700 pAlakhI 500 pAluSika, 700 AcArya, 2000 sAdhu, 11 digambaramuni, 1900 zrIkarI, 4000 ghor3e, 2000 UMTa, 7 lAkha bhAvakAdi the / upadezataraMgiNI 4 taraMga ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA, vistAra kA, udAratA kA, prauDhatA evaM samRddhatA kA paricaya pAte hue ke sAtha-sAtha sAmAjika evaM Arthika-sthiti kA bhI patA lagA lIjiye / Aja bhI AbU kA jainamandira vimalazAha evaM vastupAla tejapAla ke svadhanya nAmoM ko muktAkSaroM meM pragaTa kara rahA hai, itihAsa ke pRSThoM kI bAta to anyatra rahI / zrIsaMghoM ke niSkramaNa aitihAsika haiM, kevala kathAtmaka evaM kalpanAtmaka nhiiN| inake varNanoM se hameM bhUta kA gaurava, pratiSThApana evaM saMpannatA ko jAnane meM bar3A sahayoga milatA hai / sthAnAbhAva ke kAraNa aba isako itanA hI paryApta samajhanA caahiye| 6 jainadharma kI dRSTi se marusthala kA mahatva___ vaise to bhArata ke sampUrNa zarIra ke roma-roma meM jainatva evaM jainadharma ke tatva samAye hue haiM / kahIM Age, kahIM pIche aura kahIM eka saath| uttara-pazcimI sImA prAnta, yukta pradeza, paMjAba bhagavAn pArzvanAthasvAmI ke mukhya-kArya-kSetra rahe haiM / baMgAla, vihAra, ur3IsA, yuktapradeza ye bhagavAn mahAvIrasvAmI ke mukhya vihAra-sthala the| pUrva ke tIrthaGkaroMne sarva bhArata ke pratyeka aGga vaGga ko sparza-dAna diyA hai / parantu Aja duHkha ke sAtha kahanA par3atA hai ki atirikta mAlavA, yU.pI., gujarAta, saurASTra evaM rAjapUtAne ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aba bhArata ke itara pradezoM meM jaina-AbAdI nAma mAtra ko zeSa rahI hai aura inameM bhI mukhya marusthalapradeza hai jahA~ jaina-AbAdI adhika hai| mAlavA evaM gujarAta ke tathA rAjapUtAne ke zeSa prAntoM ke jainabandhuoM meM sabhI adhikAMza bandhu marusthala-pradeza ke pravAsI haiN| mukhyatayA osavAla, zrImAla evaM pora vAla ye bandhu to mUla-nivAsI marusthala ke hI haiN| bhagavAna mahAvIrasvAmI ke kacha hI varSoM pazcAta AcArya svayamprabhasUri evaM AcArya ratnaprabhasUri kA padArpaNa marusthala-pradeza meM huaa| AcArya svayamprabhasUrine zrImAlapura ( bhInamAla ) ke rAjA ko bodha dekara jaina banAyA aura rAjA ke sAtha anya ucca varNa bhI jaina bane jo zrIzrImAla evaM prAgvATavaMza se bananevAle jaina poravAla khlaaye| tatpazcAt AcArya ratnaprabhasUrine upakezapura ke mahIpa ko pratibodha dekara jaina banAyA aura usa nagara ke adhikAMza nivAsI bhI vizeSa kara brAhmaNa, kSatrIya, evaM vaizya saba ke saba Apake upadeza ko zravaNa kara jaina bane aura osavAla kahalAye / bAda meM marusthala meM jainAcAryoM kA AvAgamana nirantara hotA hI rahA aura isa prakAra jainAnuyAyiyoM kI gaNanA bar3hatI hI gaI / yahA~ taka ki marusthala kA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI bhI aisA grAma yA nagara nahIM bacA jahA~ koI jaina na ho| Apa marusthala ko uttara se dakSiNa, pUrva se pazcima evaM zeSa cAra koNoM meM dekha lIjiye ki jainadharma kA prabhAva kitanA hai ? / AbU ke jainamandira jo marusthala kI dakSiNa-sImA ke chora para haiM, kitane bhavya, anupameya evaM prAcIna haiN| madhya meM kAparaDA kA vizAla caumukhI gaganacumbI caityAlaya Aja bhI apanA pUrva gaurava unnata-mukha kiye pragaTa kara rahA hai / phalodI kA caityAlaya vahA~ para yugoM pUrva par3e prabhAva ko pratibhASita kara rahA hai| ____ idhara koraMTa, osiyA, nAkor3A, jAkor3A, vAmanavADA, bhAMDavapura, sesalI tathA jAlora ke atiprAcIna mandira yavana-yauna-musalamAna AkramaNakAriyoM ke AghAtoM ko sahana karake zIta, Atapa evaM vAta ke nirantara honevAle prahAroM ko jhela karake bhI Aja jaina-dharma ke gaurava ko yathAvat rakhane ke liye tathA bhUta kA gauravapUrNa itihAsa bane hue apanA astitva rakkhe huye haiN| gor3avAr3a prAnta kI paMca-tIrthI bhI marusthala para par3I usa prAcIna prabhAva ko prakaTa karane ke liye pramANa rUpa apanI usI jAjvalyAvasthA meM Aja bhI khar3I haiN| itanA hI nahIM marusthala para jaina-bandhuoM kA kitanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaurava evaM vaibhava aMkita hai yaha osavAla, poravAla jAti ke itihAsa se bhalIbhA~ti bhArata ke hatihAsaja mAnate haiN| kahane kA tAtparya yaha hai ki marusthala kA mahatva jaina-dharma ke vikAza ke itihAsa meM svarNAkSaroM meM aMkita hai| do hajAra se Upara varSa ho cuke jaba svayamprabhasUri, ratnaprabhasUri Adi jainAcAryoMne mAravAr3a prAnta meM padArpaNa kiyA thA, isa viSaya kA Ava zyaka ullekha hama Upara ke lekhoM meM kara Aye haiN| ina mahApuruSoM ke avirala prayatna se tathA Age AnevAle mahadAcAryoM kI bar3hatI huI tatparatA evaM zramazIlatA se jainadharma mAravAr3a prAnta meM rASTrIyadharma bana gayA thaa| vikrama kI chaThI zatAbdi meM marusthala jainadharma kI dRSTi se pramukha prAMta thA / __gor3avAr3a jisakA vizad evaM zuddha nAma gauddhAra hai isI marusthala kI dakSiNa-pUrva sImA para sthita hai| gor3avAr3a isa samaya mAravADa-jodhapura rAjya kA eka vibhAga hai| isase pahile isa bhAga para mevAr3a ke rANAoM kA Adhipatya rahA hai / jainadharma mAravAr3a ke isa prAnta meM apekSAkRta adhika saMpanna, ujvala, evaM vistAra yukta rahA hai / isI kI puSTi hama yahA~ apanI gor3avAr3a-prAnta kI tIrthayAtrA ke varNana se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 jo vikramAbda 1999 meM hamane bhUti (mAravADa) se zA. devIcanda rAmAjI ke tarapha se nikale hue zrIsaMgha ke sAtha meM kI thI, aneka zilAlekhoM ke uddharaNoM se, aitihAsika pramANoM se, tathA apanI AkhoM dekhI jaina-mandiroM kI zilpakalA ke pratIkoM se tathA jainamandiroM kI prAcInatA se kreNge| gor3avAr3a-prAnta isa samaya do bhAgoM meM vibhakta hai / eka desUrI paraganA aura dUsarA bAlI paraganA / itihAsa ke pRSThoM ke anusAra isa prAnta para sarva prathama cauhAnoM kA tathA usake pazcAt solaMkiyoM kA aura tatpazcAt udayapura ke mahArANAoM kA Adhipatya rahA hai| saMvat 1826 meM yaha prAnta mahArAjA vijayasiMhajI ke adhikAra meM AyA / usa samaya se aba taka yaha unhIM ke vaMzajoM ke adhikAra meM hai| desUrI yaha hakUmata kA kasbA hai| jodhapura se yaha 84 mIla ke antara para sUkar3InadI ke kinAre eka pArvatIya upatyakA meM avasthita hai / varSA-Rtu meM isa nagara kI manohAriNI chaTA avalokanIya hai| naye DhaMga ke bane hue bhavanoM ke vAsase isakI zobhA aura bhI adhika bar3ha gaI hai| isa paragane kA kSetraphala 710 vargamIla hai| bAlI yaha bhI ramaNIya nagara hai| jodhapura se dakSiNa meM AyA hai| cauhAnoM ke samaya meM isakI rAjaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dhAnI nADola thii| mevADa evaM gujarAta ke zAsakoM para bhI yahA~ ke cauhAnarAjAoM kI dhAka thii| isa samaya bAlI paragane kA kSetraphala 834 vargamIla hai| yahA~ se eka pakkI sar3aka phAlanA, sAMDerAva ho pAlI taka calI gaI hai| bAlI kasabe meM kula AbAdI do hajAra gharoM ke karIba hai-jinameM osavAla-poravAr3a jainoM ke 550 ghara AbAda haiM / yahA~ hAkima kacaharI aura posTa oNphisa bhI hai / gor3avAr3a paraganA itara paraganoM se upajAU, dharmabhAvanA se bhAvita aura jainatIrtha-dhAmoM kA kendra hai| yahA~ ke jaMgaloM meM jhAr3I bhI kAphI hai-jinameM nIma, baMbUla, Ama, Avala, kera, pIlU, Adi ke vRkSa adhika haiN| khetoM meM prAyaH sabhI jAti ke dhAnya paidA ho sakate haiM, parantu juAra, bAjarI, cane, gehU~ bahutAyata se paidA hote haiN| 7 gor3avAr3a prAnta meM jaina AbAdI vAle gA~va___ isa paragane meM kula 360 gA~va AbAda haiM una sabhI kA varNana likhane kA avakAza isa pustakarUpa TrekTa meM nahIM hai / isaliye yahA~ jaina-AbAdIvAle gA~va, unameM jainoM kI ghara-saMkhyA, jina-mandira, mUlanAyaka ke nAma, jainadharmazAlA, aura upAzraya Adi kI paricAyaka tAlikA de dI jAtI hai jo saMkSipta hAla jAnane ke liye kAphI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA~voM ke nAma jinAlaya mUlanAyaka pratimAjI ghamazAlA upAzraya poravAlaghara osavAlaghara w or * 5 an on or on 1 sAdar3I' 52 ciMtAmaNi pArzvanAthAdi 4 2 mAdA 1 zrIpArzvanAtha 3 rAjapura 1 zrIsupArzvanAtha 4 ghANerAva' 12 AdinAtha Adi 5 soDA 1 zrIpArzvanAtha 6 desUrIgar3ha 4 RSabhadevAdi 4100100 7 sumera 1 zrIzAntinAtha 8 goMthI 9 vAgola 1 zrIpArzvanAtha 10 magaratalAva 1 dhAtu-covIsI 11 panoto 1 zrIzAntinAtha 12 koTa solaM- pArzvanAtha, kiyA~ro 52 jinAlaya 1 13 jojAvara zrIvAsupUjya 14 ono zrIzAntinAtha 15 karaNavA 16 DhAlopa 1 zrIRSabhadeva 17 pRthvIrAjaro gur3o 18 nADola 4 zrIpadmaprabha Adi 14 25 1 yahA~ jaina hospiTala, vizAla nyAtinyorA, jaina vidyAlaya, saMtoSavidyAlaya, kanyAzAlA Adi bhI haiM / 2 rANakapura ke rAste para eka / 3 vidyAlaya, gozAlA bhI hai| 4 yahA hAkimakacaharI, sarakArIskUla, posTa Adi bhI haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com or or ro
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ www. 19 kisanapurA 20 khAralA 1 zrIzAntinAtha 21 jIvanavar3I 1 zrImallinAtha 22 sovalatA 1 zrIzAntinAtha 23 pAvujIrI devalI |1zrIzAntinAtha 24 sAlariyA 1 zrIcandraprabha 25 jabAlI mahAvIrasvAmI 26 ITadarA . zrIzAntinAtha 27 khor3a zrIzAntinAtha / zrIAdinAtha 28 nADalAI zrIAdinAthAdi 29 moTo DAyalAno 1 zrIRSabhadeva 30 nipala zrIcandraprabha 31 kesulI 32 rAmAjIro gur3o 1 dhAtu-covIsI 33 genar3I 1 dhAtu-covIsI 34 pilovaNI 1 dhAtu-covIsI 35 sivAsa 1 dhAtu-covIsI 36 khimAr3o cAMpA. vatAro 1 zrIzAntinAtha 37 vaNadAra 38 suMgar3I 39 rAyapuriyo 40 poMceTiyA 1 zrIzAntinAtha 41 jetasiMgarogur3o 1 zrIRSabhadeva 42 bhAdaralAu | zrIpArzvanAtha 43 dugariyA 1 zrIRSabhadeva Bror or a Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwr -ra orn mm |44 sumesara-sTezana 45 nIbAr3A 46 busI 1 mahAvIrasvAmI 47 TAyavAlI 1 siddhacakragaTTA 48 dAdAvasI 1 zrIzAntinAtha 49 bijovA' 1. ciMtAmaNi pArzvanAtha 50 nAMdANA zrIzAntinAtha 51 rAnI-sTezana 1 zrIzAntinAtha 52 rAnI-gA~va 1. zrIzAntinAtha 53 khimela 2 shriishaantinaath| zrIAdinAtha / 54 virAmI zrIzAntinAtha 55 ghaNA 1 zrIRSabhadeva 56 lAMpoda 1 zrIpArzvanAtha 57 cAMNoda 1 zrIzAntinAtha 58 viThur3A 1 dhAtu-covIsI 59 eMdalAro gur3o 1 zrIpArzvanAtha 60 kiravo siddhacakragaTTA 61 jetapurA 62 bAlarAI zrIcandraprabha 63 sAMcor3I zrIpArzvanAtha 64 mAMDala zrIpArzvanAtha 65 DholAMro gur3o 1 zrIRSabhadeva 66 sAMDerAva |2| zrIRSabhadeva zrIzAntinAtha | 67 dujANA |1| zrIcandraprabha 1 yahA~ nyAtinyorA, sarakArIskUla, kanyAzAlA, pAThazAlA bhI hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com - - - - - - -- -- rn or md ar aa ar
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ orm or orar // our or d 68 valANA | 1 | zrIcandraprabha 69 kozIlAva 2. zrIzAntinAtha] 1 75/150 zrIpArzvanAtha 70 pAvA zrIzAntinAtha 71 kavalAM zrIsaMbhavanAtha 72 bhUti mhaaviirprbhu| zrIRSabhadeva / 73 varadar3o shriishaantinaath| zrIAdinAtha / 74 kavarAr3o zrIcandraprabha 75 roDalo zrIAdinAtha 76 pisAvo 1 zrIcandraprabha 77 bAbAgA~va 1 zrIsaMbhavanAtha 78 daulapurA 79 khimAr3o rANAvatAro zreyAMsanAtha 80 bAlI' 2 shriiaadinaath| | zrIpArzvanAtha 81 sesalI dAdApArzvanAtha | 82 boyA zrIzAntinAtha 1 udayapura-mahArANA kI mahArANI bAlIkuMvarI ke nAma se yaha basAyA gyaa| yaha bhI kiMvadantI pracalita hai ki bAlI nAmaka codharAnIne saba se prathama yahA~ nivAsa kiyA isase isakA nAma 'bAlI' par3A / yahA~ sarakArI hospiTala, skUla, pAThazAlA, kanyAzAlA bhI hai| 2 yahA~ vikrama saM0 1187 ASAr3hasudi 2 zanivAra ke dina saMghavI-mAMDaNane sAta lAkha rupayA vyaya karake bhavya jinAlaya banavAyA aura usakI bha0 zrI AnandasUrijI se pratiSTA krvaaii| pArzvanAthapratimA ke kAraNa hI yaha sesalI nAma se prasiddha huA / mAMDaNa DhAlAvata thA, ataH prativarSa isa mandira para unhIMke vaMzajoM ke tarapha se dhajA car3hAI jAtI hai| DhAlavatoM ke ghara khimela Adi gA~voM meM AbAda haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com awn
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 wwwod rame aa orm or aroora - 83 khuDAlA zrIdharmanAtha 1 12/190/ 84 phAlanA-sTezana 1 zrIpArzvanAtha 85 pomAvA | zrIzAntinAtha 86 kolIvAr3A zrIzAntinAtha 87 peravA zrIzAntinAtha 88 bIjApura zrIsaMbhavanAtha 89 rAtAmahAvIra' mahAvIrasvAmI 90 bIsalapura zrIdharmanAtha 91 sevAr3I zrIvAsupUjya / mahAvIraprabhu 92 luNAvA zrIpadmaprabha / zrIRSabhadeva / 93 lAThArA zrIRSabhadeva 94 muDArA 3 zrIzAntinAtha 95 koTa vAliyAMro 1 zrIzAntinAtha 96 dhuNI 1 zrIzAntinAtha 97 lAsaro gur3o 1 gor3IpArzvanAtha 98 sindaru |1| zrIzAntinAtha 1 prAcInakAla meM yahA~ 'hastituNDI' nAmakI nagarI AbAda thI-jisake avazeSa aba bhI vidyamAna haiN| osavAloM meM jo hathuDiyArAThaura kahAte haiM ve yahIM ke Adi nivAsI haiM / vartamAna meM vIraprabhu kI pratimA lAlaraMga kI hone se isakA nAma 'rAtA-mahAvIra ' par3A hai / aba yahA~ para mandira ke sivA AbAdI bilakula nahIM hai / 2 yaha mandira covIsa jinAlaya hai| dUsarA gRhamandira hai jisameM mUlanAyaka pArzvanAtha aura candraprabhasvAmI haiN| tIsarA mandira bAhyodyAna meM sAMDerAva jAnevAlI sar3aka ke vAyeM kinAre para zikharabaddha hai, isameM AdinAtha kI pratimA sthApita hai| SOAMRO Morrow Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 8 goDavADa - paMcatIrthI aura saMgha kA niSkramaNa -- aba hama apane manonIta viSaya para prakAza DAleMge | gor3avAr3a-prAnta meM varakANA, nADola, nAGalAI, sumera, ghANerAva, sAdar3I, rANakapura, jUnAkher3A pramukha evaM ati prAcIna sthAna haiM / inakA varNana hama apanI tIrthayAtrA kI miti ke kramAnusAra pAThakoM ke samakSa rakkheMge / isase hamArI tIrthayAtrA kA bhI pAThakoM ko kucha-kucha paricaya mila jAyagA tathA viSaya kI vyApakatA bar3ha jAne se kucha Avazyaka bAtoM kA ullekha karane kA bhI yathocita avasara hame bhI mila jAyagA / zrIsaMgha kA niSkramaNa saM0 1999 mArgazIrSa zuklA 9 navamI ko bhUti (mAravAr3a) se huA / isa saMgha ke saMghapati zAha devIcanda rAmAjI ( bhUtinivAsI ) the / yaha saMgha kozIlAva, barAmI gA~voM ke saMgha - svAgata ko letA huA tathA vahA~ ke jinAlayoM meM dhana-pradAna karatA huA ekAdazI ko khimela nagara meM AyA / dvAdazI ko prAtaHkAla saMghapati ke * ora se tathA sAyaMkAla ko saudharma bRhattapAgacchIya saMgha ke ora se prItibhojana huye / trayodazI ko saMgha rAnI - sTezana phuNcaa| rAnI ke jainabandhuoMne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgha kA bhArI svAgata kiyaa| donoM pakSoM kI ora se svAmivAtsalya hue| saMghapati kI ora se yahA~ ke jinAlaya meM ucita dravya bheTa kiyA gayA / rAnI bI. bI. eNDa sI. AI. relve kA sTezana hai| isakI ronaka dina dina bar3hatI jA rahI hai / yahA~ zAhUkAroM kI 60 dukAneM haiN| naI AbAdI ThIka sTezana ke pAsa A jAne se vizeSa sundara pratIta hotI hai| AbAdI ke madhya meM bhagavAn zAntinAtha svAmI kA AyA huA bhavya evaM saudhazikharI mandira saMrakSaka ke samAna khar3A huA pratIta hotA hai| 1 zrIvarakANA-tIrtha caturdazI ko saMgha varakANAtIrtha pahu~cA / varakANA kA prAcIna evaM Adi nAma 'varakanakapura' yA 'varakanakanagara' batAyA jAtA hai| yahA~ kA jinAlaya ghAvana devakulikAoM se yukta tathA bhagavAn pArzvanAtha-caityAlaya ke nAma se vikhyAta hai| zrIpArzvanAtha prabhukI pratimA bar3I hI AnandapradA hai| saparikara hone se yaha adhika bhavya pratIta hotI hai| pratyeka kulikA meM bhI tIna tIna pratimAyeM pratiSThita haiN| siMha-dvAra ke donoM ora sumeru-zikhara ke do jinAlaya haiM, jinameM caturmukhI mUrtiyA~ virAjamAna haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisA kahA jAtA hai ki varakanakapura samrAT-saMprati ke samaya meM eka prasiddha nagara thA aura samrATne yahA~ bhagavAn pArzvanAtha kA mandira banavAyA thaa| musa. lamAna AkramaNakAriyoM ke hamaloM se nagara evaM mandira naSTa-bhraSTa ho gaye aura phira saikaDoM varSoM kI dhUlane una khaMDaharoM ko pUrNa tathA AcchAdita karake bhUgarbha kI eka vastu banA dii| isa prakAra dRSTi-patha se lupta hue evaM bhUgarbha meM samAye huye varakanakapura ke Upara kAlAntara meM eka choTAsA grAma AbAda ho gyaa| kahate haiM ki eka gaDariye ko apanA gRha banAte samaya bhagavAn pArzvanAtha kI yaha pratimA prApta huii| koI koI kahate haiM ki usa gaDariye ko svapna AyA aura usane phira bhUmi khoda kara mUrti nikaalii| khaira kucha bhI ho, yaha to satya hai ki mUrti bhUmi meM se prApta huI / mUrti kI banAvaTa ati-prAcIna pratIta hotI hai aura samrATa-saMprati kI banavAI kaI mUrtiyoM se milatIjhulatI hai| samrAT-saMpratine karor3oM mUrtiyeM banavAyI thIM aura isa prakAra saMprati ke kAla meM adhika abhyAsa se mUrti kA AkAra-prakAra eka viziSTa evaM nizcitarUpa dhAraNa kara cukA thaa| agara hama usa samaya kI banI huI mUrtiyoM kI kalA ko saMprati-mUrti-kalA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke nAma kI saMjJA deM to bhI koI anucita nhiiN| zilpakalA kA sUkSma vijJa hI isa tathya ko adhika spaSTa kara sakatA hai| gaDariye ko mUrti prApta huI hai-jaba yaha samAcAra idhara udhara phaile to dAdAI aura bIjovA ke saMghane eka choTA mandira banA kara usa mUrti ko punaH pratiSThita kii| mahArANA kuMbhA ke samaya dAdAI meM rahanevAle zrImAlapura ke eka zAhUkArane vartamAna bAvana kulikAoM se alaMkRta saudhazikharI bhavya mandira banavAyA jo zilpakalA kI dRSTi se advitIya evaM namUnA hai| isake liye mevAr3a ke mahArANAoM ke samaya samaya para diye gaye tAmrapatra aura mAphIpatra bhI yahA~ kI per3I meM vidyamAna haiN| aisA anumAna kiyA jA sakatA hai ki dAdAI aura bIjovA ke rUpa meM varakanakapura naSTa-bhraSTa ho kara vibhakta ho gyaa| dAdAI aura bIjovA kI sthiti isa anumAna ko prabalatA se puSTa karatI hai| yaha bhI satya hai ki varakanakapura prAcIna evaM samRddha nagara thA, isIliye isakA itanA mahatva gor3avAr3a meM rahA, aura hai / Aja bhI gor3avAr3a kI paMca-tIrthI meM varakANA-tIrtha pramukha hai / isa samaya yahA~ jaina kA ghara eka bhI nahIM hai, parantu phira bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 gor3avAr3a prAnta kI jaina paMcAyata kA yaha mukhya sthAna hai aura gor3avAr3a - prAntIya jainoM ke saphala prayatna se yahA~ para eka zrIpArzvanAtha - jainaborDiMga nAmakA vidyAlaya cala rahA hai jisameM zikSaNa miDala kakSA taka kA diyA jAtA hai aura 300 vidyArthI vidyA-lAbha prApta kara rahe haiM / yaha bhrama unakA atyanta hI sarAhanIya hai / isa prayatna se isa tIrtha kI khyAti adhika puSTa evaM jAgrata bana gaI hai / dhIre dhIre punaH apane usI prAcIna gaurava kI sImA para pahuMca rahI hai / yAtriyoM kI suvidhA ke liye yahA~ eka vizAla do maMjilI dharmazAlA bhI hai / saMghapatine yahA~ ke jIrNoddhAra - khAte tathA borDiMga khAte meM acchI rakama kI bheTa kI / 2 zrI nADola - tIrtha pauSakRSNA pratipadA ko zrIsaMgha prayANa kara nADola pahu~cA aura yahA~ ke saMghane usakA bhArI juluza ke sAtha prazaMsanIya svAgata kiyA / yahA~ jainoM ke 200 ghara AbAda haiM aura prAcIna DhaMga ke cAra upAzraya haiN| samrAT - saMprati kA banavAyA huA bhagavAn zrIpadmaprabhasvAmI kA mandira bar3A vizAla aura cittAkarSaka hai / dUsarA rAjA gandharvasena kA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 banavAyA huA bhagavAn zrIneminAtha prabhu kA jinA - laya bhI bar3A manorama hai / isake dahine tarapha saptakhaNDA bhUmigRha hai| kahA jAtA hai ki tapAgacchIya zrImAnadevasUrijIne isI bhUmigRha meM virAjamAna ho kara saprabhAvaka 'laghuzAntistava' kI racanA kI thI jisake pATha karane aura tanmaMtrita jala - siMcana se zAkambharI saMgha meM pracalita mahAmArI roga miTa gayA thA / tIsarA zrIRSabhadeva - prabhu kA zikharabaddha aura cauthA zrIpArzvanAtha- prabhu kA ghara derAsara jinameM tIna tIna pratimAyeM pratiSThita haiM / yahA~ ke patita khaNDaharoM tathA patitAvaziSTa vApikAoM se patA lagatA hai ki kisI samaya yaha samRddha nagara hogA / 3 zrI nADalAI - tIrtha dvitIyA ko zrIsaMgha nADalAI pahuMcA, aura sasvAgata usane nagara meM praveza kiyA / nADalAI kA zuddha evaM prAcIna nAma nAradapurI hai, nADalAI yaha 1 ekatra tatra pRthivIM pravilokya pRthvIM. so'vIvasannagaramRddhimayaM svanAmnA / bhuvyatra nAradapurIti purI garIyaH, zrIstailabinduriva pAthasi paprathe sA // 26 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 usakA apabhraMsa hai / vijayaprazasti mahAkAvya ke prathama sarga meM likhA hai ki nAradamunine mevAr3adeza ke vizAla bhUmi-paTa ko dekha kara vahA~ apane nAma se ' nAradapurI ' nAmaka nagarI basAI aura vaha usI nAma se sarvatra prakhyAta huI / usameM zrIkRSNajI ke putra pradyumnakumArane samIpavarttI parvata ke Upara uttuMga sazikharI jinAlaya banavA kara usameM zrIneminAthasvAmI kI kalpalatA ke samAna akSayya sukha denevAlI pratimA virAjamAna kI / nAradapurI ke nikaTavarttI U~ce U~ce zRGgoM (zikharoM ) se jeSaila nAmaka 2 pradyumnasaMjJamadhujittanujena yatrAbhyarNAvanidhazikhare jinanemicaityam / nirmApitaM pathi dRzostadupaitiramya madyApi ca sphurati tanmahimA mahIyAn // 27 // navyAJjanadyutipadaM pratimAM ca tatra, caitye nyadhAd bhagavataH sa hRdIva taM sve / sAdyApi daivatalateva hitArthahetu:, sAkSAcchivAsuta ivaityatulaM prabhAvam // 28 // 3 uttuGgazRGgasubhagaH puri yatra dhatte, zobhAM samIpabhuvi jeSalasaMjJazailaH / mUrddhApraruddhavibudhAdhvani yatrayAbhyo dagvartmanA'Tati rakhI rathabhaGgamIruH // 29 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 parvata apUrva zobhA ko dhAraNa kara rahA hai| basa, yaha to mAnanA hI hogA ki yaha nagarI ati prAcIna hai| bhUgarbha se nikalanevAlI pratimAoM evaM khaNDaharoM se bhI isa nagara kI prAcInatA siddha hotI hai| sonagirA saradAroM kI rAjadhAnI banane kA bhI ise saubhAgya prApta huA hai| inakA usa samaya kA banA huA kilA bhI khaMDahara rUpa meM vidyamAna hai| Aja bhI isa nagara kI prAcInatA evaM jAjvalyatA isakI mandirAvalI se spaSTa dRSTigata hotI hai / Aja yahA~ jainoM ke ati-valpa ghara raha gaye haiM, phira bhI isakI mahattA kama nahIM hai| thor3A varNana yahA~ hama prAyaH sabhI jinAlayoM kA deMge, jo paricaya ke liye kAphI hogaa| 1 nagara ke pazcimI dvAra ke bAhara bhagavAn AdinAtha kA bar3A evaM saudhazikharI jinAlaya hai| pahile isameM mahAvIrasvAmI aura bAda meM munisuvratasvAmI kI pratimA pratiSThita thI, parantu usake lupta ho jAne se vartamAna pratimA bhagavAn AdinAtha kI virAjamAna kI gii| yaha saba parikara ke lekha se prakaTa hotA hai| vartamAna pratimA zvetavarNa kI hai aura tIna phuTa U~cI hai / isake atirikta gyAraha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 pratimAyeM aura bhI isameM virAjamAna haiM jo prAcIna evaM manorama haiN| ___ isa jinAlaya ke viSaya meM eka vismayapUrNa danta-kathA bhI pracalita hai aura usakA kucha digda. rzana zilA-lekhoM meM bhI milatA hai ki SaNDerakagacchIya AcArya yazobhadrasUri aura zaivayogI tape. zvara ke mantra-prayogoM ke viSaya para vAda-vivAda huA aura zarta kI ki sUryodaya ke pahale kUkaDe kA zabda hote hI apane dhyeya ko sthagita kara denA / donoM hI mantrajJoMne apanI-apanI mantrajJatA prakaTa karane ke liye pAlANIkhaNDa (kher3anagara) athavA kisI kisI ke mata se vallabhIpura se jo kAThIyAvAr3a prAnta kA eka bahu-samRddhi pUrNa nagara thA, apaneapane mata ke vizAlakAya mandira AkAza meM ur3Aye aura donoM meM yaha nizcaya ThaharA ki donoM meM se jo bhI prathama jAkara nizcita niyama ke anusAra nADa. lAI meM apanA mandira sthApita karegA, jItA huA mAnA jaaygaa| AcArya jaba yogI se Age nikala gaye to yogI ko cintA hone lgii| yogIne kUkar3e kA rUpa dhAraNa kiyA aura bolanA prArambha kiyaa| AcAryane samajhA sUryodaya honA cAhatA hai, ataH ve ruka gaye / parantu kahIM sUryodaya ke lakSaNa pratIta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM hue / AcArya isa viSaya meM kucha samaya taka baiThe rahe ki itane meM yogI bhI apanA mandira lekara nADalAI meM A gyaa| nidAna sUryodaya kA samaya ho jAne aura kUkar3e kA zabda ho jAne para yogIne grAma meM tathA AcAryane grAmake bAhara thor3I dUrI para mandira sthApana kara diye| sohamakulapaTTAvalI-kArane isa ghaTanA kA saMvat 1010, aura lAvaNyasamaya. racita-tIrthamAlA meM 954 likhA hai| nADalAI ke cohAnarAva-lAkhaNa ke vaMzajoM ko AcArya yazobhadrasUrine pratibodha dekara jaina banAye aura unakA bhaNDArIgotra kAyama kiyA thA / ukta AdinAtha-jinAlaya ke eka zilA-lekha se jAna par3atA hai ki yazobhadrasUri-saMtAnIya AcArya IzvarasUrijI ke sadupadeza se mantrI sAyarane aura usake vaMzajoMne ukta mandira kA jIrNoddhAra karAyA thaa| antima uddhAra mahArANA jagatasiMha ke zAsanakAla meM saM01686 vaizAkha sudi8 zanivAra ke dina zrIvijayadevasUri ke upadeza se nADalAI ke zrIsaMghane karavAyA thaa| 2 dvitIya jinAlaya grAma ke madhya meM hai| aisA pratIta hotA hai ki nagaravAsiyoM ko darzana kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 vizeSa suvidhA ho isa dRSTi se saMghane ise banavAyA hai / mandira choTA para bar3A manohara hai / isameM mUlanAyaka zrIpArzvanAthaprabhu kI eka hAtha U~cI, zvetavarNa pratimA Asa-pAsa do pratimAoM ke sahita virAjamAna hai jo arvAcIna aura darzanIya haiN| ___3 tRtIya mandira zikharabaddha hai| isameM zrIajitanAtha bhagavAn kI pItavarNa, saparikara, evaM 12 hAtha bar3I pratimA virAjamAna hai / 4 caturtha jinAlaya meM zrIpArzvanAtha bhagavAna kI 2 hAtha bar3I zvetavarNa pratimA virAjamAna hai / isakI prANapratiSThA saMvat 1659 meM jagadguru zrIvijayahIrasUrijI ke paTTAdhIza zrIvijayasenasUrijIne kI hai| yahA~ ke saba hI mandiroM meM yaha adhika vizAla, U~cA evaM sundara hai / isake maNDapa meM 14 cauvIsI, evaM 1 paMcatIrthI hai / isakI saja-dhaja bar3I hI manohAriNI hai| 5 pazcama jinAlaya meM bhagavAn zrIzAntinAthasvAmI kI atibhavya pratimA saparikara, evaM eka hAtha bar3I hai jo saM0 1622 kI pratiSThita hai / mandira sazikhara choTA hai, lekina bar3A sundara hai / 6 mandira meM bhagavAn zrIvAsupUjyaskhAmI kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 pratimA saM0 1749 kI pratiSThita hai jo eka hAtha U~cI evaM bAdAmI varNa kI hai| isake alAvA eka zrImahAvIraprabhu kI pratimA aura bhI hai jo ukta saMvat meM hI pratiSThita huI hai| inake aMjanazalAkAkAra aMcalagacchIya AcArya zrIdharmasUrijI haiM / yaha jinAlaya zikharabaddha evaM acchA mohaka hai / 7 vAM jinAlaya zikharabaddha hai, isameM mUlanAyaka gor3IpArzvanAthaprabhu kI sarvAGga - sundara, zvetavarNa 1 hAtha bar3I pratimA sthApita hai jisakI prANapratiSThA saM0 1767 meM zrIkuzalasUrijI ke hAtha se huI hai / isake Asa-pAsa zrIpArzvanAtha aura zrIRSabhadeva bhagavAn kI bhavya do pratimA virAjamAna haiM jinakI aMjanazalAkA saM0 1324 meM zrIvijayaratnasUrijIne kI hai / 8 veM sazikhara - jinAlaya meM mUlanAyaka bhagavAn zrIpArzvanAthasvAmI kI saparikara, zvetavarNa, evaM 13 hAtha bar3I pratimA pratiSThita hai / pratimA kI manohAritA darzanIya hai / 9 vAM zrI siddhAcala - sazikhara jinAlaya jebalapahAr3a para sthita hai / yaha samrAT - saMprati kA banavAyA kahA jAtA hai aura isakI banAvaTa hai bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisI hii| isa para car3hane ke liye nIce se mandira taka pakkI sIr3hiyeM banI huI haiM / mandira ke caturdika eka choTAsA durga hai jo aba bhagnAvasthA meM hai| isake bhItara eka jalakuNDa bhI hai jisakI bhI vahI avadazA hai / mandira kI cAra divArI acchI sthiti meM hai / mUlanAyaka bhagavAn zrIAdinAthasvAmI kI pratimA 13 hAtha bar3I hai aura ati manohAriNI hai / isake darzana pUjana karane se siddhAcala ke samAna hI zAntilAbha prApta hotA hai / isakI prANapratiSThA mahArANA jagatasiMhajI ke rAjyakAla meM saM0 1686 vaizAkha sudi 8 zanivAra ke dina jahA~gIra mahAtapA-virudadhAraka zrIvijayadevamUrijI ke kara-kamaloM se huI hai| 10 vAM jinAlaya eka choTI pahAr3I para hai jo zikharabaddha aura grAma se dakSiNottara dizA meM thor3I dUrI para hai| isameM bhagavAn zrIneminAthasvAmI kI zyAmavarNa, saparikara evaM 13 hAtha bar3I sarvAGgasundara pratimA mUlanAyaka rUpa meM virAjamAna hai| isI kAraNa isakA nAma giranAraToMka aura yAdava (jAdavA) pahAr3I hai| saMvat 1607-8 meM vijayahIrasUri ko paMnyAsa aura upAdhyAya pada isI mandira meM diye gaye the| saM0 1195 Azvina kRSNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 ko yahA~ ke ThAkura rAjadevane bAladiyoM se prApta honevAle kara kaa| vAM bhAga isa mandira ko arpaNa kiyA thA aisA yahA~ ke eka zilA-lekha se pragaTa hotA hai| 11 vAM jinAlaya sahasAvana ke nAma se prakhyAta hai jo jAdavApahAr3I se 4 phAga kI dUrI para eka pArvatIya upatyakA meM sthita hai| isameM neminAthaprabhu ke caraNavimba saMsthApita haiN| ye pAdabimba naye sthApana kiye gaye haiM / isa sthAna para vizeSa jhAr3I nahIM hai, kintu mArga car3hAva-utAravAlA jarA viSama hai| zrIsumera (somezvara ) tIrtha paMcamI ko saMgha kA par3Ava 'somezvara' huaa| varta 1 OM namaH sarvajJAya / saMvat 1195 Asaujavadi 15 dine kuje adyeha zrInADUlaDAgikAyAM mahArAjAdhirAja zrIrAyapAladeve vijayIrAjyaM kurvatItyetasmin kAle zrImadujitatIrthe zrIneminAthadevasya dIpadhUpanaivedyapuSpapUjAdyarthe guhilAnvayaH rAu0 UdharaNasUnunA bhoktari Tha0 rAjadevena svapuNyArthe svIyAdAnamadhyAt mArge gacchatAnAmAgatAnAM vRSabhAnAM zekeSu yadAbhAvyaM bhavati tanmadhyAviMzatimo bhAgaH candrArka yAvaddevasya pradattaH / asmadvaMzIyenAnyena vA kenApi paripaMthanA na karaNIyA, asmaittaM na kenApi lopanIyam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 mAna meM loga isako 'sumera' nAma se saMbodhita karate haiM / yaha nADalAI se 6 mIla dUra pUrva-dakSiNa meM arabalI ke samIpa saghana jhAr3I meM hai| kisI samaya yaha AbAda nagara thA / yahA~ kA vartamAna sazikhara jinAlaya bhI 400 varSa pUrva kA banA huA hai / isake nirmAtA eka nAharagotrIya osavAla the jo isI nagara ke rahanevAle the| mandira meM bhagavAn zrIzAntinAtha kI zvetavarNa 1 hAtha bar3I pratimA pratiSThita hai| unake Asa-pAsa bhI do pratimA virAjamAna haiN| mandira ke caturdik cAradivArI hai| kucha varSoM ke pahele pRthvIrAja navalakhAne sarAhanIya parizrama karake isakA jIrNoddhAra karavAyA hai| isake sAmane pAsa hI yAtriyoM ke Thaharane ke liye eka dharmazAlA bhI hai aura usameM yAtriyoM kI suvidhA ke liye sarva prakAra kA sundara sAdhana hai| kahA jAtA hai ki pahale yahA~ osavAloM ke aneka ghara AbAda the, para isa samaya eka bhI ghara nahIM hai| sthAna kA ekAntapana evaM vana kI vihar3atA yAtriyoM ke hRdaya meM bhaya utpanna kara detI hai, parantu desUrIsaMgha kA samasta prabandha sarAhanIya hai ki jisake kAraNa aise vihar3a jaMgala meM bhI maMgala hai / SaSThI ko saMgha kA prasthAna 'desUrIgar3ha' ke prati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ huA / desUrIsaMghane bar3I saja-dhaja se Agata saMgha kA svAgata kiyaa| yahA~ para saMgha kA par3Ava 6-7-8 taka tIna roja rahA / sthAnIya saMgha aura saMghapati ke tarapha se navakArasiyA~ huI, evaM mandiroM meM pUjAyeM bhaNAI gii| nagara ke caturdik dRr3ha zaharapanA hai / nagara meM osavAla evaM poravAla jainoM ke laga-bhaga 200 ghara haiN| nagara meM cAra upAzraya, eka vizAla dharmazAlA, evaM cAra jinAlaya haiN| do jinAlayoM kI dekhabhAla osavAla tathA do kI sAra saMbhAla poravAla jaina karate haiN| 1 prathama mandira zikharabaddha hai, usameM zrIzAntinAtha prabhu kI pratimA 1 hAtha bar3I zvetavarNa hai| mandira meM kula pratimAyeM 7 haiN| eka paMcalIrthI tathA eka cauvIsI bhI hai| 2 dvitIya zikharabaddha-mandira meM zrIRSabhadevaprabhu kI pratimA 14 hAtha UMcI hai aura isake agalabagala meM prabhupArzvanAtha kI pratimA pratiSThita haiM / isameM kula 4 pratimA, cAra paMcatIrthI tathA do cauvIsI haiN| ___3 tRtIya mandira meM comukha chatrI hai jisameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIRSabhadevajI, zrIajitanAthajI, zrIneminAthajI, evaM zrIcandraprabhajI ina cAra jinezvaroM kI eka-eka pratimA virAjamAna hai| 4 caturtha mandira meM bhagavAn zrIpArzvanAthasvAmI kI 14 hAtha bar3I pratimA pratiSThita hai, yaha mandira zikharabaddha hai| 4 zrImahAvIra-muchAlA-tIrtha___yahA~ se saMgha prasthAna kara ke navamI ko ghANerAva phuNcaa| yahA~ ke zrIsaMghane hamAre saMgha kA bar3I sajadhaja ke sAtha svAgata kiyaa| ghANerAva nagara aravalI pahAr3a ke pazcimI DhAla para nivasita hai| sarakArI daphtara, skUla aura naye bane huye bhavanoM kI sajAvaTa se zahara kI ronaka AkarSaka ho gaI hai / yahA~ kula jaina-mandira 11 haiN| inake atirikta anya saMpradAyoM tathA matoM ke bhI aneka devAlaya haiM / prAtaH evaM sAyaMkAla ghaMTAravoM ke madhura nAda ke svaroM se yukta ho kara nagara eka bhakta kI vINA kA rUpa bana jAtA hai| mandiroM ke atirikta tIna bar3I dharmazAlAyeM tathA 4 prAcIna arvAcIna upAzraya bhI haiM / yahA~ hamako darzakoM kI adhika bhIr3a rahane ke kAraNa itanA avakAza nahIM mila sakA ki hama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 pratyeka mandira tathA anya aitihAsika sthAnoM ke darzana - avalokana Alocana karate / I ghANerAva se 4 mAIla pUrva meM 'mahAvIra - muchAlA ' nAmakA eka sazikhara bhavya prAcIna jinAlaya yaha jinAlaya saghana jhAr3I ke bIca AyA huA hai / pAThakagaNa mahAvIra - muchAlA nAma par3ha kara kucha vismita hoMge ki ' muchAlA' nAma kaise par3A ?, isako bhI yahA~ spaSTa kara denA ucita hai / yaha bAta to nizcita hai ki hamAre pUrvajoMne itihAsa ke tatvoM ko kabhI bhI mahatva nahIM diyA / unakI eka mAtra pravRtti kAvya-racanA meM hI lagI rahatI thI / agara hamAre pUrvaja itihAsa tatva ko bhI mahatva dete to Aja bhArata ke atIta kA itihAsa Adhunika yA kisI bhI DhaMga se likhane meM kiJcit bhI ar3acana nahIM aatii| yaha avahelanA sarvatra sarva prakAra kalAkauzala meM vyApaka pAI jAtI hai / kahane kA artha yaha hai ki hamAre pAsa aisA to koI ThoMsa evaM satya pramANa nahIM hai ki hama jisake AdhAra para yaha kaha sakeM ki mahAvIra - muchAlA nAma isa prakAra par3A ?, isa viSaya meM eka danta-kathA pracalita hai ki " mahAvIra - mandira kI pratiSThA ho cukane ke kucha varSo pazcAt udayapura ke mahArANA mahAvIraprabhu ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana karane ke liye apane sAmanta samAja ke sAtha aaye| mahArANAne tilaka karate samaya kesarakaTorI meM eka bAla (keza) dekhaa| unhoMne vyaMgarUpa se pAsa hI khar3e hue pUjArI se kahA-pratIta hotA hai bhagavAn muchAle haiN| isa para pujArI ke mukha se 'jI hA~' zabda nikala gayA aura kahA bhagavAn samaya samaya para icchA mujaba aneka rUpa dhAraNa karate haiN| mahArANAne isa para pUjArI se kahA ki merI icchA bhagavAn ke mUcha sahita darzana karane kI hai| hama yahA~ isI nimitta tIna dina tthhreNge| isa antara meM hameM bhagavAn abhilaSita rUpa meM hI darzana deN| isake pazcAt saba apane apane Dere para cale gye| pUjArI bar3I cintA meM par3A ki aba kyA karanA cAhiye ? / nidAna usane yahI ucita samajhA ki ina tIna dinoM meM ghora tapa karanA cAhiye, bhagavAn avazya prasanna hoMge aura mahArANA ko samUcha rUpa dhAraNa kara darzana deNge| huA bhI aisA hI / pUjArIne anna jala ko chor3akara aTThama kA tapa kiyA aura prabhu ke dhyAna meM tallIna huaa| tIsare dina jaba prAta:kAla loga pUjA karane ko bhagavAn ke mandira meM praviSTa hue to kyA dekhate haiM ki bhagavAn samUcha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 vIra - veza dhAraNa kiye hue zobhita ho rahe haiM / turanta vAyuvega se yaha saMvAda mahArANA taka bhI jA pahu~cA aura saba hI bhagavAn ke isa rUpa meM darzana kara bar3e Anandita tathA vismayAnvita huye / parantu jo honI hotI hai so ho kara hI rahatI hai / mahArANA ke kisI karmacArI ko yaha zaMkA huI ki kahIM mUcha cipakAI huI to nahIM hai ?, usane dhRSTatA pUrvaka prabhu kI mUcha kA eka bAla ukher3A | bAla ke | ukhar3ate hI dUdha kI dhArA baha calI / isa para usa narAdhama ko bar3I lajjA AI aura mahArANA ko bhI bar3A pazcAttApa huA, para aba kyA ho sakatA thA / pUjArIne usa dhRSTa ko yaha zApa diyA ki tere kula meM sAta pIr3hI taka nirmUcha puruSa utpanna hoMge / " kucha bhI ho, kArya ke pUrva kAraNa kA yA kabhIkabhI sAtha bhAva kA honA to anivArya hai hI / agara yaha prasaMga jo hamane upayukta samajhA, saMbhava hai anya ko upayukta pratIta na ho, lekina yaha to nizcita hI hai ki muchAlA nAma par3ane ke liye kucha isI prakAra kA prasaMga banA hogA / bhagavAn kI mUrtti bar3I vizAla, evaM paune pAMca hAtha UMcI hai / mUrti adhika prAcIna hone se vikalAGga ho gaI hai / donoM hAthoM ke maNibandha ke nIce ke bhAga tathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ donoM karNa evaM galA bhagna hai| yaha kAla kI krUratA hai yA kisI AtatAyI kA kukatya hai| mandira meM kula pratimAyeM 54 virAjamAna haiN| praveza-dvAra ke bhItara pradakSiNA bhamatI meM donoM bagala kI eka devakulikA meM zrImahAvIraprabhu kI zvetavarNa sAr3he cAra phuTa U~cI pratimA pratiSThita hai jisakI prANapratiSThA saM0 1903 mAdhavadi 5 zukravAra ke dina tapAgacchIya zAntisAgarasUrine ahamadAvAda meM kI hai| dvitIya vAMye tarapha kI devakulikA meM zrImunisuvratasvAmI kI saM0 1893 kI pratiSThita 13 hAtha UMcI pratimA sthApita hai / yahA~ caitramudi 13 ko prativarSa melA lagatA hai jisameM dUra-dUra ke yAtrI gaNa Ate haiN| isakI dekharekha ghANerAva saMgha kI per3hI karatI hai| 5 zrIrANapura-tIrtha pauSakRSNA prathama dvAdazI ko hamAre saMgha kA par3Ava sAdar3I huA / yahA~ ke saMghane saMgha kA prazaM. sanIya svAgata kiyaa| gor3avAr3a prAnta meM sAdar3I . osavAla poravAla jainoM kA kendra mAnA jAtA hai aura yahA~ zvetAmbara jainoM ke 1000 ghara AbAda haiN| zahara meM mUlanAyaka zrIpArzvanAtha bhagavAn kA saudha. zikharI jinAlaya 52 devakulikAoM se zobhita hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-zilpasthApatyakalA kA advitIya udAharaNa svarUpa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com goDavAr3a paMcatIrthI kA ziromaNi jainatIrtha-zrIrANakapura kA trailokyadIpaka caturmukha-dharaNavihAra /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo eka hajAra varSa se adhika prAcIna evaM bar3A vizAla hai| isake atirikta bar3e upAzraya meM zrI. pArzvanAtha kA aura eka dharmazAlA meM zrIpadmaprabha tathA zrIRSabhadeva kA evaM do gRha-jinAlaya bhI haiM / yahA~ 9 upAzraya, 2 dharmazAlA, 1 lAyabrerI tathA eka bar3e nyAtinyore meM AyaMbila-khAtA, vyAkhyA. nAlaya, sAdhuoM ke Thaharane yogya upAzraya aura nyAti kA vizAla bhojanAlaya bhI hai / sarakArIskUla, aspatAla, posTa oNphisa, hAkima kacaharI, kanyAzAlA, pustakAlaya Adi sabhI sAdhana yahA~ para upalabdha haiN| ANaMdajI kalyANajI kI zAkhAper3hI bhI hai jo sthAnIya aura Asa-pAsa ke tIrtha svarUpa jinAlayoM kI sAra-saMbhAla karatI hai| dvitIya dvAdazI ko saMgha yahA~ se prasthAna karake prasiddha tIrtha rANakapura phuNcaa| ANaMdajI kalyANajI kI per3hI ke tarapha se svAgata bar3A zAnadAra huaa| yahA~ usa samaya yAtriyoM kI saMkhyA bhI adhika thii| saMghapatine jinAlayoM meM bar3I saja-dhaja ke sAtha pUjAyeM bhaNAI, aMgIracanA-rozanI ke sAtha sumerapura-borDiMga kI saMgItamaMDalI ke bhajanoM ke sAtha nRtya karAye, evaM do navakArasI jImana kiye| bhArI mAnava-medinI ke bIca saMghapati ko saMghamAlA paha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAI gaI / anta meM saMghapatine sabhI yAtriyoM ko zrIphala kI prabhAvanA de kara tIrthoddhAra-kArya tathA kesarakhAtA meM nijopArjita lakSmI kA sad-vyaya kiyaa| isI prakAra nADola, nADalAI, sumera, desUrI, ghANerAva, mahAvIra-muchAlA, sAdar3I muDArA, bAlI, sesalI, khuDAlA, sAMDerAva Adi ke jainamandiroM tathA pracalita dharmasaMsthAoM meM udAra-dila se rakama de kara lAbha prApta kiyaa| rANakapura sAdar3I se 6 mIla pUrva-dakSiNa koNa meM arvalI parvata ke pazcima bhAga meM AyA huA hai| vikrama kI 15 vIM zatAbdi meM mahArANA kumbhA ke samaya meM nAMdiyA-grAma ke dhannA (dharaNA) zAhane isako basAyA thA aura usameM 3000 zvetAmbarajainoM ke ghara AbAda the / yadyapi isa samaya yaha nagara khaNDaharoM meM raha gayA hai, tathApi mandira kI vizA. latA evaM mahAnatA tathA usakI zilpakalA jisakI prazaMsA karate karate yoropIya zilpa-kalA vizArada bhI thaka jAte haiN| jemsa pharagyus sAhaba isake atIta vaibhava evaM samRddhi kA darzakoM ke hRdaya-paToM para gaharA prabhAva DAlate haiM aura likhate haiM ki " isa jinAlaya ke stambhoM kI racanA itanI alaukika evaM AzcaryakArI hai ki mu~ha se vAha-vAha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikale binA raha nahIM sakatA tathA isakA pratyeka choTA bar3A bhAga apanI apanI alaga vizeSatA liye huye haiM / aisA zilpa-kalA kA sAkAra prati. bimba bhArata meM kyA duniyA ke kisI bhI bhUbhAga para milanA durlabhya hai| hamAre carca bhI vistRta kSetra ko ghera kara banAye jAte haiM tathA cau~ kA AkAzacumbI honA to eka dharma samajha liyA gayA hai, parantu jaba isa mandira kI vizAlatA tathA isake U~cepana ko nihAratA hU~ to hamAre carca isakI samatA meM bahuta nIce raha jAte haiN|" meha kavine isa tIrtha kI yAtrA karate samaya saM0 1499 meM eka stavana banAyA hai, usameM likhA hai ki " zreSThi dhannAzAhane depAka nAmaka zilpa-kalA vizArada kI nirIkSaNatA meM lagabhaga 50 zilpakAroM evaM anya katipaya zilpavijJoM ko rakha kara ukta mandira bnvaayaa| isake nirmANa meM eka koTI dravya se bhI adhika kharca huA hai| isa mandira ke nirmANa ke sAtha-sAtha dhannAzAhane ajArI meM, piMDavAr3A meM aura sAlera grAma meM bhI saudhazikharI jinAlaya bnvaaye|" jJAnavijayajI likhita 'jainatIrthano itihAsa' meM likhA hai ki "dharaNazAhane 1444 stambhavAlA nakazIdAra nalinIgulmavimAna ke samAna 20 raMga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMDapa yukta trimaMjalI caturmukha trailokyadIpaka nAmakA mandira banavAyA aura usakI 4 AcArya, 9 upAdhyAya aura 500 muniparivAra se tapAgacchIya zrIsomasundarasUrijIne saM0 1496 meM pratiSThAJjanazalAkA kI thii| isameM lage hue zilA-lekha meM gohilavaMzIya 40 pediyoM ke nAma haiN| isake caturdika 84 devakulikAyeM banI huI haiM jo jude-jude samaya meM banI haiM, aura mandira meM bhUmigRha bhI haiN| raMgamaMDapa meM eka adhUrI nakazI kA stambha hai / kahA jAtA hai ki citor3a ke rANAne isa stambha ko banavAnA Arambha kiyA thA, para adhika kharca se ghabarA kara unhoMne adhUrA hI chor3a diyA / jagadguruzrIvijayahIrasUrijI mahArAja ke sadupadeza se saM0 1647 meM isa mandira kA jIrNoddhAra huA thaa|" rANakapura isa samaya lupta avasthA meM bhale hI 1 rANakapure rANakazrIkuMbhakarNanivezite nalinIgulmavimAnAnukAri--tribhuvanadIpakanAmadhAri--vizvavizvacetazcamatkArakArizrIdharaNAbhidhavyavahArikArita caturmukhavihAre svakarakamaladIkSitA''cAryacatuSTayI-parivRta-tapAgaNAdhipa-zrIsomasundarasUripANipra. tiSThita-zrIyugAdidevapramukhAnahataH, iti / vijayaprazastimahAkAvyavRtti, dvAdazamaH sargaH / 9.12 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho, parantu isakI bhUta-gaurava pUrNa samRddhi to mAnanI hI pdd'egii| aisA bhI mAnA jAtA hai ki rANakapura ke bhagna hone para sAdar3I, ghANerAva, muDArA, lAThArA Adi vartamAna nagara grAma base haiM / isa mata kI puSTi ina nagaroM ke sthaloM ko bhalI-bhA~ti dekhane se bhI adhika hotI hai| jaise hama sAdar3Inagara kI sthiti se vicAra karate haiM to sAdar3I se lagabhaga cAra phAMga ke antara para eka vistRtatala para tIna zikharabaddha choTe jinAlaya vidyamAna haiM / inase do mIla kI dUrI para eka choTI vApikA tathA pyAU hai aura phira do mIla ke Age eka vApikA aura milatI hai jahA~ Aja kala yAtriyoM kI suvidhA ke liye pyAU bhI banI huI hai| isase lagabhaga 16 mIla kI dUrI para vartamAna rANakapura prasiddha tIrtha hai| isI prakAra kA sambandha uparokta sabhI nagara grAmoM se milAyA jA sakatA hai / khaira kucha bhI ho, yaha to siddha hI hai ki rANakapura eka samaya ati samRddha evaM vizAla nagara rahA hai / dhanAzAhane rANakapura ke basAne ke sAtha anya cAra kArya prArambha kiye the-1 vartamAna trailokyadIpaka (dharaNavihAra), 2 pauSadhazAlA jo mukhyatayA somasundarasUrijI ke Thaharane ke abhiprAya se banA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAI gaI thI aura inhIM somasundarasUri ke hAthoM se vartamAna tIrtha-svarUpa mandira kI prANapratiSThA bhI huI hai / 3 dAnazAlA khulI rakhanA aura 4 svayaM apane liye eka upayukta mahAlaya nirmANa / ina cAroM hI kAryoM meM dhannAzAha saphala-manoratha bhI huaa| caturmukha trailokyadIpaka jinAlaya ke pazcima dvAra para nitya niyama se abhinaya hote the, aura pUrva ke dvAra para vindhyAcalagiri kI divAra kA dRzya thA, uttara dvAra para saMgha darzanArtha ekatrita rahatA thA aura dakSiNa dvAra para pauzadhazAlA thI jisakA ullekha Upara ho cukA hai| rANakapura kA mandira eka saghana vana meM pahAr3oM kI upatyakAoM ke madhya meM AyA hai / jaMgalI hiMsaka pazuoM kA Aja bhI vahA~ bar3A bhaya rahatA hai| yadyapi Asa-pAsa ke vihar3a jaMgala maidAna banA diye gaye haiM, tobhI bhaya to vidyamAna hI hai| rANakapura-mandira se ghane jaMgala meM ho kara eka rAstA dakSiNa-dizA kI ora se mevAr3a ko jAtA hai / isa mArga meM rANakapura se do mIla kI dUrI para eka sara. kArI caukI hai aura yahA~ se eka rAstA uttara meM bhAnapurA ko vihar3a vana meM hokara jAtA hai| caukI se dvitIya mArga meM Age jAne para eka AkiyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 upanada (khAra) milatA hai / isake car3hAva para eka prAcIna durga hai, usakI siMha- divAroM para 'mahAbhaya, mahAbhaya ' zabda likhe huye haiM aura hai bhI yaha durga aisA hI / isase rANakapura sthAna kI bhayaMkaratA kA bhI anumAna lagAyA jA sakatA hai / isa durga se 7 mIla dakSiNa-pUrva meM mevAr3a kA sAyarA grAma AyA hai| isa tIrtha sthAna para tIna jinAlaya haiM - jinameM se dharaNavihAra (trailokyadIpaka ) nAmaka jimAlaya jisake hetu hI yaha tIrtha itanA prasiddha hai, dekhane meM mahAn zilpakalA kI dRSTi meM ananya hai / hamako itanA to avakAza nahIM milA ki jo hama nIce likha rahe haiM vaha saba hama vahA~ anubhava karate aura phira likhate / lekina yahA~ hama zrIsamayasundarajI ke likhe hue eka stavana ke AdhAra para jo unhoMne apanI tIrthayAtrA ke samaya saM0 1715 meM banAyA thA, kucha yahA~ likha dete haiM / trailokyadIpaka mandira meM 72 devAlaya haiM, eka aSTApada zikhara hai, 24 maMDapa haiM, eka zatruMjaya - zikhara hai, 100 toraNa haiM, stambha do hajAra haiM jina para nATaka karatI huIM 552 puttalikAyeM haiM aura kula pratimAyeM 4000 virAjamAna haiN| paMcatIrthI, samavasaraNa evaM nandIzvaradvIpa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI bhI sAMgopAMga racanAyeM nirmita haiM jo darzakoM ke hRdaya ko atyAnandita karatI haiN| isa dRSTi se Apa hI batAiye, agara Apa vahA~ taka jA kara anubhava nahIM kara sakate haiM to mandira kitanA vizAla hai aura yaha apane tathA rANakapura ke bhUta-gaurava ke prati kyA saMketa karatA hai / isa samaya bhI mandira kA jIrNoddhAra sAdar3I kI AnandajI kalyANajI kI per3hIne karAyA hai / isa kArya meM abhI taka 5-6 lAkha rupaye vyaya ho cuke haiM aura phira bhI ho rahe haiN| zilpakalA ke evaM dharma ke aise tIrtha-sthAna para yaha dhana kA sadupayoga unakA atyaMta hI sarAhanIya hai| dUsarA jinAlaya bhagavAn zrIpArzvanAtha kA hai| yaha dharaNavihAra ke ThIka sAmane eka vATikA ke uttarAbhimukha AyA / isameM mUlanAyaka kI pratimA 23 phuTa UMcI hai aura isake atirikta 38 pratimAyeM aura bhI haiN| kahA jAtA hai ki isa mandira ko dhannAzAha ke mukhya munImane banavAyA hai| zilpakalA kI dRSTi se yaha jinAlaya bhI prazaMsanIya evaM darzanIya hai| tIsarA jinAlaya bhagavAn zrIneminAtha kA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 jo pUrvAbhimukha aura bhavya zikharavAlA hai / yaha dharaNa - vihAra ke sAmane eka pharlAMga ke antara para evaM nakazIdAra hai / isako dhannAzAha ke eka mitrane banavAyA hai / kisI kisI kA yaha bhI mata hai ki trailokyadIpaka mandira meM kAmakaranevAle kisI kArIgara ne isako svayaM banavAyA hai / dvitIya aura tRtIya jinAlaya meM eka-eka bhUmigRha hai - jinameM khaNDita pratimAyeM surakSita haiN| tIsare mandira meM mUlanAyaka kI pratimA zyAmavarNa kI 2 phuT UMcI hai aura isake maNDapa meM 6 pratimA sarvAGga sundara virAjamAna haiM / isa mandira ke viSaya meM ' mAravAr3arAjya kA itihAsa ' meM likhA hai ki rANakapura ke eka mandiraM meM naMgI aura azlIla mUrttiyA~ khudI huI haiM, isase yaha kokazAstra bana gayA hai / logoM ko isakA yathArtha nAma nahIM milA to isako pAtariyoM kA mandira kahane lage / pRSTha 287 / 19 hama isa para vizeSa to kyA likheM, parantu isase yaha pratIta hotA hai ki ' mAravAr3a - itihAsa ' ke itihAsakAra ko jaina - sAhitya kA, vizeSa kara jainaitihAsa kA aura jaina - zilpazAstra kA jJAna prApta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 nahIM hai, ataH ve aisA likha gye| 'pAtariyoM' zabda kA prayoga unake caritra kA aMkana karatA hai| ve Adhunika yuga ke una puruSoM meM se mAlUma hote haiM jinheM vizeSakara pAtariyoM ke dRzya dekhane ko milate hoMge aura unheM yaha varNana likhate samaya vaha hI dRzya yAda rahA / vastu to yaha hai ki ina nagnacitroM se artha yugalika-puruSoM ke usa pUrvatama Adi prAkRtika rahana-sahana ke svarUpa se hai jaba vastrAvaraNa kA vyavahAra bhI nahIM calA thA aura na unameM ve bhAva hI aMkurita ho pAye the, jina bhAvoM ko lekara hama Aja apane aMgoM ko Dhakate haiM / Adi puruSa nagna rahate the, tadanantara balkala meM aMga AcchAdana karane lage aura phira vastra se, yaha to saba hI itihAsakAra mAnate haiM / parantu mAlUma nahIM, mAravAr3a ke itihAsa lekhaka mAnate haiM yA nahIM ? / khaira, yahA~ ina nagna citroM kA artha Adi yugalika puruSoM ke rahana-sahana ke svarUpa hI dikhAne mAtra se hai aura kucha nhiiN| vehAra ke ThIka naikaTya meM eka zvetAmbara jainadharmazAlA bhI vizAla banI huI hai aura pahile kI hai| sAdhusamudAya ke utarane ke liye isImeM eka upAzraya bhI hai jisameM do kamare haiN| dUsarI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dharmazAlA aura bhI hai jisako ahamadAvAda ke seTha kastUrabhAIne banavAI hai aura tIsarI dharmazAlA sAdar3IvAle eka zreSThine banavAI hai| pahale kI apekSA Aja isa tIrtha kA sudhArA sarAhanIya ho gayA hai / zrIgurudeva kA jayanti utsava paMcatIrthI kI yAtrA karake vApisa lauTate hue pauSasudI5-6-7 ina dina taka saMgha kA DerA khuDAlA meM rahA / pauSazuklA 7 mI kA dina vizvapUjya-gurudevaprabhuzrImadvijayarAjendrasUrIzvarajI mahArAja kI 36 veM varSa kI nirvANa tithi kA smAraka dina thA / isaliye gurujayanti kA utsava yahIM para manAyA gyaa| jayanti kA sArA progrAma zrIrAjendrapravacanakAryAlaya ke maMtrI zrIyuta-nihAlacaMda phojamalajI ke tarapha se racA gayA thaa| prAtaHkAla pherI lagAI gaI, madhyAnha ko sAjabAja ke sAtha gurudeva kI aSTaprakArI pUjA bhaNAI gaI aura saMghavI ke tarapha se zrIphala kI prabhAvanA dI gaI / vyAkhyAna meM hI sabhA kA Ayojana karake, usameM saba se prathama munizrIvidyAvijayajIne guruguNagarbhita padya gA kara maMgalAcaraNa kiyaa| bAda meM maMtrI-nihAlacaMdajIne 'gurujayanti manAne se kyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 lAbha hotA hai ? ' isa viSaya ko bar3I khUbI se samajhAyA / phira jude jude vaktAoM ke gAyana evaM bhASaNa nIce mutAbika hue / hai dina rAjendra - jayantI kA - Ao sajjanamitro ! yaha hai, dina rAjendra - jayantI kA | gAo guruguNagarimA pyAre !, dina rAjendra - jayantI kA || (Tera ) janma divasa kA utsava utsuka, bhakta jahIna manAte haiM, ve bahuvidha guNamAlA gUMthI, caraNe meTa car3hAte haiM / sAja - bAja se dhUma-dhAma se, guruguNa sAja sajAte haiM, kezara - mAtA RSabha - tAta kA, jIvana saphala manAte haiM / / ( 1 ) pArakha gotra upakeza vaMzamaNi, janma bharatapura pAyA hai, gArhasthya dharma vrata meM raha kucha, kAla suvAsa vitAyA hai / pramodari kI vANI suna kara zuci vairAgya jagAyA hai, yatidharma kI pahinI kaphanI, bhavijana citta lubhAyA hai // ( 2 ) zrIpUjya bane pada pUjAye guru, deza videza gavAye haiM, dharaNendrasUri ko navakala meM, svIkRta phira karavAye haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiM paMcAcArI sadvyavahArI, jainAcArya kahAye haiM, zahara jAvarA ke kAnana meM, satyAgama mArga dikhAye haiM / (3) prANapratiSThA jinabimboM kI, gA~va nagara karavAI hai, yogodvahana kriyA tapa vrata kI, mahimA khUba jagAI hai| abhidhAnarAjendra koSa kI, racanA ramya dikhAI hai, vidvajana ke urahAra banI, vaijJAnika mana bhAI hai| (4) saMghatristutika ramya-vATikA, puSpAkSata se vadhAtI hai, darzanadAna dilAo dAnI, vAra vAra yaha kahatI hai| eka vAra to phira A jAo, bhArata jana kI vinatI hai, gurudeva tumhAre caraNana meM, pUjana svAgata karatI hai / / (5) yatIndrasUrIzvara netRtva meM, sujayantI ujamAI hai, pauSazukla kI janma saptamI, svarga vahI kahalAI hai| suptajanoM ko jAgRta karatI, kavi budha ke mana bhAI hai, jayavanta jayantI abhivandana, zizu vidyAmuni gAI hai / / -munishriividyaavijyjii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIgurudeva kA upakAramaya jIvana / saMsAramAyAvanasArasIraM, jJAnAkaraM vAridhiyAnakalpam / ajJAnaloke nabhajAtasUraM, rAjendrasUrIzapadaM namAmi // 1 // sajjana-sabhAsado! vikramIya unnIsavIM-bIsavIM zatAbdI ke dhUmila tamasAt kSitija para udita hue svarNima sUrya kI razmiyoM meM aprakRta jyoti thI, vizeSa prakAra kI karmaNyatA thI, vizeSa sajIvatA thI, vizeSa mAnavatA aura vizeSa cetanA thii| saMskRti kA avacetana aMza isa aprakRta jyoti se sahasA jagamagA uThA, usakI A~khoM meM cakAcauMdha utpanna ho gaI / vaha cauMdhiyA gayA / Akula-vyAkula ho uThA, usakI antarvRttiyoM ke nIrava tAra jhaMkRta ho uThe / abhilASAoM, icchAoM ke nIrasa kaNa nijhara uttuMga ho uThe / sAre saMsAra meM ajIvasI halacala maca gii| rAjanItijJa, dharmatatvajJa, samAja-zAstrajJa, vijJAnavid saba kI bauddhika vRttiyeM isa Aloka meM snAta, nimna ho utthii| saba eka hI dizA, eka hI koNa ko cala par3I, jhuka gii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye svarNima razmiyeM viSa-kUpa thI, yaha kisake cetanastara ko chU sakI / ye bhautika viSAkta puSpoM ke madhura arka se bharI manohara, mAdaka, rAmabANa, saceta, jAdUbharI rasasariye thiiN| jisa deza, prAnta, vyakti, samAja, rASTra para ye nirjharita huI, dharAzAyI huI use unmAda ho gyaa| usake prANa kA stara-stara isa aprakRta Aloka meM sarAbora ho gayA / vaha apane ko bhUla gayA / vaha AdhyAtmika-stara se lur3haka kara bhautika-stara para sana se aceta gira par3A / usakA yaha sannipAta aba bhI usI avasthA meM hai| phira kyA thA ? nara kA strI, strI kA nara, dina kA rAta, rAta kA dina, prema kA kApaTya, kApaTya kA prema, saMrakSaNa kA saMhAra, saMhAra kA saMrakSaNa, mAnavatA kA asurapana, asurapana kA viloma, vandhutva kA zatrutva, rUpa ho uThA / bhArI nAza kI manodagdhakArI abhivyaMjanAe~ parilakSita hone lagI, sarvatra pramaritasI dRSTigocara hone lgii| saMskRti ke kaNa-kaNa meM pralaya nIrava samA gyaa| yUropa, amerikA, jApAna isake prakRta raMgazAla, vaibhavaketa sthApita ho gaye / hA ! parantu bhaviSya ke garbha meM kyA honevAlA thA ve jAnate hue bhI isako parityakta na kara sake, isakA saMmoha chor3a na sake / varana ghAtaka pratispardhA ke gahare majITha raMga meM raMga gaye / gaharI khAiyeM khuda gaI / ghur3a-daur3a meM dhara pakar3a maca gii| AdhyAtmikatA isa ghur3a-daur3a meM azvoM ke TApotale nirjIva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ hokara kaNa-kaNa ho gii| phira sauhArda, prema, mAnavatA kyA vastu hai ? vismRta ho gaye / zanaiH-zanaiH pratisparddhA kA rUpa vikazita hotA hI gayA / usake viSAkta zaroM kI uDAne hone lagIM / lakSya sthira hone lage / svArtha bhara nindyavyavahAra, jaghanya narasaMhAra ke dRzya sAmrAjyavAda-pUMjIvAda kI pRSThabhUmi para savAk cala-citra se utarane lge| bhArata kA pAratatrya, AphrIkA Adi pradezoM kI vartamAna dayanIya durdazA, cIna jApAna ke bhayaGkara raNa yUropa ke mahAraNa ye saba isI pratispardhA ke hI to vikazita rUpa haiN| parantu bhArata para ina viSAkta svarNima razmiyoM kA prabhAva sacoTa na par3a sakA, isakA saiddhAntika kAraNa hai| Aja bhI yahA~ AdhyAtmikatA kI, mAnavatA kI, saujanyatA kI, sadbhAbukatA kI kisI na kisI rUpa meM pUjA-pratiSThA hai| pAzcAtya pradezoM meM hue ye nATya-kautuka abhI bhArata ko apanI raMgazAla na banA sake aura isI veSa rUpa se ve kabhI na banA skeNge| bhAratIya susaMskRta saMskRti apane anAdikAla se hI apane anukUla lekhaka, kavi, sudhAraka, pracAraka, mahAtmA utpanna karatI rahatI hai jo usake saiddhAntika-naitika jIvana kI rakSA karate hue use adhikAdhika puSpita, pallavita, ciradRDha, pariSkRta karate rahate haiN| vartamAna dezanetA aisI hI vibhUtiyoM meM se haiM jinakA avataraNa mAtra deza, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAti, dharma, rASTra, saMsAra ke kalyANArtha hI huA karatA hai| hamArA yahA~ lakSya zrImadvijayarAjendrasUrIzvara jI ke jIvana kA saMkSipta varNana isa rAjendrasari-jayantI ke zubhAvasara para karane kA hai| prakRta viSaya ko prArambha kareM isake pUrva bhArata kI tathA jainasamAja kI usa dazA kA varNana jo jayantInAyaka ke janmakAla ke samaya meM thI, denA aprAsaGgika na hogA, pratyuta caritanAyaka ko samajhane meM vizeSa sahAyaka siddha hogaa| eka ora jahA~ pAzcAtya pradezoM meM bhautikavAda, sAmrAjyavAda, pUMjIvAda, nAjIvAda, sAmyavAda, svAtantryavAda ke kaNTha cIranAre laga rahe the vahA~ hama hamAre deza bhArata meM soye hue ghula rahe the, miTa rahe the, tandrA vazIbhUta the, dveSavidveSa grasta the, bhUtapretopAsaka the| tAtparya ki avidyA, ajJAnatA, pArasparika-vaimanasya, IrSA, jugupsA, sAmpradAyika kalaha-jhagar3e, akarmaNyatA, Alasya, pramAda saba bar3ha cuke the aura apane antima vikazita rUpa ko prApta karane ke liye chaTapaTA rahe the / ye saba mata matAntaroM kI pRSThabhUmI meM pAda-baddha hokara utsAhana, jIvana, siMcana pA rahe the| dharma kA marma tiraskRta hotA calA jA rahA thaa| sahadayatA, dayAlutA, prema-sneha saba saMkIrNAvRta bana cuke the, saba sAmpradAyika, vaiyaktika, evaM AMzika satva adhikAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA cuke the / dharma saba sImAbaddha ho cuke the, kArAgrasta the / mahAnAza kI yahA~ bhI kucha dUsare hI rUpa se lakSaNAyeM mohakagati se sAre deza bhArata bhara meM prasArita hotI jA rahI thI, parantu kudarata ko aisA honA svIkRta na thA, aise jAgrata mahAtmAoM kA avataraNa huA- jinhoMne ghUma ghUma kara sAre deza bhara meM prasArita mata-matAntaroM ke dUSita vAtAvaraNa kA pralayakArI anaitika sAmAjikatA kA vinAzakArI rUr3hIvAda kA udara bhaGga kara diyA / vizvapUjya jyotirdhara zrImadvijayarAjendrasUrIzvarajI bhI ina mahAtmAoM meM se eka haiM / mohatama ko haTAne meM, jainanajagata ko jAgRta karane meM, zaithilyAcAra - pramAda ko patropama ur3Ane meM, sAhitya ko sajIvatA pradAna karAne meM, karttavyAkarttavya kA bhAna karAne meM, maraNonmukhatA se haTAne meM, anaitika paramparAoM ko nirmUla karAne meM, dalagata vaimanasya naSTa karAne meM inako apanA zroNita pasInA karanA par3A / saGkaToM ke zUlamArga meM nistrANa calanA par3A, pada-pada para apamAnita honA par3A | para kyA mahApuruSa saGkaToM se ghabarA kara dhyeyadhyAna se vicalita ho sakate haiM 1, prANoM ke moha se kyA deza-bhIta ho sakate haiM ? kabhI nahIM / unheM saMsAra kI koI AsurI vikarAla kAla-zakti patha-bhraSTa, vicalita, mArgonmukha nahIM kara sakatI / ve nimnokta nIti para eka lakSya rakha kara aMzamAtra cala-vicala nahIM hote / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 nindantu nItinipuNA yadi vA stuvantu, lakSmI samAvizatu gacchatu vA yatheSTam / adyaiva vA maraNamastu yugAntare vA, nyAyAtpathaH pravicalanti padaM na dhiiraaH||1|| aba hama yahA~ jayantInAyaka kA vaMza-paricaya dete hue Age bar3heMge / rAjasthAna meM bharatapura nAmakA agragaNya saMsthAna hai| mevAr3a aura bUndI ke pazcAt isIkA nAma gaurava ke sAtha liyA jAtA hai| bharatapura riyAsata kA pratyeka grAma eka vizAla yuddha kA itihAsa hai| kauna anabhijJa hogA jo bharatapura para hue aMgrejoM ke AkramaNoM ko nahIM jAnatA ho / Aja bhI usakI sikatA-zIta caturbhitti meM aMgrejI-mAMce meM Dhale topoM ke gole yathAvat mila jAya~ge jo isake gaurava Atmabala vaibhava kA itihAsa tathA isakI vIratA kA AkhyAna apane vakSa meM chipAye akSata nIrava par3e haiN| isI bharatapura nagara meM hamAre jayantI-nAyaka kA avataraNa pauSazuklA saptamI guruvAra vikrama saM0 1883 tadanusAra disambara 3 san 1827 ko huaa| Apake pitA kA nAma RSabhadAsa tathA mAtA kA nAma zrIkezarIdevI thA / RSabhadAsajI jaina upakezavaMzIya pArakhagotra ke the| canderI ke rAjA vIravara kharahatthasiMhajI jo bArahavIM zatAbdI meM ho cuke haiM, unake prapautra pAsujI ke ye vaMzaja the / inakA janma nAma 'ratnarAja' thA / inake jyeSTha bhrAtA ' mANikalAla' tathA anujA 'premavatI' thii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 vIroM kA deza hI vIra-pradeza kahAtA hai| vahA~ prakRti meM vairya-tatva nIra dugdhasA saMmizrita rahatA hai| anna vAyu, salila, pratyeka padArtha meM adbhuta camatkAra, balavIrya-zakti hotI hai / sAmAjika, dhArmika, rAjanaitika, vaiyaktika vAtAvaraNa meM eka hI rasa, eka hI bhAva, eka hI prANa rahatA haiAtmagaurava-AtmarakSA / phira ratnarAja kA mana kyoM na sabala, buddhi kyoM na nirmala, bhAva kyoM na uttama hoN| mAtA pitA bhI sadguNI, saumya, sarala-hRdayI, zrIsampanna the| santati avazyameva sattama hogI yadi kula, dharma, sthAna tInoM hI uttama ho / ratnarAja AjJAnuvartI the, vinayI the, zAntipriya bAlaka the, sphUrtimAn pratibhA puJja the| ghane prAtaH uTha kara mAtA-pitA ke darzana karate, sevA zuzrUSA karate, devadarzana karane nitya jAte, sAmAyika pratikramaNa sadaiva apane pitAzrI ke sAtha karate / vaya ke sAtha vicAra bhI bar3hate gaye / vidyAbhyAsa bhI bar3hatA hI gayA / aparipakva avasthA meM hI inheM saMsAra vyartha pratIta hone lagA / saMsAra meM phaile duSita vAtAvaraNa para ye ekAnta meM ghaMTo vicAra karane lge| sAre dina bhara ye vicAra-magna hI rahate the| inheM hAsopahAsa, kutUhala, khela jo nava vayaskoM ke svAbhAvika guNa hote haiM kucha bhI acche nahIM lagate the| aisA pratIta hotA thA mAnoM pUrvajanma ke anubhava kA bhAra inheM aparipakka avasthA meM hI dabAye hue thA, yA deza, dharma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 aura samAja kI dayanIya paristhitine inako itanA gambhIra cintana-zIla banA diyA thaa| dvAdaza varSa ke bhI nahIM hue the ki Apane jainadharma kA marma, usakI vartamAna paristhiti ko acchI prakAra se samajha liyaa| lAla chipAyA nA chipe, lAkha karo kina koya / vidyA, pAvaka, rUpa, dhana, Dhaka na sakA nara koya // 1 // ___parijana santuSTa ho usameM vizeSatA hI kyA ?, ina ke sadguNoM kI prazaMsA, pratibhA kI jyoti, sadvicAroM kI laharI vAyuvega se phailane lgii| inake bhAvI jIvana kI rUparekhAyeM vikAza-prAya pratIta hone lgiiN| saba ko navanava AzAe~ hone lagI ki yaha eka dina jaina-samAja kA mastaka punaH Upara uThAyegA aura use jAgrata bnaayegaa| 'honahAra viravAna ke hota cIkane pAta / ' para Apako jJAta hogA ki suvarNa ko camaka saste bhAva nahIM milatI hai| use agni meM giranA par3atA hai, tarala dravya bananA par3atA hai, hathor3oM kI agaNita coMTeM khAnI par3atI haiM taba kahIM usakI prakRtadazA kA patA calatA hai| ratnarAja alpavaya meM hI anAtha ho gaye / zikSA-dIkSA kI saba vyavasthAyeM avyavasthita ho gii| gArhasthya cintAoM kI vyagratA se pariveSTita ho gaye / para vyApAra vinimaya vyavasAya meM inakA citta nahIM lagatA thaa| inheM kucha itara mArga kI hI sundaratAyeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSatAyeM AkRSTa kara rahI thiiN| usI eka mAtra mArga meM nidhiyeM, siddhiyeM, sanihitasI inheM pratIta hotI thiiN| jIvana kA sAphalya, AtmavikAza ke upakaraNa, paropakAra ke amogha sAdhana, parAtpara jyoti, amarasukha saba inako usI mArga meM dikhAI dete the| inake bAlacaraNa bhI inheM usI mArga kI ora dhIre-dhIre le jA rahe the| satsaGga, sAdhu-samAgama se inheM apAra prema thaa| inake prANa ko aise hI samAgama se rasAnanda milatA thA / ____ saMvat 1902 meM zrIsaudharmabRhattapAgacchIya AcAryadeva zrImadvijayapramodasUrijI kA bharatapura meM padArpaNa huA / sarijI apane vyAkhyAna meM eka dina saMsAra kI asAratA para vivecana kara rahe the / ratnarAja bhI zrotAgaNoM kI pariSada meM saMmilita the| sUrijI ke vyAkhyAna kA ina para sacoTa prabhAva pdd'aa| inheM apane abhIpsita mArga kA mukha-dvAra usI meM jAna pdd'aa| ye usake liye lalaka uThe / apane jyeSTha-bhrAtA se AjJA pAkara zrImAn sUrijI kI nirmala caraNa-sthalI meM jA upasthita hue / mUrijIne inheM iSTa ko pUrA karane kA AzvAsana diyaa| tadanusAra sUrijI kI sammati se unake jyeSThaguru bhrAtA zrImadhemavijayajIne ratnarAja ko sakala zrIsaMgha ke samakSa vaizAkhazuklA paMcamI zukravAra saM0 1903 ko yatidIkSA pradAna kI aura inakA 'ratnavijaya ' nAma rakkhA gayA / vAstava meM saMsAra ke asAra rAjya jItanevAloM ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ liye ' vijaya ' zabda kA prayoga karanA samucita hai / aba ratnavijayajI apane abhilaSita mArga meM apratihata gati se agrasara hone lage / apratihata isaliye ki saMGkaTa, lobhana, pralobhana to aneka Aye parantu hamAre dhIrodAtta nAyaka ke liye ye saba kaMcana kI kasauTI tulya ghaTita hue / unakI prakRta camaka acira damaka uThI / jainasamAja ko unakA paricaya zIghra hI mila gayA / hama bhI prasaMgavaza unake kucheka saMkaToM se, pralobhanoM se zrotAgaNoM kA paricaya karAveMge jinameM unakI Atma-zakti kA, paropakAravRtti kA, dalitoddhAramati kA vyakta AbhAsa mila sakegA / prasaMgAnusAra yati zabda kI vyAkhyA tathA usa samaya ke yati-samAja kI sthiti kA saMkSepa meM digdarzana karAnA anucita na hogA | yati aura jati eka hI zabda hai / jati kA artha hai jitendriya / hamAre yahA~ ke jatiyoM kI maryAdA praNAlI prazaMsanIya hai / rajoharaNa, muhapattI sarvadA pAsa meM rakhanA, prAtaH aura sAyaM pratikramaNa, pratilekhana karanA, zveta mAnopeta vastra dhAraNa karanA, striyoM ke sahavAsa se nirantara dUra rahanA, svAdhyAya, adhyApana meM hI apanA samaya yApana karanA, Alasya, pramAda na karanA, paMcamahAvrata kA akSuNNa pAlana karanA, arthAt hiMsA, asatya, caurya, maithuna, aura parigraha kA parityAga karanA / mugalasamrAT yA sArvabhauma bhI aise Adarza yatiyoM kA vizuddha vidagdha jIvana dekha . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara stambhita raha gaye the| zrImadvijayahIrasUrijI kA samrATa akabarane kisa bhAva-bhakti, sajadhaja se zAhI svAgata kiyA thaa| kauna itihAsa isako tathA isase samrATa para par3he prabhAva ko svIkAra karane meM hicakacAtA hai ?, tatkAlataH Aja bhI pratyeka dezI riyAsata ke rAjya hamAre zrIpUjyoM kA vaisA hI svAgata karate haiM / parantu saca kaheM to isI zAhI svAgata ne ADambara kA rUpa dhAraNa kara yatI-jIvana ko yati Adarza ko viSapUrNa, pathacyuta, puMzcala kara DAlA / gRhastha ko jo na karanA cAhiye Aja ve use karane meM kizcit mAtra nahIM hicakate haiN| hama pUrva batalA cuke haiM ki hamAre jayantInAyaka ratnavijayajI ko bhI yativarga kI dIkSA dI gaI thii| yativarga kA rasnavijayajI kisa prakAra uddhAra karate haiM ? yaha zrotAgaNa samyak rUpa se jAnate bhI haiM aura jAnate hoMge, parantu hama unake yati-jIvana kI achUta chor3ate hue viSayahatyA samajhate haiM / saMkSepa meM hama unakI yaticaryA ko unake Adarza, vikazita, smaraNIya-sAdhujIvana kI jananI kaha sakate haiM ! isakA hama Age vyaktIkaraNa kara rahe haiN| yati-dIkSA ho jAne pazcAt zrIvijayapramodasUrijIne ratnavijayajI ko zrImatsAgaracandrajI ke pAsa vidyAdhyayanArtha meja diyA / yativarya sAgaracandrajI saMskRta, prAkRta evaM jyotiSa ke diggaja vidvAn the / usa samaya kAzI ke pramukha paNDitoM meM inakI gaNanA thii| ratnavijayajIne unakI caraNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthalI meM raha kara vyAkaraNa, kAvya, nyAya, chanda, nirukta, alaGkAra, jyotiSa kA samUcA adhyayana kiyA, phira Apako jainazAstroM kA adhyayana karane ke liye tapAgaccha ke zrIpUjya devendrasarijI ke pAsa bhejA gayA / Apake jvalanta, pANDitya, anupama ziSTAcAra se mugdha hokara zrIpUjyane inako udayapura (rAjaputAnA) meM zrIhemavijayajI ke pAsa bar3I dIkSA dilAI tathA panyAsa-pada bhI pradAna karAyA / kucha samaya pazcAt devendrasUrijI kA rAdhanapura meM svargavAsa ho gayA / aba ratnavijayajI unake paTTAdhipati zrIdharaNendrasarijI ke pAsa rahane lge| dharaNendrasarijI ko zAstrAbhyAsa bhI Apa hI ne krvaayaa| udayapura, jodhapura, bIkAnera jaisI rAjasthAnI riyAsatoM meM Apako vizeSa saMmAnita karavAyA / parantu kudarata kI icchA kucha ora hI thii| dharaNendrasUrijI kA zaithilyAcAra dekha kara Apa bar3e duHkhI hote the| ghANerAva ke caturmAsa meM unake bar3hate hue zaithilyAcAra ko Apa adhika sahana na kara sake aura unakA sahavAsa chor3a kara alaga vicaraNa karane nikala par3e / vAstava meM mumukSu sadAtmAoM ko ye pArthiva pralobhana AkarSaNa kaba acche lagane lge| jaise sundara, sughar3a, zveta aNDa kA visphoTaka kara pakSI kA baccA bAhara nikalatA hai Apa bhI ThIka isI prakAra isa vaibhava lIna bhraSTa yatikakSA kA udara bhAMga kara nikala par3e / usa samaya Apake guru Ahora (mAravAr3a) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 meM virAjamAna the / Apa ghANerAva se cala kara sIdhe vahIM para Aye aura gurudeva ko saba ghaTanA cakra kaha sunAyA / sUrijI aura zrIsaMgha donoMne Apake advitIya sAhasa kI sarAhanA kI aura tatkAla Apako AcAryapada pradAna kara ApakA ucita sammAna kiyA, tathA ApakA nAma 4 zrIvijayarAjendrasUri ' rakkhA gayA / 1 saM0 1924 meM ApakA caturmAsa jAvarA meM huA / dharaNendrasUri inakI bar3hatI huI khyAti ko, tapasteja ko sahana na kara sake / unhoMne jAvarA - zrIsaMgha ko patra likha kara ApakI bar3hatI huI kIrtti para kuThAra calAnA cAhA / parantu zrIsaMghane usa para koI vizeSa dhyAna nahIM diyaa| taba patra lAnevAle yativarya ApakI caraNa-sthalI meM upasthita hokara anunaya prArthanA karane lage aura kahane lage ki eka hI gAdI para do zrIpUjyoM kA ArUr3ha rahanA gurvAnuzAsana kA anubhaMga hai / dharaNendrasUrijI bhI Apake hI nikaTa saMbaMdhI tathA devendrasUrijI ke pratisthApita yuvarAja haiM / isa para zrI vijayarAjendrasUrijIne kahA ki dharaNendrasUri meM gacchamaryAdA se kahIM adhika zaithilya pramAda A gayA hai / maiM yaha saba sambandhI ke nAte sahana nahIM kara sakatA / isa taraha Adarza yati-samAja ko bhraSTa hotA huA tathA dharma ke nAma para hote hue anaucitya ko nahIM dekha sakatA / gAdIpati ke liye anucita vyavahAra usakI yogyatA kA aura sAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaccha ko kalaMkita karanevAlA hai / mujhe isa zrIpUjyapada kI na abhIpsA hai aura na AkAMkSA / agara dharaNendrasarijI merI nizcita kI huI nava samAcArI kalameM svIkAra kara unake anusAra calane ko taiyAra hoM to maiM saharSa unase isa viSaya meM milanA caahuuNgaa| ____ jaba dharaNendrasUrijIne nava kalameM svIkAra kara pramANita kara lI, taba zrIvijayarAjendrasUrijI ko apanI saphalatA para apAra Ananda huA aura samasta zrIsaMghane bhI harSa mnaayaa| sthAnAbhAva se hama yahA~ para nava kalamoM ke viSaya meM kucha na kahate hue Age bddh'eNge| dharaNendrasUrijI kI ye pramANita nava kalameM Ahora ke jJAnabhaNDAra meM yathAvat vidyamAna haiN| yadi koI mahAnubhAva dekhanA cAhe to vahA~ jA kara dekha sakatA hai| vizeSa Azcarya to yaha hai ki zrImadvijayarAjendrasUrIzvarajIne pAMca varSa kA abhigraha dhAraNa kiyA thA vaha bhI isa prakAra pUrNa saphala hokara samApta ho gayA ! aba Apane sakala zrIsaMgha ke samakSa isa rAjasI zrIpUjyapada kA pari. tyAga kara saMsAra varddhaka sarvopAdhiyoM se bandhana-mukta ho kara paMca mahAvrata svarUpa munipada svIkAra kiyaa| isa kriyoddhAra kA jaina samAja para gaharA prabhAva par3A / akhila bhAratavarSIya jainasamAja meM isa mahAtyAga se laharasI A gii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apake tyAga, Atmabala kI zubhakIrti dinamaNi kI prAtaH kiraNoM ke sadRza mAnava-samAja para bichasI gaI / ApakA aba caitanya-puruSa arthAt antarAtmA pUrNa-vikazita, pUrNajAgRta ho uThA / samaya ke parivartana se jo dUSita vAyu Acchanna ho gayA thA use haTAne ke liye ApakA caitanyapuruSa kaTibaddha ho gyaa| ghAta-pratighAta sahana karate hue Apa dharma kA prasAra karane lge| grAma, nagara, pura vihAra karate hue vyAkhyAnAdi dene lage, parantu zrotAgaNoM ! Apa acchI taraha jAnate haiM ki yaha yuga vaktavya kA nahIM varan racanAtmaka kAryoM kA hai| hamAre jayantI-nAyakane yuga kI AvazyakatA ko bhalI prakAra samajhA thA / apanA jIvana ve Adarza banAte hue upadeza dete the, ataH unake vyaktitva kA prabhAva bhI sacoTa par3atA thaa| unakI tapaHzakti para jaba hama vicAra karane lagate haiM to AzcaryAnvita hue vinA nahIM rahA jAtA / jaMgala, upavana, pahAr3a, marusthalI saba Apake tapaHsthala bana gaye the / har3akampa zardI ho, cAhe ananta tuSAra yukta ho, cAhe diganta prasarita koharA vyApta ho, camakatI dhUpa ho, cAhe bhasmasAt karanevAlI lapaTeM uThatI hoM, kucha bhI ho bIhar3a vana ho, upavana ho, grAma pArzva-kakSa ho, cAhe nirjana anIra bAlukAmaya sthala ho, jahA~ inake caitanya-puruSa kA Antara bola uThA, vahIM tapa ke akhAr3e laga gaye / kucha hI samaya meM ApakI tapaHzakti kA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAva gambhIra, pANDitya kI mahaka dUra sudUra vAyu-vega se phaila gii| darzaka logoM ke saMgha pAda-sparza karane ke liye Ane lge| tapa kA mAhAtmya samajhAne lgaa| dharma meM zraddhA utpanna hone lagI / bAhyADambara se sarvasAdhAraNa ko ghRNA Ane lgii| bhUta-pretopAsanA miTane lagI / dhUrta, lampaTa yati sAdhuoM kI pUjA-pratiSThA eka dama ghaTa kara zUnya para Ane lgii| Adarza-pUrvAcAryoM ke samaya kI jhalakasI saba ko pratIta hone lgii| zrIsaMgha Apako kalikAla-sarvajJa kahane lgaa| kyoM na kaheM ? Apa eka mAtra parama niSThayogI the| ApakA saMpUrNa sAdhujIvana upakAra meM hI vyatIta huaa| jainetara samAja jo jaina-dharma ko eka sAdhAraNa dharma vA saMpradAya rUpa se samajhatI thI usake samakSa aisA anukaraNIya Adarza upasthita kiyA ki vaha samajhane lagI ki jainadharma bhI eka sArabhUta sanAtana dharma hai| Apane kitane hI ajaina jaina banAye / jinasthAnoM meM jainadharma manda-jyoti hotA jA rahA thA, ApakA sneha pAkara prajvalita ho utthaa| ApakI sAdhu-kriyA bar3I kaThina thii| Apane svayaM apane hAtha se 200 sAdhu banAye hoMge, parantu inameM se kaThinatayA 20-25 hI sAdhu Apake sAdhu-saMgha meM Thahara sake / zeSa zithilAcArI hone se par3a bhAge / Apane 100 se Upara aMjanazalAkAyeM pratiSThAyeM krvaaii| kitane hI jJAnabhaNDAra sthApita kiye jo Aja mAravAr3a aura mAlavA meM vidyamAna haiM jinameM vividha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayoM ke zAstra-grantha saMgrahita haiN| jIrNoddhAra, udyApana, upaghAna,jinAlaya, upAzraya, dharmazAlA,tIrthayAtrA Adi satkAryoM meM Apake sadupadeza se zrIsaMghane lAkhoM rupaye vyaya kiye / zrIsaMgha kI Apa meM kitanI agAdha zraddhA thI ? yaha nIce ke udAharaNa se spaSTa ho jaaygaa| mAlavAdeza meM cIrolA nAmakA choTAsA grAma hai| vahA~ prAyaH osavAla jainasamAja meM koI 250-300 varSa se jAtIya vaimanasya thaa| vaha itanA bhayaGkara ki jisa kA varNana bhI azakya hai| kanyAvyavahAra to alaga, para paraspara jala-pAna banda thA / isakA viSailA prabhAva dinodina bar3hatA hI jA rahA thaa| eka dina yaha kusampa mAlavA prAnta kI sampUrNa jainasamAja kA do khaNDa kara degA-yaha soca kara kitane hI AcArya aura agragaNya jAti bhAIyoMne ise sulajhAne kA, naSTa karane kA prANa-paNa se prayatna kiyA, parantu saphalatA kisIko prApta nahIM huii| isa kusaMpa kA hama yahA~ sthAnAbhAva se adhika varNana na karate hue mAtra itanA hI kaheMge ki itane varSoM se par3e kusuMpa ko bhI zrIvijayarAjendrasUrIzvarajIne alpazrama se nirmUla va azeSa smRti-cihna kara DAlA | yaha inake tapa tathA AdarzatA kI sAkAratA thii| vistAra-bhaya se sUrivara ke aise aise aneka-kRtya haiM jinakA hama ullekha nahIM kreNge| samaya adhika ho gayA hai, ataH aba unakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya sevAoM kA saMkSipta paricaya dete hue viSaya ko samApta karane kA prayatna kreNge| Upara sthala-sthala para sUrijI ke gambhIra pANDitya kI ora saMketa mAtra kiyA gayA hai, parantu usake prabala pramANa dene kI ceSTA aba taka nahIM kI aura nibandhavidhAna se aisA karanA ThIka bhI thA / aba thor3e meM AcAryadeva ke banAye hue 'abhidhAna rAjendra' kopa kI ora jisake sAta bhAga haiM, zrotAgaNoM kA dhyAna AkarSita karanA cAhatA hUM aura sAtha hI yaha pUchane kI dhRSTatA karatA hUM ki kyA ukta koSa kA Aja sammAna sAhitya-saMsAra meM, dhArmika, rAjanaitika, sAmAjika kSetra meM, vijJAna saMsRti meM kisI dhArmika rAjanaitika, vijJAna zAstra se kama hai ? kyA jApAna, jarmana, amerikA, iMgaleNDa ke pustakAlaya, sabhA-sosAiTiyoM kI alamAriye isa koSa se nahIM sajI haiM ? kyA samasta jaina zAstrasUtroM kA isameM saMgraha nahIM hai ? / mUrivarya kI pANDityazakti kitanI thI ?, prAkRta-saMskRta meM unakI kitanI gambhIratA thI ?, ina bhASAoM para unakA kitanA adhikAra thA ?, ina saba praznoM kA uttara eka yaha abhidhAna-rAjendra hI de sakegA / vaise AcAryadeva ke race hue granthoM kI saMkhyA 52 se bhI Upara hai| abhI taka adhikAMza inameM aprakAzita haiN| inakI sAhitya sevAyeM cira-smaraNIya rheNgii| jaba taka diga-diganta meM prakAza rahegA, mUrijI kA sAhitya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara sake aura pradhAna ke nAma saba bhI Alokita rhegaa| ina antima ATha zatAbdiyoM meM saMskRta-prAkRta sAhitya meM aisA koI grantha nahIM likhA gayA jo abhidhAna-rAjendra koSa kA sAmya kara ske| yaha AcAryadeva ke aTala, aDiga paccIsa varSa ke zrama kI upaja hai| parantu duHkha hai ki hama abhidhAna-rAjendrakoSa tathA unake anya granthoM kA utanA pracAra na kara sake jitanA Avazyaka thaa| hamArA isa ora pradhAna lakSya honA caahiye| sUrIzvarajI ke nAma ko amara rakhane ke liye eka mAtra yahI sabala sAdhana hai| astu, sUrIzvara ke jIvana para saMkSepa rUpa se paryApta prakAza DAlA jA cukA hai / isa prakAra ApakA caitanya-puruSa apane parAtpara vikAza ko prApta karane kI ceSTA karatA huA, saMsAra kA vividha prakAra se kalyANa karatA huA isa asAra saMsAra ko chor3a kara bandha-mukta ho gayA / saMvat 1963 pauSazuklA 7 zanivAra ko hue sUrIzvara ke zaba-dahana dina ko cirasmaraNIya rakhane ke liye, unake AdarzoM kA anukaraNa karane ke liye, unake mahatkAryoM kI kImata karane ke liye hI Aja hama isa rUpa meM jayantI manAne ko ekatrita hue haiM / parantu bandhuo ! jayantI manAnA jaba hI saphala hai ki hama sUrIzvarajI kA nAma tathA unake kRtyoM ko adhika sthAyI, sarvopAdeya rUpa de sakeM / anta meM Agantuka sajanoM ko dhanyavAda detA huA apanA abhibhASaNa banda karatA hU~ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura AkAMkSA karatA hUM ki isI taraha hama AgAmI varSa kI zrIrAjendrasUri-jayantI manAne ke liye ekatrita hokara jayantI nAyaka ke vividha dRSTikoNoM ke viSaya meM zakti bhara vicAra kareMge, zubhamiti / -ku0 daulatasiMhalor3A 'aravinda' jaina / ------ ----- AcAryadeveza kA Atmabala / AyAvayaMti gimhesu, hemaMtesu avAuDA / vAsAsu paDisaMlINA, saMjayA susamAhiyA // 12 // -unhAle meM santapta retI yA parvatIya zilA para AtApanA lete haiM, siyAle meM jaMgala yA sarastIra para udhAr3e zarIra raha kara kAyotsarga dhyAna karate haiM aura vAriza meM eka sthAna kA Azraya le kara, indriyoM ko saMyama meM rakha kara samAdhi (saMvara ) bhAva meM varatate haiN| vehI sAdhu apane saMyama-dharma ko bhalibhA~ti vikasita evaM vizuddha kara pAte haiN| dazavaikAlikasUtra, 3 adhyayana / saMsAra meM jo manuSya para-sahAya kI apekSA na rakha, kara apane aTUTa Atmabala se niDara ho, parIsahopasarga kI kasauTI para ArUr3ha hokara kArya-kSetra ke vikRta rUpa ko haTA kara usameM satyatA kA vAstavika aMza bharanA jAnate aura vaisI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakti rakhate haiM, unheM AdarzatA prApta hote dera nahIM lgtii| ve svapara kA kalyANa karane meM zIghra saphala manoratha hote haiN| __ AcAryadevezane apane saMyama-dharma ko samunnata banAne ke liye ukta zAstrIya siddhAnta kA solaho AnA paripAlana kiyA thaa| svarNagirIya santapta-zilAoM tathA marudharIya nadiyoM kI santapta-retI zayyA para ughAr3e zarIra Apa AtApanA lete the, siyAle meM nadiyoM ke kinAre para yA jaMgaloM meM ughAr3e zarIra kAyotsarga dhyAna karate the aura varSAvAsa meM prati cAturmAsa meM ekAntaropavAsa, prati-paryuSaNa tathA dIpamAlikA kA telA, pratimAsikadhara, pAkSikadhara, bar3A kalpa aura tInoM comAsI kA belA, prati paMcamI tathA caturdazI kA upavAsa aura pratidazamI kA ekAsanA karate the / isa niyama kA pratipAlana Apane eka vAra, do vAra yA tIna bAra hI nahIM, kintu yAvajIvana kiyA thA aura yaha batalA diyA thA ki paMcamAraka meM bhI isa prakAra kA sAdhu-jIvana bitAyA jA sakatA hai| isI prakAra mAMgItuMgI pahAr3a kI bhayaGkara guphAoM tathA coTiyoM para chaH mahInA raha kara ATha-ATha upavAsoM ke thoka se Apane sUrimaMtra kA nirbhayatA se ArAdhana kiyA thA / zrImad-rAjandramUri ke lekhakane likhA hai ki"cAmuNDavana meM dhyAna meM ye lIna the bhagavAna ke| taba eka Akara duSTane mAre inheM zara tAna ke // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ una tIra meM se eka bhI inake na jA tana se add'aa| kara jor3a ulaTe nIca vaha inake padoM meM gira pdd'aa|" "daur3A acAnaka cora inako mArane asi le vahIM / para gira par3A vaha bIca hI meM jA sakA ina taka nahIM / java cetanA AI use, jA pA~va meM inake girA / hogA na aisA aura aba, vaha yaha pratijJA kara phiraa||" ____ jodhapura riyAsata ke jAlora paragane meM modarAgA~va se pAva mIla dUra saghana jhAr3IvAle cAmuNDavana meM jA kara Apa nirbhayatA se ATha mahInA taka ATha-ATha upavAsoM ke thoka se ughAr3e zarIra kAyotsarga dhyAna kara rahe the / bhayabhIta ho kisI duSTane Apako mArane ke liye tIra para tIra pheMkane zurU kiye, lekina Apake zarIra meM eka bhI tIra nahIM lagA / isa camatkAra ko dekha kara vaha Apake caraNoM meM par3a kara kSamA yAcanA karake calA gayA / eka samaya vahIM para eka cora hAtha meM talavAra lekara Apako mArane ke liye daur3A, para vaha mUrchA khA kara bIca meM hI gira par3A, Apa taka na pahuMca sakA / cetanA Ane para usane Apake caraNoM meM par3akara, apane aparAdha kI kSamA mAMgI aura AyaMde ke liye aisA na karane kI pratijJA karake vaha calA gayA / ApakI tapasyA, ApakA dhyAna aura ApakA Atmabala kitanA prabala thA ? ukta, ghaTanA aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNana se acchI taraha jAnA jA sakatA haiM / kyA vartamAna AcAryoM meM aisA Atmabala yA tapasteja vidyamAna hai ? isakA uttara nahIM ke sivA aura kucha nahIM hai| isa prakAra kI utkRSTa AdhyAtmika sAdhanA aura naityika padmAsana samAdhiyoga meM Apako honevAlI ghaTanAoM kA vAstavika sAkSAtkAra ho jAtA thA-jinakI satyatA ApakI kahI huI nimnokta ghaTanAoM se mAlUma ho sakatI hai / (1) saM0 1939 meM Apa kukazI meM virAjamAna the, rAtri ke samaya dhyAnacaryA meM Apako kukuzI dAha kA patA lgaa| prAtaHkAla mukhiyA zrAvaka vandana ke liye Aye, taba Apane unase kahA ki Aja se unnIsaveM dina kukzI meM Aga lagegI, vaha prayatna karane para bhI kAbU meM nahIM AvegI / basa, ThIka unnIsaveM dina cAroM ora eka sAtha Aga lagI aura dekhate dekhate sArI kukzI khAka ho gii| isa analaprakopa meM 1500 ghara, 30 AdamI, 4 striyA~ aura 100 pazu jala gaye / saba milA kara savA karor3a rupayoM kA nukazAna huA thaa| jo loga guruvacana ke vizvAsa para pahale hI ceta gaye the ve jAna-mAla se saba taraha AbAda rahe / (2) saM0 1941 meM AtmArAma ( vijayAnandasUri) ahamadAvAda ke jhaberIvAr3e ke mandira kI pratiSThA karA rahe the| Apa pAMjarApola ke upAzraya meM virAjamAna the / kucha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhiyA zrAvakoM ne pratiSThA kA lagnapatra Apako dikhalAyA / Apane use dekha kara kahA-isa muhUrta lagna meM pratimAjI gAdInazIna hote hI jhaberIvAr3A jala jaaygaa| yaha samA. cAra AtmArAmajI ke pAsa bhI pahuMce, para unhoMne kucha dhyAna nahIM diyaa| Akhira nirdhArita lagna meM pratimAjI ko gAdI para sthApana karate hI sArA jhaverIvAr3A jala kara saphA ho gyaa| Apake kathana kI satyatA sAre zahara meM prasiddha ho gii| (3) kar3auda (mAlavA) meM seTha khetAvaradA ke jinAlaya kI Apa pratiSThA karA rahe the / usa samaya utsabake daramiyAna hI coroMne seTha ke ghara se neU hajAra rupayoM kI corI kI / seThane ye hAlAta Apase kahe / Apane kahA ghabarAo mata, pratiSThA ke bAda sArA mAla sahI salAmata ghara baiThe A jAyagA, huA bhI aisA hii| cora pakar3A gaye, rAjya ke dvArA sArA mAla vApasa seTha ko mila gyaa| (4) Ahora-pUnamiyAgacchIya RSabhajinAlaya kI aMjanazalAkA pratiSThA, jo binA muhUrta huI thI, usake viSaya meM Apane pahale se hI jo kahA thA vahI azubha pariNAma huA jo sarvatra prasiddha hI hai| (5) zivagaMja ke comAse meM dhyAnacaryA meM baiThe hue Apako bhAvI durbhikSa kA AbhAsa huA aura usako Apane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ munimaMDala tathA do cAra zrAvakoM ke sAmane pragaTa kiyaa| Akhira Apake kathanAnusAra mahA bhayaMkara chappana kA durbhikSa cAroM ora pdd'aa| yaha saba Apake vizuddha samAdhiyoga kAhI bala samajhanA cAhiye / ApakI jIvana caryA se hama Apako bhI apane Atmabala ko samunnata banAne kI zikSA sIkhanA cAhiye / basa, jaya bolo guruzrI AcAryadeveza kI jaya / munizrI vllbhvijyjii| - --- alaukika-vibhUti / saMsAra meM jaba cAroM ora ajJAnAvRta gambhIra timira kA AbhAsa pratIta hotA ho, dharma aura puNya ko khilaunA mAna kara, unakA parihAsa ho rahA ho, svecchAcAriyoM ke svacchanda viharaNa se jahA~ akhaNDa-pAkhaNDa kI ajeya patAkA phaharAne lagatI ho, ajJaloga ADambariyoM ke caMgula meM pha~sa apane niravadya, vandya anAdi dharma ko pAkhaNDa parNamayI ajJAnatA kI jhuramuTa meM vismRta kara dharma aura dharmopadeSTAoM para niHsaMkoca azraddhA kA atula sAmrAjya sthApita karate hue pAramparika mananIya maryAdA evaM gurutama gaurava se cyuta ho rahe hoM, anucita prabala durbhAvanAoM kI sudRr3ha jar3a pUrNa rUpeNa vikasita hotI ho, pArasparika vaimanasyatA ke kAraNa sarvatra amAnuSikatA kA apanIya durvyavahAra saMcarita hotA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho, puNyabhUmi bhavya bhArata kA pavitra nandanavana jo aharniza dharmakalpadruma se praphullita rahatA thA, adhArmika A~dhI, evaM akRtya duSkRtya pavana ke prabala vega se ujar3atA ho, tatvajJa satkIrtizAlI pUrvaja mahApuruSoM dvArA susampAdita, pAramparika, agI, anukaraNIya, paramapavitra dharma, pAzcAtya raMga meM atizaya raMge hue Adhunika pArthiva kaThaputaloM ko svAtmonnati yA zarma sUcaka sukRta kArya meM, bAdhaka rUpeNa pratIta hotA ho, sAMsargika durvyavahAra se jahA~ bhAratiyoM ke pavitra antaHkaraNa meM durbhAvanA apanA svatva-vaibhava vyaktakaratI ho, anyonya pratisparddhA, dauhArdadveSa, svArthAndhatA, nirudyamatA, daurjanyatA, asaiddhAntikatA, asadbhAvukatA, anAdhyAtmikatA, anaitikatA, adhArmikatA, Adi kA saMcAra prArambha ho gayA ho, bhAratIya jana atizaya pramAda ke kAraNa tandrA ke vazIbhUta ho prazAnta mana se nidrAdevI kI ArAdhanA kara rahe hoM, kumbhakarNIya nIMda meM ghula rahe hoMpArasparika dveSa vidveSa se kulagaurava kA hrAsa ho rahA ho, avidyA aura ajJAnatA ke AvaraNa meM akRtya kRtya ho rahA ho, pavitra sadAcAra viSayaka zuddhAcAra vicAra se susampanna sAdhvAcAra se vihIna, anAcArI zithilAcAriyoM kI cAroM ora byugula baja rahI ho, saddharma kA mArmika rahasya jahA~ durAcAriyoM se pracchanna evaM tiraskRta ho gayA ho, sAmpradAyika yA pArasparika parivarddhita vaimanasyatA se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 jahA~ aharniza akRtyamaya kalaha hotA ho, sahRdayatA va AtmIyatA kA jahA~ sarvathA atyantAbhAva pradarzita hotA ho, mAnavatA ke samujvala svarNila suvoM para kAlimA laga gaI ho, anAcAra evaM zithilAcAra kA cAroM ora nagAr3A baja rahA ho| tAtparya yaha hai ki sarvatra amAnuSikatA maya saghana timira kA atizaya vistAra ho gayA ho evaM cAroM ora vistRta andhakAra meM mAnava mAnava ko na dekhatA huA padadalita ho rahA ho-andhakAramaya agamya patha para bhaTakatA ho, avanati ke ArohAvaroha meM atizaya tIkSNa pASANoM ke kuThArAghAta se Akulita hotA huA acetana ho rahA ho, samasta jana apane sampAdita kArya meM saphala prayatna hone ke liye pratikUla paristhitiyoM se avirAma saMgharSa karate rahane para bhI asaphala prayatna hote ho, saphalatA prApta karane ke liye akRtArtha ho rahe hoM, matamatAntaroM ke bar3ha jAne se paraspara vidveSa kI mAtrA tIva-apratihata gati se parivarddhita ho rahI ho, taba eka anupama advitIya * alaukika-vibhUti ' kI atizaya prabhAvazAlinI tejomayI apUrva AbhA kA AvirbhAva hotA hai| jisakA carama dhyeya rahatA hai ajJAnatama kA apaharaNa kara, durdoSoM kA paridalana kara apanI tejomayI razmiyoM se vizva ko Alokita karate hue saMsAra kA kalyANa karanA evaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ atizaya gambhIra ajJAnagarta meM gire hue pAmara prANiyoM kA sadupadeza dvArA samuddhAra krnaa| vizvapUjya AcAryadeva sarisamrAT mahAn jyotirdhara prabhuzrImad-vijayarAjendrasUrIzvarajI mahArAja bhI usI ' alaukika-vibhUti' meM se eka haiM-jinakI tejomayI anupama AbhA ke AvirbhAva hote hI saMsAra Alokita ho gayA, viSamavAdiyoM kA sAra hIna dUSita vAtAvaraNa prabhAvazAlinI pratibhA se astaMgata ho gayA, anaitikatA-maya sAmpradAyika kalaha zAnta ho gayA, pralayaMkara aghaTita ghaTanAoM kA udara chinna-bhinna ho gayA, gAdanidrA meM prasupta bhAratIya janoM ke jIvana meM utsAha varddhaka caitanyatAmaya nava jIvana kA saMcAra ho gayA, ajJAnatA, daurjanyatA, pArasparika vaimanasyatA, dauhArdatA, akarmaNyatA, apaTutA, AkulatA, AlasyatA, amAnuSikatA, dInatA Adi kA sarvanAza ho kramazaH abhijJatA, pArasparika praNayatA, sauhArdatA, karmaNyatA, kAryapaTutA, anAkulatA, dayArdratA, mAnavatA Adi kA prAdurbhAva ho gayA, svArthAndhatA kA hAsa ho parArthatA ( paropakAra ) kA udaya ho gayA / zAstra marmajJa dharmatatvajJa vijJAnavijJa Adi isa * alaukika-vibhUti' kI AbhA ke Aloka meM Alokita ho uThe, unakI antarvRttiyA~ (mAnasika-ceSTAe~) isa AbhA se prajvalita ho sahasA sajIvatA ko prApta ho gaI, unakI manokAmanAyeM ( abhilASAe~) saphalazIla bana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ , sarvatra abhijJatA, AdhyAtmikatA kA saMcAra ho gayA aura vaijJAnikatA evaM sadabhAvukatA kA kSetra vizAla bana gyaa| sArAMza yaha hai ki isa alaukika vibhUti kA prabhAvasampanna prAdurbhAva hote hI sarvatra prakAza ho gayA, usa prakAza puJja meM prAyaH sabhI Alokita-prakAzita ho uThe the, phira bhI isa vibhUti kI abhUtapUrva AbhA kA atizaya prabhAva jainajagata jainamamAja para khUba pdd'aa| jainajagata meM sarvatra mano. mugdhatA chA gaI / na kevala bhAratavarSa meM hI, apitu videzoM meM bhI isa vibhUti kI vizeSarUpeNa khyAti hai va cirakAla paryanta rhegii| ___ isa khyAti kA pradhAna kAraNa hai, isI vibhUti (vijayarAjendrasUrIzvara ) ke dvArA athAha zrameNa nirmita ' abhidhAnarAjendra 'koSa / isa virATra jaina vizvakoSa meM Apane apane alaukika pANDitya kA pUrNa paricaya pradAna kiyA hai| astu, isakA vizeSa ullekha karanA sUrya ke sammukha prakAza karanA hai, phira bhI kozAntargata prakhara pANDitya, bauddhika pATava, vilakSaNa vaiduSya kA samyak-tayA nirIkSaNa kara kisa vijJa mahAnubhAva ke mukha se nimnAGkita vAkya na nikleNge| koza kA samAlocaka avalokana karate hI kaha uThegA kiyAvada bhAratavarSaH syAda, yaavccndrdivaakro| tAvada rAjendrakozaH syAda, rAjendreNa vinirmitH|| yaha koza ApakI eka alaukika, abhUtapUrva amarakRti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 hai / sudUra videzoM kA vijJa samudAya bhI ApakI isa sudhA sizcita vaiduSyamaya amarakRti para rIjhakara Alokita ho uThA hai / isI taraha Apane saMsAra meM aise kaI kArya kiye jisase Apako ' alaukika-vibhUti' kA pariNAyaka kahanA asaMgata na hogA / Apa vAstava meM alaukika hI the| saMsAra meM abhI taka ApakI alaukikatA kI kisI bhI sahApuruSa ke sAtha tulanA karanA alpajJatA kA paricaya denA hai| Apa meM alaukikatA yahI thI ki ApakI prabhA ke prAdurbhAva ke pUrva jo loga vyartha meM hI sAdhudharma ke nAma para-sAdhudharma kI Ar3a meM kRtrima sAdhuveza dhAraNa kara pAkhaMNDa racate the unakA sarvadA ke liye Apane pAkhaNDa parimardana kara janatA ko saccI sAdhutA kA mArga pradarzita kraayaa| sAdhudharma ko samujvalita karane ke liye Apane aneka zArIrika pIr3Ae~ sahana karIM, phira bhI antima dhyeya thA ApakA vizvakalyANa, vahI ho kara rahA / isa taraha kaI alaukika kArya karate hue yaha * alaukika vibhUti' asAra saMsAra se vilIna ho gaI, phira bhI usakI amita AbhA kA Aloka vizva ke kone kone meM jagamagA rahA hai evaM sarvadA ke liye usa AbhA kA Adarzamaya Aloka janatA ko satpatha pradarzita karatA huA jagamagAtA rhegaa| basa, jaya bolo alaukika vibhUti kI jaya / ityalaM pallaviteneti zam / madanalAla jozI, vyA0 shaastrii| 7 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ anta meM zrIvarddhamAnajainaborDiMga-sumerapura kI saMgIta maNDalI ke vidyArthiyoM ke guruguNamaya bhajana-stavana hone bAda jayadhvani ke sAtha sabhA visarjana huii| saMghavI devIcaMdajI tathA maMtrI-nihAlacaMdajI ke tarapha se samAgata sabhI zrAvaka, zrAvikA aura ajainoM ko zrIphala kI prabhAvanAyeM samarpaNa kI gii| jainazAsanaM vijayatetarAmiti / NO Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 viSaya - sUci / viSaya 1 itihAsa meM jainatIrthoM kA sthAna / 2 jainoM kI tIrtha-sthApatya - kalA kA utkarSa / 3 yAtrA kI AvazyakatA aura pAramArthika lAbha | 4 zrIsaMghoM kA niSkramaNa aura lakSmI kA sadupayoga / 5 prAcIna kAla meM saMgha - niSkramaNa / 6 jainadharma kI dRSTi se marusthala kA mahatva | 7 gor3avAr3a prAnta meM jaina AbAdIvAle gA~va / 8 gor3avAr3a - paMcatIrthI aura saMgha kA niSkramaNa / 1 zrIvarakANA - tIrtha | 2 zrI nADola - tIrtha / 3 zrI nADalAi - tIrtha | 4 zrIsumera ( somezvara ) tIrtha | 5 zrImahAvIramuchAlA - tIrtha | 6 zrIrANakapura - tIrtha | 9 zrIgurudevakA jayanti - utsava / 7:45 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat pRSTha 1 11 13 16 19 23 28 www.umaragyanbhandar.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zAsana samrATa aA.bha. zrI vijaya nemisUrizvarajI ma.sA. nAM ziSyaratnA pa.pU.A.bha. zrI padhari graMthAlaya dAdA sAheba, bhAvanagara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 00000000000000 cazohi zlcPhlle 0000mgeodowma PEN 2000mmomporoomsonamasooooomemamar meriMoneP0000000000mmer papergarbachondneamsee kAryAlaya-sirIja kI prakA pustakeMzrIyatIndrapravacana-hindI-pakI ki zika, pRSTha-saMkhyA 268, samAdhAnapradIpa-hindI-doso bAraha prazna kA samaya mANa uttara, pakI jilda pR0278 bhajana-maMjarI-upadezamaya bhajanoM kA saMgraha, pRSTha-saMkhyA 88 asatpralApa-mImAMsA-apalApiyoM kI kuyukti yoM kA sacoTa uttara pRSTha 32 nivedanapatra-mImAMsA-nImaca prakaraNa kI vAsta vika sthiti kA digdarzana pR016 merI gor3avAr3a-yAtrA-goDavAr3a prAntIya jaina paMca tIrthI kA itihAsa, pRSTha-saM0 100 pratiSThA-mahotsava-dhANasAnagara ke zAntinAtha pArzvanAtha jinAlayoM kI pratiSThA kA aitihAsika varNana, pRSTha-138 zrIrAjendrapravacanakAryAlaya mu0 khuDAlA, po0 phAlanA (mAravAr3a) PAND0000000reobeedompe00040 womenp00000000000000000000000000000rseone 000000000000000000000 freeroneesomeariomolomameroomansamaber Demone Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com